PRAWO FINANSOWE - WYKŁADY.
Wykład z dnia 29.04.2012 r.
11. Kryterium dochodów własnych i zewnętrznych.
Dochody własne
To są takie dochody które określone są jako własne w przepisach prawa czy w obowiązujących przepisach prawa. Np.: opłaty czy podatki lokalne stanowią dochody własne gmin, dochody uzyskane z sprzedaży mienia czy z tytułu najmu czy z tytułu dzierżawy.
Dochodami własnymi państwa są także podatki różnego rodzaju opłaty czy cła, bądź też wpływy które pochodzą z tytułu prywatyzacji mienia należącego do Skarbu Państwa .
Dochody zewnętrzne
Inaczej dochody zasilające, to są różnego rodzaju dotacje i subwencje. To na poziomie samorządu terytorialnego.
Natomiast na poziomie państwa są dochody uzyskane przez państwo z międzynarodowych instytucji finansowych , czy to będą dochody w postaci pomocy bezzwrotnej czy też otrzymane pożyczki i kredyty.
12. Kryterium pochodzenia.
Mianowicie chodzi tutaj o dochody:
pochodzące z kraju
Jeżeli źródło poboru dochodu publicznego znajduje się na terenie kraju to wówczas dochód stanowi przejęcie do budżetu państwa czy samorządu części tego dochodu wytworzonego w Polsce czy majątku znajdującego się w kraju.
pochodzące z zagranicy.
Stanowi przejęcie do polskiego budżetu części majątku który jest wytworzony poza granicami kraju , czy np.: pożyczka z zagranicznego banku czy kredyt z banku zagranicznego np.: bezzwrotna pomoc finansowa itd.
Dochody publiczne - to są środki publiczne przyjęte w znaczeniu ustawowym, a więc w takim znaczeniu w jakim mówi o dochodach publicznych ustawa o finansach publicznych.
A więc będą to zarówno dochody publiczne , przychody publiczne ale także nie podlegające zwrotowi środki które pochodzą ze źródeł zewnętrznych, zagranicznych.
Wydatki i rozchody publiczne.
To rozróżnienie na wydatki i rozchody publiczne przyjęte także przez ustawę o finansach publicznych w art. 6 jest rozróżnieniem które budzi różnego rodzaju wątpliwości czy zastrzeżenia w nauce prawa finansowego.
Jakie typu są to zastrzeżenia czy wątpliwości ?
Wątpliwości rozróżnienia tych dwóch rodzajów w rzeczywistości prawa finansowego biorą się przede wszystkim
z tego że poddaje się wątpliwość , docelowość rozróżnienia wydatków i rozchodów publicznych na gruncie ustawy szczególnie art. 6 ustawy o finansach publicznych .
Ten podział ma swoje kryterium i możemy nazwać to kryterium , KRYTERIUM EKONOMICZNYM.
Tzn. chodzi tutaj o ostateczny charakter zarówno wydatków jak i rozchodów publicznych .
I z punktu widzenia kryterium ekonomicznego takim ostatecznym charakterem w przypadku wydatków publicznych jest bezzwrotny charakter płatności ,natomiast zwrotny charakter w przypadku rozchodów publicznych.
Rozchody publiczne - rozchody dokonywane w ramach budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego .
Na gruncie ustawy za rozchody publiczne uznaje się:
Są to spłaty zaciągniętych wcześniej kredytów i pożyczek.
Wykup papierów wartościowych.
Wypłaty pożyczek ze środków publicznych.
Płatności realizowane ze środków pochodzących z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego.
Inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym.
Do kolejnych pojęć jakimi dysponuje ustawa o finansach publicznych należą nadwyżka sektora finansów publicznych i deficyt sektora finansów publicznych.
Te pojęcia związane są z art. 10 ustawy o finansach publicznych . I zarówno oba pojęcia są pojęciami które w sposób bezpośredni wiążą się z prawidłowym prowadzeniem publicznej gospodarki finansowej państwa.
Tzn. z prowadzeniem gospodarki w taki sposób aby dążyć do maksymalnego zrównoważenia dochodów i wydatków publicznych.
W dalszej perspektywie tego typu prawidłowość która opiera się na równowadze wydatków i dochodów publicznych jest elementem który zapewnia stabilność finansów publicznych i publicznej gospodarki finansowej.
Nadwyżka sektora finansów publicznych.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych to jest dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi.
Deficyt sektora finansów publicznych.
Ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi.
Sama nadwyżka czy deficyt sektora finansów publicznych należy do kategorii tych problemów które są rozwiązywane dopiero po wyeliminowaniu wszystkich operacji finansowych między podmiotami które należą do jednostek sektora finansów publicznych.
Samo zaistnienie deficytu w sektorze finansów publicznych nie jest a nawet nie musi być zjawiskiem niebezpiecznym dla gospodarki. Oczywiście pod warunkiem że deficyt jednostek sektora finansów publicznych jest deficytem ściśle kontrolowanym tzn. nie przekracza tzw. bezpiecznego poziomu.
Z problemem deficytu budżetu państwa wiążą się także określone problemy z zakresu szeroko rozumianych potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, czyli niezbędnych środków finansowych czy niezbędnych środków finansowania deficytu budżetu i wcześniej zaciągniętych zobowiązań, ale także udzielonych przez Skarb Państwa pożyczek czy środków związanych z wykonywaniem innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa, tzw. koszty obsługi długu.
I z tymi dwoma pojęciami ( deficytu i nadwyżki sektora finansów publicznych) wiążą się pojęcia Państwowego Długu Publicznego i Długu Skarbu Państwa.
Oba pojęcia są z zakresu szeroko rozumianych finansów publicznych , oba pojęcia mają także swoją definicję ustawową.
Państwowy Dług Publiczny.
Nominalne zadłużenie jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu przepływów finansowych między tymi podmiotami.
Dług Skarbu Państwa.
Nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.
Te dwa pojęcia się różnią: nazwą, ale przede wszystkim zakresem w tym sensie że każdy Dług Skarbu Państwa jest Państwowym Długiem Publicznym ale nie każdy Państwowy Dług Publiczny jest Długiem Skarbu Państwa.
Jeżeli chodzi o sam Państwowy Dług Publiczny to jest on taką instytucją prawa finansowego która obejmuje zobowiązania państwa czy zobowiązania jednostek sektora finansów publicznych wynikających z różnego rodzaju tytułów:
Wyemitowane papiery wartościowe ,
Zaciągnięte kredyty i pożyczki,
Przyjęte depozyty
Wymagalne zobowiązania przyjęte przez jednostki sektora finansów publicznych a także zobowiązania wynikające z innych tytułów np.: prawomocnych orzeczeń sądowych czy ostatecznych decyzji administracyjnych.
W szczególnie w tym zakresie miarodajny jest art. 10 , 11 ustawy o finansach publicznych .
Same problemy czy kwestie związane z Państwowym Długiem Publicznym są tego typ problemami które są uregulowane na poziomie ustawowym, tzn. że ustawa o finansach publicznych określa zasady obliczania Państwowego Długu Publicznego i zasady zarządzania tym długiem, tzn. zasady zaciągania przez podmioty należące do sektora finansów publicznych różnego rodzaju zobowiązań.
Dodać do tego należy że ustawa wskazuje także zakres uprawnień Ministra Finansów i Rady Ministrów które dotyczą Państwowego Długu Publicznego i Długu Skarbu Państwa.
Chodzi także o kwestie proceduralne które mają gwarantować na poziomie ustawowym stałą kontrolę nad Państwowym Długiem Publicznym i jego wielkością. Szczególnie artykuły od 68 do 94 ustawy o finansach publicznych.
Szczególny charakter problematyki Państwowego Długu Publicznego i jego doniosłość z punktu widzenia problemu Państwowego Długu Publicznego przesądziły o tym że jako instytucja prawa finansowego Państwowy Dług Publiczny jest uregulowany na poziomie konstytucyjnym.
Czyli możemy mówić o szczególnych rolach prawnych związanych z Państwowym Długiem Publicznym w szczególnych rygorach które przesądziły o tym że regulacja maksymalnej wielkości Państwowego Długu Publicznego która wynika z tytułu zaciągania różnego rodzaju pożyczek czy udzielania gwarancji i poręczeń znalazła swoje uregulowanie na poziomie konstytucyjnym.
Stąd też zgodnie z art. 216 Konstytucji ust. 5 Państwowy Dług Publiczny nie może przekraczać na skutek różnego rodzaju operacji dokonywanych przez jednostki z zakresu sektora finansów publicznych 3/5 wartości rocznego Produktu Krajowego Brutto.
Zasady publicznej gospodarki finansowej.
Jeżeli chodzi o zasady publicznej gospodarki finansowej to są one wyrazem pewnego postulatu, mianowicie postulatu zapewnienia finansom publicznym a tym samym publicznej gospodarce finansowej względnie stałych podstaw prawnych.
Ten postulat znalazł swój wyraz na poziomie prac legislacyjnych , zarówno na poziomie prac legislacyjnych nad obecnie obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej jak i na poziomie ustawowym.
Jeżeli chodzi o pierwszy aspekt tzn. o wyraz tego postulatu na poziomie konstytucyjnym to należy wiedzieć że cały rozdział 10 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1997 poświęcony został kwestii finansów publicznych.
Na poziomie ustawowym mówimy wówczas o ustawie o finansach publicznych.
Sam problem finansów publicznych i zasad publicznej gospodarki finansowej jest tego typu problemem który wiąże się z potrzebą stabilności i racjonalności finansów publicznych i dlatego ta stabilność i racjonalność powinna być oparta na pewnych zasadach które mają sprzyjać realizacji tych postulatów .
Zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych.
Których to jawność i przejrzystość mają gwarantować różnego rodzaju rozwiązania prawne przewidziane przez ustawę o finansach publicznych w artykułach od 12 do 18 .
To są zasady które należy traktować jako zasady podstawowe . Podstawowe w tym sensie że są to zasady nadrzędne w stosunku do zasad bardziej szczegółowych które odnoszą się wyłącznie do gospodarki budżetowej.
Z tego względu że sama gospodarka budżetowa stanowi bardzo istotną jeśli nie jedną z najbardziej istotnych aspektów finansów publicznych.
Same zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych były już od dość dłuższego czasu postulowane w doktrynie przedmiotu.
Generalnie same zasady jawności i przejrzystości traktowane są jako pewne postulaty szczególnie postulaty o charakterze ekonomicznym które powinny być brane pod uwagę przy prowadzeniu publicznej gospodarki finansowej a także przy prowadzeniu różnego rodzaju prac o charakterze legislacyjnym czyli prac które nadają różnym ustawom prawnym i innym aktom normatywnym.
Te zasady także umożliwiają przeciwdziałanie różnego rodzaju nadużyciom i umożliwiają szeroko rozumianą kontrolę tego typu gospodarki która ma charakter publiczny.
Te zasady są to niewątpliwie postulaty, postulaty kierowane do tych którzy tworzą prawo czy nadają kształt różnym ustawom , aktom normatywnym ale są to także podstawowe cechy czy założenia których gospodarka finansowa jest oparta.
Tzn. cechy i założenia w tym kontekście że są one uwzględniane w obowiązujących aktach prawnych wprost .
Tzn. wynika z tego to że jako postulaty czy cechy mogą one wprawdzie w aktach prawnych nie być w sposób wyraźny sformułowane ale wynikają one z całokształtu przyjętych rozwiązań prawnych w tych aktach normatywnych.
Sama zasada jawności i przejrzystości jest zasadą która została formalnie wprowadzona do ustawy o finansach publicznych , tzn. że zasadę tą mają gwarantować różne przewidziane w ustawie rozwiązania prawne czy instytucje prawne.
Rozwiązania prawne:
Jawność debat budżetowych zarówno w sejmie jak i jednostkach samorządu terytorialnego, przy czym chodzi tu o debaty poprzedzające uchwalenie budżetu ale także debaty sprawozdawcze z wykonania budżetu.
Odpowiednie sposoby publikacji corocznych ustaw budżetowych.
Na poziomie budżetu państwa i odpowiednie sposoby publikacji uchwał budżetowych na poziomie samorządu terytorialnego.
3. Taką instytucją która umożliwia jawność i przejrzystość finansów publicznych jest podawanie do wiadomości publicznej kwot dotacji udzielonych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego .
4. Takim rozwiązaniem które umożliwia realizację zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych w praktyce jest ogłaszanie przez Ministra Finansów Publicznych tzw. zbiorczych danych które dotyczą szeroko rozumianych finansów publicznych oraz udostępnianie przez tego ministra corocznych sprawozdań z działalności jednostek które wchodzą w skład sektora finansów publicznych z uwzględnieniem finansów tych jednostek.
Jeżeli chodzi o inne sposoby, instytucje czy inne przepisy prawa które umożliwiają realizację zasady jawności i przejrzystości w praktyce to możemy mówić o szeregu kompetencji Ministra Finansów Publicznych ale innych niż te które zostały wymienione.
Chodzi tutaj o obwieszczanie w monitorze publicznym tzw. w monitorze polskim zachowaniem w ściśle określonych terminów kwot Państwowego Długu Publicznego i Długu Skarbu Państwa oraz kwot nie wymagalnych gwarancji i poręczeń udzielonych przez Skarb Państwa i inne podmioty sektora finansów publicznych.
Innym obowiązkiem jest także ciążącym na Ministrze Finansów Publicznych obowiązek ogłaszania także w formie obwieszczenia w monitorze polskim relacji do Produktu Krajowego Brutto kwot Państwowego Długu Publicznego i Długu Skarbu Państwa , następnie relacji do Produktu Krajowego Brutto kwot tych długów ale powiększonych o przewidywane wypłaty z tytułu udzielonych gwarancji i udzielonych poręczeń.
Te wszystkie wskazane obowiązki które ciążą na Ministrze Finansów Publicznych czyli obowiązki związane z publikacją obciążeń publicznych z różnego rodzaju tytułów czy to z tytułu udzielonych gwarancji czy poręczeń mają za zadanie zapewnić respektowanie tzw. konstytucyjnych ograniczeń dotyczących relacji między Państwowym Długiem Publicznym a wartością rocznego Produktu Krajowego Brutto .
Innym przejawem realizacji zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych są obowiązki które można nazwać jako obowiązki informacyjno - sprawozdawcze Ministra Finansów które obejmują obowiązek podawania tzw. zbiorowych informacji o deficycie lub nadwyżce budżetu państwa.
Rzeczą istotną jest to że ten obowiązek Ministra Finansów informacyjno - sprawozdawczy który dotyczy podawania tzw. zbiorowych danych o deficycie czy nadwyżce budżetu państwa odnosi się także do imiennie wskazanych wykazów które dotyczą udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji oraz innych imiennych wykazów tych kategorii podmiotów którym kwoty zaległości podatkowych umorzono ale co istotne z wyraźnym podaniem wysokości tych kwot i przyczyn tego umorzenia.
Czy taka zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych napotyka na jakieś ograniczenia ?
Tak, napotyka na pewne ograniczenia. Takie ograniczenia są dwa:
Pierwsze ograniczenie wiąże się z taką sytuacją w której przestrzeganie tej zasady wiązałoby się z naruszeniem ale przewidzianym innymi przepisami czy innymi aktami prawnymi tajemnicy państwowej ,
Sytuacja druga wiąże się z problemem tego rodzaju którym przestrzeganie zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych w praktyce mogłoby prowadzić do naruszenia zawartych przez Rzeczpospolitą umów międzynarodowych.
Realizacja zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych jest także uzupełniana przez tzw. zasady jednolitej rachunkowości i klasyfikacji dochodów i wydatków publicznych . Dlatego że chodzi tu o uzupełnianie się tych zasad ale w kontekście nadania praktycznego, konkretnego a więc ustawowo zagwarantowanego wyrazu zasad prowadzenia publicznej gospodarki finansowej państwa.