ROZWÓJ UMYSŁOWY

WE WCZESNYM
DZIECIŃSTWIE

• W okresie wczesnego dzieciństwa progresywne zmiany rozwojowe w zakresie poznania umożliwiają przyspieszenie rozwoju językowego. Nabywanie kompetencji poznawczej umożliwia przedszkolakom wchodzenie w bardziej złożone interakcje werbalne i pozwala na uspołecznianie się.

• Myślenie przedszkolaków staje się bardziej rozwinięte, zwłaszcza pod względem stopnia udoskonalania i przetwarzania pojęć, jakimi posługują się w myśleniu werbalnym. Ich myślenie staje się coraz bardziej metodyczne i zamierzone.

• W tym wieku zaczyna wrastać zdolność rozumienia rzeczywistości i wglądu w jej nowe wymiary. Dzieci stają się zdolne do zrozumienia pozoru oraz fałszywych przeświadczeń.

Piagetowskie stadium myślenia przedpojęciowego

• Piaget określa drugie stadium rozwoju poznawczego jako myślenie przedpojęciowe. Stadium to pojawia się między 2. a 4. r.ż. i jest częścią stadium myślenia przedoperacyjnego, trwającego od 2. do 7. r.ż.

• Myślenie przedpojęciowe staje się podstawą późniejszego funkcjonowania poznawczego.

• W stadium myślenia przedpojęciowego pojawia się kilka zmian rozwojowych w zakresie poznania, miedzy innymi zdolność do wykorzystywania funkcji symbolicznej. W innych działaniach poznawczych ujawnia się egocentryzm, animizm, artyficjalizm oraz sprawiedliwość immanentna.

Funkcja symboliczna

• Oznacza zdolność do odróżniania znaczeń referencjalnych (odniesieniowych) reprezentacji, na przykład słów czy obrazków od przedmiotów odniesienia, czyli od tego, co jest reprezentowane, na przykład obiektów czy zdarzeń.

• Funkcja symboliczna jest aktem odnoszenia się, dzięki któremu tworzone są obrazy umysłowe, reprezentujące nieobecne w danym momencie przedmioty czy zdarzenia.

• Przykładem symbolicznej reprezentacji może być powstające w umyśle słowo piłka, której dziecko nie ma w danej chwili w polu widzenia.

Błędne przekonania charakterystyczne dla wczesnego dzieciństwa

Egocentryzm

• Jest takim stylem myślenia, który ogranicza umiejętność przyjmowania punktu widzenia drugiej osoby. Jest to tendencja do myślenia, że inne osoby postrzegają świat z tej samej perspektywy.

• Z powodu egocentryzmu dzieci mogą sądzić, że wszystko na świecie zostało stworzone dla nich.

• Egocentryzm wywiera wpływ na relacje społeczne i rozwiązywanie problemów uwarunkowanych sytuacyjnie.

• Dziecko skoncentrowane na sobie ma ogromne trudności w słuchaniu tego, co mówi inne dziecko.

• Mową egocentryczna - aspekt egocentryzmu w dziecięcej komunikacji według Piageta. Polega na braku umiejętności wsłuchiwania się w wypowiedzi oraz braku rozumienia kontekstu myśli rozmówcy.

• Zabawa równoległa - aspekt egocentryzmu, który pojawia się w toku zabaw dwojga lub więcej dzieci. Polega na tym, że dziecko tylko do pewnego stopnia wchodzi w znaczące interakcje z towarzyszami zabaw. Pomimo, że dzieci bawią się razem, w rzeczywistości tworzą własne, odrębne światy zabaw.

• Często pojawia się wzajemne oddziaływanie (interferencja) pomiędzy egocentryzmem a rozumowaniem, ponieważ dzieci nie rozumieją jeszcze w sposób właściwy pojęć odnoszących się do świata realnego. Ich interpretacja obiektów i zdarzeń może opierać się wyłącznie na procesie asymilacji, czyli wyjaśnianiu zjawiska z punktu widzenia posiadanej wiedzy. Z tego powodu koncepcje dziecięce są często nielogiczne.

Animizm

• Oznacza przypisywanie życia obiektom nieożywionym. W okresie wczesnego dzieciństwa wiele dzieci upiera się, że przedmioty są żywe i mają podobne właściwości jak ludzie. Chcąc zrozumieć i wyjaśnić swoje otoczenie, dzieci często przypisują myśli i uczucia martwym obiektom.

Artyficjalizm

• Jest mniemaniem, że wszystko na świecie, łącznie z naturalnymi rzeczami i zdarzeniami, jest przez kogoś zrobione. Dzieci sądzą, że wszystko jest stworzone dla użytku człowieka. Zakładają też, że ludzie muszą być odpowiedzialni za wszystkie istniejąca w świecie wytwory.

• Na przykład: niebo zostało przez kogoś pomalowane na niebiesko, deszcz pochodzi z gigantycznych puszek wody, góry zbudowane zostały przez silnych ludzi itd.

Zgłębianie sposobu myślenia we wczesnym dzieciństwie

	Próbki pytań	Typowe odpowiedzi
EGOCENTRYZM	Dlaczego świeci słońce? Dlaczego jest śnieg? Dlaczego trawa jest zielona? Po co są telewizory?	Aby wciąż było mi ciepło. On jest dla mnie dla zabawy. Ponieważ to mój ulubiony kolor. Do oglądania moich ulubionych programów.
ANIMIZM	Dlaczego drzewa mają liście? Dlaczego gwiazdy migocą? Dlaczego słońce porusza się po niebie? Dokąd udają się łódki nocą?	Aby wciąż było im ciepło. Ponieważ są szczęśliwe i radosne. Aby chodzić za dziećmi i słuchać, co one mówią. One śpią tak samo jak my.
ARTYFICJALIZM	Co wywołuje deszcz? Dlaczego niebo jest niebieskie? Co to jest wiatr? Co wywołuje grzmot?	Ktoś opróżnia puszkę z wodą. Bo jest namalowane. To dmuchający człowiek. Gderający człowiek.

Sprawiedliwość immanentna

• Jest to typ rozumowania, według którego świat wyposażony jest w obowiązujący kodeks, system prawa i porządku. Za pomocą tego poglądu dzieci próbują dociec, jak sprawowany jest ten porządek i czy sprawowany jest sprawiedliwie. Jeśli pojawia się jakieś nieszczęście lub krzywda, dzieci próbują wyjaśnić, dlaczego tak się stało. Wiele z tych interpretacji posiada zabarwienie egocentryczne.

• Na przykład: dziecko, które się potknęło i upadło, może sądzić, że dzieci nie powinny szybko biegać; dziecko, które poparzyło się zapałkami, może sądzić, że dzieci nie powinny ich brać do ręki.

ROZWÓJ POJĘĆ

• Na kształtowanie się pojęć w okresie wczesnego dzieciństwa w dużym stopniu oddziałuje rozwój zdolności percepcyjnych. Spostrzeganie jest takim działaniem poznawczym, które pozwala jednostce wydobyć z otoczenia i zinterpretować istotne dla niej informacje.

• Rozwijająca się świadomość percepcyjna przyczynia się do coraz większej złożoności i wyrafinowania poziomów operacji umysłowych.

• Dokładność percepcji informacji płynących ze środowiska zniekształca kilka czynników. Po pierwsze, małe dzieci mają zazwyczaj ograniczoną uwagę oraz niewielkie predyspozycje do jej ukierunkowywania. Po drugie, egocentryzm ma wpływ na wiele aspektów rozwoju umysłowego.

POJĘCIA
KSZTAŁTU
I WIELKOŚCI

• Precyzyjne rozpoznawanie kształtu i wielkości we wczesnym dzieciństwie jest wynikiem uczenia się przez doświadczenie.

• Dokładność spostrzegania kształtu i wielkości nadal pozostaje nieuchwytna. Z powodu niedostatecznego rozwoju stałości percepcyjnej oraz egocentryzmu obiekty zdają się zmieniać w trakcie ruchu. Na przykład: dom staje się coraz większy, gdy się dzieci się do niego zbliżają lub, że góra zmienia swój kształt, gdy oglądana jest z innego miejsca.

POJĘCIE PRZESTRZENI

• W toku wczesnego dzieciństwa postępy w rozumieniu związków przestrzennych są ograniczone. Egocentryzm przeszkadza dzieciom w próbach pojmowania takich wymiarów przestrzennych jak: blisko, daleko, na dole.

• Egocentryzm przeszkadza również w zrozumieniu związków występujących w obrębie takich zagadnień, jak kierunek i odległość. Aby dzieci mogły posługiwać się takimi wymiarami, muszą nauczyć się koordynacji swego egocentrycznego punktu widzenia z innymi systemami odniesień.

POJĘCIE ILOŚĆI

• W okresie wczesnego dzieciństwa przedszkolaki nabywają gotowość do pobierania edukacji matematycznej: uczą się liczyć, uczą się pojęciowego zrozumienia tego, co jest liczone oraz odpowiedniej terminologii służącej odróżnianiu ilości.

• W tym wieku dzieci nie są jeszcze w stanie logicznie rozpoznawać ilości. Często wydają sądy tylko na podstawie spostrzeżeń.

• Przedszkolaki potrafią ułożyć przedmioty w jednym szeregu, ale nie są w stanie rozpoznać cyfr. Ponadto dzieci w niewielkim stopniu rozumieją pojęcie mierzenia, prostego dodawania oraz liczb ułamkowych.

• Umiejętność szeregowania pojawia się dopiero około 7. r.ż. W tym wieku przeciętne dziecko potrafi uporządkować patyczki według ich wzrastających długości.

• Około 6. r.ż. dzieci potrafią posługiwać się pieniędzmi w prostych pod względem matematycznym transakcjach. Dzieci nabywają świadomości, jaka jest wartość każdej monety.

POJĘCIE CZASU

• Początkowo dzieci odnoszą się niemal wyłącznie do teraźniejszości, a dopiero później do przeszłości i przyszłości. Mają też kłopot w odróżnianiu ranka od popołudnia oraz rozpoznawania dni tygodnia.

• W okresie wczesnego dzieciństwa dzieci przyswajają sobie elementarne formy rozumienia czasu i uczą się powiązania zdarzeń z określonymi godzinami w ciągu dnia (np. czasu rozpoczęcia posiłku).

• W określaniu czasu uwidacznia się egocentryzm dzieci, ponieważ często wyróżniają one codzienny rozkład zajęć, odnoszący się bezpośrednio do nich.

• Dzieciom trudność sprawia odnoszenie się do tego samego wycinka czasu, np. „Teraz jest pierwsza trzydzieści pięć” lub „Teraz jest za dwadzieścia pięć druga.”

3

---