Rekultywacja:

*Doprowadzenie terenów poeksploatacyjnych i zwałowisk do stanu umożliwiającego ich wyzyskanie.

*Przez rekultywację rozumie się kompleksową działalność mającą na celu przywrócenie, w zakresie technicznie możliwym i ekonomicznie uzasadnionym, terenów zdewastowanych do gospodarczego użytkowania.

*Rekultywacja jest zespołem czynności inżynierskich i agrotechnicznych oraz procesów biogeochemicznych, kształtujących nową i jednocześnie pożądaną strukturę biocenotyczną krajobrazu. Jest to zorganizowane współdziałanie czynników abiotycznych i biotycznych, umożliwiające w krótkim okresie i z zaangażowaniem możliwie najmniejszych środków wytworzenie z gruntu-skały produkcyjnej gleby.

MODELE REKULTYWACJI

1. KONCEPCJA BENDERA zwana „Teorią pionierskości” jest to model rekultywacji oparty na wprowadzaniu na rekultywowaną powierzchnię roślinności pionierskiej, stanowiącej „przedplon” dla gatunków uprawnych lub lasotwórczych.

2. KONCEPCJA ZIEMNICKIEGO polega na technologii wykorzystania gatunków lasotwórczych jako docelowych z możliwością pominięcia „pionierskich” etapów rekultywacji leśnej.

Proces rekultywacji składa się z 3 faz:

1. faza przygotowawcza, polega na rozpoznaniu warunków oraz określenie kierunku i wykonanie projektu rekultywacji

2. faza podstawowa, nazywana rekultywacją techniczną, obejmuje ukształtowanie rzeźby i warunków wodnych, techniczne zabiegi przeciwerozyjne, odtworzenie gleb metodami technicznymi, budowę urządzeń i obiektów niezbędnych do użytkowania terenu;

3. rekultywacja szczegółowa, zwana także biologiczną, polega na wprowadzeniu roślinności.

Zależnie od celu jakiemu ma służyć rekultywowany grunt, wyróżnia się:

kierunki rekultywacji:

• rolniczy

• leśny

• wodny

• specjalny (tereny budowlane, rekreacyjno-sportowe, zieleni urządzonej itp.)

metody rekultywacji

• techniczne (przykrycie gruntów warstwą gleby);

• techniczno-biologiczne (przykrycie gruntem najwyższej jakości w wyniku pełnej lub częściowej selekcji oraz wprowadzenie roślinności pełniącej funkcje próchnicotwórcze);

• biologiczne (powierzenie glebotwórczej roli roślinności wprowadzonej lub wkraczającej spontanicznie);

sposoby rekultywacji (w przypadku rekultywacji biologicznej):

1. wprowadzenie roślin w ramach zabiegów rekultywacyjnych,

2. sposób kombinowany - wykorzystanie zbiorowisk z sukcesji oraz zbiorowisk wprowadzonych,

3. wykorzystanie zbiorowisk wyłącznie z sukcesji samorzutnej (często opanowywane przez popularne chwasty).

Miarą efektywności procesów rekultywacyjnych, oprócz zmian właściwości utworów glebowych, są także w przypadku rekultywacji rolniczej wyniki produkcyjne, a w przypadku rekultywacji leśnej produktywność drzewostanów.

STREFA OCHRONNA to obszar pomiędzy obiektem przemysłowym a osiedlami i terenami rolno-leśnymi. By mogła pełnić swe funkcje buforowe musi być urządzona i eksploatowana na poziomie współczesnej wiedzy inżynieryjno-ekologicznej.

Strefy ochronne wyznacza się również wokół obiektów ochronnych, jak: parki narodowe, rezerwaty przyrody, uzdrowiska, ujęcia wody itp. Tego rodzaju strefy nazywa się otulinami - mają zabezpieczyć obiekt chroniony przed presją czynników zewnętrznych.

Szerokość strefy ochronnej zależy od uciążliwości wynikającej z wielkości obiektu i czasu jego eksploatacji, warunków fizjograficznych (rzeźba terenu), budowy ekologicznej, urządzenia technicznego i sposobu eksploatacji.

Strefę ochronną obiektu szkodliwego dla środowiska stanowi teren, na którym zabrania się wznoszenia obiektów mieszkalnych, wypoczynkowych, sportowych i innych budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz pracowniczych ogrodów działkowych, plantacji sadowniczych i warzywniczych, ze względu na przekroczenie dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń atmosfery, gleby i roślin.

Strefę ochronną wyznacza i zagospodarowuje się dla każdego istniejącego i nowo budowanego obiektu przemysłowego, który działa szkodliwie na otoczenie.

STRUKTURA PRZESTRZENNA I FUNKCJONOWANIE STREFY OCHRONNEJ

W obrębie strefy ochronnej wyróżnia się:

• strukturę techniczną Do struktury technicznej zalicza się wszystkie grunty zabudowane technicznie niezależnie od ich przeznaczenia i sposobu użytkowania.

• strukturę ekologiczną Do struktury ekologicznej zalicza się wszystkie grunty czynne biologicznie (pokryte roślinnością) oraz nadające się do uczynnienia biologicznego po przeprowadzeniu odpowiednich zabiegów rekultywacyjnych.

Szata roślinna jest podstawowym czynnikiem struktury ekologicznej i pełni następujące funkcje:

• chroni powierzchnię gruntu przed niszczącym działaniem wiatru i wody, a tym samym chroni powietrze i wody powierzchniowe przed zanieczyszczeniem,

• kształtuje temperaturę, wilgotność i ruchy powietrza w przyziemnej części atmosfery,

• pochłania zanieczyszczenia przyziemnej części atmosfery i gleby,

• wycisza hałas,

• chroni tereny zewnętrzne (poza strefą) przed zanieczyszczeniem,

• kształtuje estetyczne walory krajobrazu przemysłowego.

Strefy ochronne składają się z dwóch części:

1. Część wewnętrzna tzw. podstrefa sanitarna pełni funkcje sanitarno-ekologiczne,

2. Część zewnętrzna zachowuje najczęściej dotychczasowe funkcje produkcji rolno-leśnej, ale pełni zarazem funkcję sanitarno-produkcyjną.

Zewnętrzna część strefy ochronnej może być:

- uprawiana nadal przez dotychczasowych użytkowników gruntów rolnych i leśnych,

- urządzona w postaci specjalistycznego gospodarstwa rolnego (np. ZA w Puławach),

- integralną częścią zieleni obiektu przemysłowego.

W strukturze ekologicznej obiektu przemysłowego i jego strefy ochronnej wyróżnia się następujące rodzaje biologicznej zabudowy terenu:

• trawniki

• murawy naturalne

• zadrzewienia i zakrzewienia typu parkowego

• zadrzewienia i zakrzewienia osłonowe (izolacyjne)

• zadrzewienia sterujące ruchem powietrza (wentylacyjne)

• lasy

• Łąki

• pastwiska i uprawy polowe.

Gleba jest to cienka powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, gdzie łączą się skały, woda oraz żywe organizmy. Gleby są naturalnymi tworami występującymi w wielu różnorodnych gatunkach.

Funkcje gleby:

• Produkcja biomasy

• Element filtracji, buforowości i transformacji składników glebowych, a także pomost pomiędzy wodą gruntową, pokrywą roślinną i atmosferą

• Ochrona środowiska, a szczególnie człowieka

Podstawowe funkcje gleby:

1. Środowiskowe: organizmy glebowe

- utrzymują płynną równowagę pomiędzy procesami wytwarzania i rozkładu

- tworzą różnorodność biologiczną w glebie

- są jednocześnie przestrzenią życiową dla wszystkich dalszych członów łańcucha troficznego, także dla człowieka

2. Regulacyjne: regulują

- akumulację, transport i przekształcenie energii i substancji

- pośredniczą w procesach wymiany subst pomiędzy lito-, hydro-, atmo- i biosferą

- wyrównują amplitudę wahań temp., są buforem dla kwasów

- przestrzenią detoksykacji subst szkodliwych

3. Użytkowe: zaspokajają potrzeby człowieka dotyczące:

- produkcji rolniczej i leśnej

- pozyskiwania zasobów naturalnych

- wykorzystania powierzchni pod budowę domów, komunikacji, obiektów przemysłowych

- działalności rekreacyjnej

- składowania i usuwania odpadów

- informacji użytkowej (wskaźnik żyzności, wartości ekonomicznej, puli genetycznej, zapisów historii kultury materialnej).

4. Kulturowa i socjalna: jest obiektem

- ruchu migracyjnego i zasiedlenia

- rozwoju populacji

- socjalnych i duchowych potrzeb

- naukowych i artystycznych dociekań i doznań

- różnorodności struktur socjalnych i działań ludzkich

5. Zasobu naturalnego: gleba dostarcza

- żywność, paszę, drewno i inne surowce organiczne

- udostępnia powierzchnię użytkową o różnej przydatności

- materiały budowlane i opałowe, surowce do wytwarzania barwników i lekarstw.

Gleba jest buforem stabilizującym powierzchnię ziemi.

6. Dokumentacyjna: gleby dokumentują

- całą historię rozwojowa powierzchni ziemi lub jej epizodów od początku powstania życia na ziemi

- w glebach zachowane są również liczne dowody kultur i cywilizacji ludzkich.

Gleby dokumentują również przydatność użytkową, funkcje użytkowe, regulacyjne i kulturowo-socjalne.

Degradacja gleb jest to proces zmiany jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych, prowadzący do obniżenia aktywności biologicznej, a w konsekwencji do zmniejszenia ilości oraz jakości produkowanej biomasy. Dewastacją określa się natomiast całkowitą utratę właściwości produkcyjnych gleby.

Do podstawowych form degradacji gleby zalicza się:

• wyjałowienie ze składników pokarmowych i naruszenie równowagi jonowej,

• zakwaszenie i alkalizację środowiska,

• zanieczyszczenie składnikami fitotoksycznymi,

• zasolenie,

• nadmierny ubytek próchnicy,

• przesuszenie,

• zawodnienie (przewilgocenie),

• erozję,

• zniekształcenie struktury,

• zniekształcenie rzeźby terenu,

• mechaniczne uszkodzenie i zniszczenie poziomu próchniczego,

• zanieczyszczenie mechaniczne

• zanieczyszczenie biologiczne.

Skutki degradacji gleb:

• pogorszenia właściwości produkcyjnych gruntów rolnych;

• zmniejszanie się areału gruntów rolnych;

• rozdrabniannie powierzchni biologicznie czynnej.

Przyczyny degradacji gleb:

• rozwój gospodarczy powodujący stopniowy wzrost liczby obszarów zajętych przez zabudowę osiedlową, tereny przemysłowe i komunikacyjne

• eksploatacja surowców (głównie górnictwo) prowadząca do zmian morfologicznych terenu (niecki osiadania, leje zapadliskowe , uskoki) oraz do zmian hydrogeologicznych (leje depresyjne)

• działalność przemysłowa prowadząca do zmian geochemicznych w glebach położonych w sąsiedztwie zakładów przemysłowych (rafinerii ropy naftowej, elektrowni)

• transport (komunikacja) powoduje zanieczyszczenia glebach położonych wzdłuż ciągów komunikacyjnych

• źle zabezpieczone składowiska odpadów przemysłowych i komunalne wysypiska śmieci oraz dzikie wysypiska śmieci np. w lasach i rowach przydrożnych

• wycieki substancji ropopochodnych

• źle zabezpieczone szamba

• chemizacja i mechanizacja rolnictwa

• kwaśne deszcze

• niewłaściwie prowadzona gospodarka leśna (np. nadmierny wyręb lasów, monokultury leśne)

---