GRUCZOŁY DOKREWNE

GRUCZOŁY WEWNĄTRZWYDZIELNICZE

• Wspólną cechą tych gruczołów jest wydzielanie bezpośrednio do krwi swojej wydzieliny (hormonów) a z krwi do narządów wykonawczych

• Hormony wpływają na prawidłowy rozwój człowieka i powodują utrzymanie na prawidłowym poziomie przemiany materii

• Przysadka mózgowa jest gruczołem sterującym czynnością wszystkich pozostałych gruczołów dokrewnych, sama jest pod bezpośrednim wpływem podwzgórza, które spełnia rolę ośrodka nadrzędnego w układzie wewnątrzwydzielniczym

GRUCZOŁY DOKREWNE

• Zaliczmy:

- Przysadka mózgowa - Hypophysis cerebri

- Szyszynka - Corpus pineale

- Gruczoł tarczowy - Glandula thyroidea

- Gruczoły przytarczowe - Glandulae parathyroideae

- Grasica - Thymus

- Trzustka - Pancreas

- Nadnercze - Glandula suprarenalis

- Jajnik - Ovarium

- Jądro - Testis

PRZYSADKA MÓZGOWA - HYPOPHYSIS CEREBRI

• Położona na podstawie mózgowia, należy do międzymózgowia i za pośrednictwem lejka połączona jest z podwzgórzem

• Dzieli się na:

- płat przedni - gruczołowy

- płat tylny - nerwowy

• Jest gruczołem sterującym i koordynującym wydzielanie wszystkich gruczołów dokrewnych

CZYNNOŚĆ PRZYSADKI

• Płat tylny nie wytwarza hormonów, zawiera wydzielinę komórek jąder nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza i są to hormony:

- wazopresyna - podwyższa ciśnienie tętnicze krwi poprzez skurcz błony mięśniowej tętnic oraz powoduje wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych (zagęszczanie moczu)

- oksytocyna - powoduje skurcze mięśni macicy w czasie porodu

• Hormony powyższe są magazynowane w tylnym płacie a w razie potrzeby są uwalniane do krwi, by wraz z nią dotrzeć do narządów docelowych

• Komórki płata przedniego wydzielają hormony działające na tkanki bezpośrednio lub pośrednio poprzez zależne gruczoły dokrewne

• Hormony działające bezpośrednio na tkanki:

- hormon wzrostu - somatotropowy (STH) - pobudza wzrastanie chrząstek nasadowych u młodych osób

- hormon melanotropowy - melanotropina (MSH) - działa na komórki skóry wytwarzające pigment

- prolaktyna (PRL) - hormon, który pobudza wydzielanie mleka w gruczole sutkowym

• Hormony tropowe działające poprzez zależne gruczoły:

- hormon adrenokortykotropowy (ACTH) - pobudza rozwój i wydzielanie hormonów kory nadnerczy

- hormon tyreotropowy (TSH) - pobudza rozwój i wydzielanie hormonów przez tarczycę

- hormon gonadotropowy (FSH i LH) - działają na jądra i jajniki - pobudzają spermatogenezę w jądrach i dojrzewanie pęcherzyków w jajnikach

SZYSZYNKA - CORPUS PINEALE

• Leży w międzymózgowiu (nadwzgórzu)

• Czynność szyszynki:

- wytwarza hormon melatoninę, który powoduje zmniejszenie pigmentacji skóry

- hamuje czynność gruczołów płciowych przed okresem dojrzewania

- koordynuje rytm dobowy (rytm dzień - noc)

GRUCZOŁ TARCZOWY - GLANDULA THYROIDEA

• Leży w przestrzeni środkowej szyi do przodu od krtani i tchawicy

• Budowa:

- 2 płaty boczne prawy i lewy połączone

- węziną

• Tarczyca otoczona jest torebką włóknistą

• Miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków, które zawierają koloid.

CZYNNOŚĆ TARCZYCY

• Wytwarza trzy hormony:

- tyroksyna (T4)

- trójjodotyronina (T3)

- kalcytonina

• Hormony tarczycy T3 i T4 wpływają na podstawową przemianę materii a w szczególności na procesy spalania

• Produkcja hormonów tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami i wodą odpowiedniej ilości jodu

• Czynność tarczycy, jak również i jej rozwój uzależnione są od wydzielania przez przysadkę hormonu tyreotropowego

• Kalcytonina zmniejsza stężenie wapnia we krwi. Działa bezpośrednio na kości, hamuje resorpcję wapnia i odwapnienie kości

• Działa antagonistycznie w stosunku do hormonu przytarczyc

• Podwyższona zawartość jonów wapniowych we krwi pobudza gruczoł tarczowy do wydzielania kalcytoniny obniżając zawartość jonów wapnia we krwi

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY

• Niedobór lub brak jodu ogranicza lub uniemożliwia syntezę hormonów, co z kolei obniża spoczynkową przemianę materii tarczyca się powiększa i powstaje wole

• Jeśli te zaburzenia występują u osób młodych proces wzrastania jest zahamowany i powstaje wzrost karłowaty. Zahamowaniu ulega rozwój narządów płciowych, rozwój psychiczny i powstaje obraz matołectwa (kretynizm)

NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY

• Nadmierna produkcja hormonów tarczycy wywołuje objawy nadczynności. Jest to choroba Gravesa-Basedowa

• Występuje wzmożona przemiana spoczynkowa, wychudzenie, wzmożona pobudliwość układu nerwowego i wytrzeszcz gałek ocznych

GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE - GLANDULAE PARATHYROIDEAE

• Jest cztery:

- gruczoł przytarczyczny górny prawy i lewy

- gruczoł przytarczyczny dolny prawy i lewy

• Leżą na powierzchni tylnej płata bocznego gruczołu tarczowego na zewnątrz od torebki otaczającej gruczoł

CZYNNOŚĆ PRZYTARCZYC

• Wydzielają hormon zwany parathormonem, który reguluje gospodarkę wapnia i fosforu w ustroju.

• Uwalnia wapń zmagazynowany w kościach, zwiększa jego wchłanianie w jelitach i przyspiesza jego wydalanie z organizmu.

• Obniżenie stężenia wapnia w osoczu krwi pobudza bezpośrednio przytarczyce do wydzielania parathormonu

• Usunięcie przytarczyc powoduje obniżenie stężenia wapnia i podwyższenie stężenia fosforu we krwi; w następstwie tego zwiększa się pobudliwość układu nerwowego i mięśniowego i występuje tężyczka

• Nadmierne wydzielanie hormonu powoduje podwyższenie stężenia jonów wapnia a obniżenie fosforu we krwi; co prowadzi do odwapnienia kości

GRASICA - THYMUS

• Jest to pierwotny narząd limfatyczno-nabłonkowy

• Jest położona w dolnej części szyi - część szyjna i w śródpiersiu górnym do tyłu od mostka - część piersiowa

• Pełny rozwój wykazuje w wieku dziecięcym, po okresie pokwitania zanika i tworzy się grasicze ciało tłuszczowe

BUDOWA GRASICY

• Składa się z dwóch płatów:

- płata prawego i lewego

• Płaty podzielone są na zraziki, które łączą się tkanką łączną

• W obrazie mikroskopowym wyróżniamy:

- korę - ma ciemniejsze zabarwienie, które uzależnione jest od gęstego ułożenia limfocytów przede wszystkim limfocytów T

- rdzeń ma zabarwienie jaśniejsze i spowodowane jest ciałkami grasiczymi albo Hassalla

CZYNNOŚĆ GRASICY

• W anatomii makroskopowej grasica traktowana jest jako gruczoł dokrewny i przypuszczalnie pobudza wzrastanie

• W anatomii mikroskopowej jest traktowana jako narząd hematopoetyczny. Z grasicy wyizolowano substancję hormonopodobną (tymozynę), która stymuluje rozwój tkanki limfatycznej

TRZUSTKA - PANCREAS

• Położona w okolicy nadbrzusza

• Głowa objęta jest przez dwunastnicę a ogon kończy się we wnęce śledziony

• Częścią wewnątrzwydzielniczą trzustki są wyspy trzustkowe (Langerhansa), które znajdują się między odcinkami części zewnątrzwydzielniczej

• W wyspach znajdują się trzy rodzaje komórek: A, B i D

CZYNNOŚĆ TRZUSTKI

• Komórki A wysepek trzustkowych wydzielają hormon glukagon. Pod jego wpływem glukoza jest uwalniana z glikogenu odłożonego w wątrobie, przechodzi do krwi i podwyższa zawartość glukozy we krwi.

• Komórki B wysepek trzustkowych wydzielają hormon insulinę, która zmniejsza stężenie glukozy w surowicy krwi. Pod jej wpływem cukier jest wycofywany z krwi i odkładany w komórkach wątroby w postaci glikogenu jednocześnie glikogen odłożony w mięśniach jest szybciej zużywany (spalany). Insulina ułatwia transport glukozy przez błony komórkowe. Bodźcem do wydzielania insuliny jest hyperglikemia. Brak insuliny w ustroju powoduje cukrzycę

GRUCZOŁY NADNERCZOWE - GLANDULAE SUPRARENALES

• Leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej pierwotnie zaotrzewnowo, na górnym biegunie nerek

• Każde nadnercze składa się:

- kory nadnercza

- rdzenia nadnercza

• Korę gruczołów nadnerczowych tworzą trzy warstwy:

- kłębkowata

- pasmowata

- siateczkowata

CZYNNOŚĆ KORY NADNERCZA

• Hormony kory nadnercza dzielą się na trzy grupy:

- mineralokortykoidy wydzielane przez warstwę kłębkowatą najważniejszym hormonem jest aldosteron - glikokortykoidy, wydzielane przez warstwę pasmowatą, z których najważniejszy jest kortyzol i kortykosteron. Wydzielanie ich jest sterowane przez przedni płat przysadki mózgowej - przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH)

- androgeny - hormony płciowe, wydzielane przez warstwę siateczkowatą

• Czynność kory nadnerczy jest niezbędna dla utrzymania w ustroju prawidłowej przemiany materii

• Niewydolność kory nadnerczy prowadzi do choroby Addisona - prowadzi do zaniku aktywności fizycznej i psychicznej, cukrzycy, brązowego zabarwienia skóry, utraty owłosienia

MINERALOKORTYKOIDY

• Głównym hormonem jest aldosteron

• Odgrywa on ważną rolę w utrzymaniu równowagi sodowo-potasowej w organizmie oraz zachowaniu prawidłowego ciśnienia krwi i objętości płynu pozakomórkowego

• Brak tego hormonu powoduje utratę sodu i gromadzenie się potasu w ustroju

• Nadmierne wydzielanie hormonów powoduje tzw. zespół Conna - nerki zwiększają wydzielanie potasu a jony sodu są zatrzymywane i zostaje zaburzona równowaga gospodarki mineralnej. Następstwem tego jest zmęczenie, bóle mięśniowe, kurcze mięśniowe

GLIKOKORTYKOIDY

• Głównymi hormonami są kortyzol i kortykosteron

• Mają one działanie przeciwzapalne, wywierają wpływ na przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów w tkankach całego organizmu, utrzymują prawidłową pobudliwość mięśni poprzecznie prążkowanych, gładkich i mięśnia sercowego

• Nadmierna produkcja tych hormonów prowadzi do zespołu Cushinga - mały wzrost oraz zwiększone odkładanie się tłuszczu (twarz - księżyc w pełni, bawoli kark, otyłość tulowia)

ANDROGENY

• Androgeny warunkują powstanie u mężczyzn drugorzędowych cech płciowych (prawidłowy rozwój zewnętrznych narządów płciowych, gruczołu krokowego, ustawiają brzmienie głosu itd.), pobudzają ogólny wzrost, zwiększają masę mięśniową

• Nadmierna produkcja hormonu powoduje zespół nadnerczowo-płciowy, który u chłopców prowadzi do przedwczesnej dojrzałości płciowej a u kobiet do przewagi cech męskich (takich jak silne owłosienie, niski głos, męski typ budowy ciała).

CZYNNOŚĆ RDZENIA NADNERCZY

• Rdzeń gruczołów nadnerczowych wydziela adrenalinę i noradrenalinę - są to aminy katecholowe

• Pobudzają one układ nerwowy sympatyczny, przyśpieszają czynność serca, podnoszą ciśnienie krwi i stężenie cukru we krwi

• Działają na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych oraz na mięśnie gładkie narządów

• Zwiększone stężenie we krwi występuje w czasie wysiłku, w różnych warunkach stresowych, po podaniu nikotyny itd..

MĘSKIE GRUCZOŁY PŁCIOWE JĄDRA - TESTES

• Są narządami parzystymi, położone są w worku mosznowym

• Otoczone są błoną białawą, od której w głąb miąższu odchodzą przegródki jądra dzieląc jego miąższ na płaciki jądra.

• Płaciki zbudowane są kanalików nasiennych krętych,otoczone są luźną tkanką łączną, w której znajdują się komórki śródmiąższowe pełniące funkcję wewnątrzwydzielniczą

CZYNNOŚĆ JĄDER

• Zasadniczym hormonem wydzielanym przez komórki śródmiąższowe jest testosteron.

• Wydzielanie testosteronu regulowane jest przez hormony gonadotropowe przysadki

• Testosteron steruje u mężczyzn rozwojem cech płciowych męskich: wykształcenie się zewnętrznych narządów płciowych, wzrost gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych a w późniejszym okresie jest odpowiedzialny za wykształcenie się drugorzędowych cech płciowych (owłosienie typu męskiego, barwa głosu)

ŻEŃSKIE GRUCZOŁY PŁCIOWE - JAJNIKI - OVARIA

• Są narządami parzystymi

• Leżą wewnątrzotrzewnowo w miednicy mniejszej na jej ścianie bocznej w tzw. dołku jajnikowym tj. w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej

• Składa się z:

- kory jajnika

- rdzenia jajnika

CZYNNOŚĆ JAJNIKÓW

• Hormonami wydzielanymi przez jajnik są:

- estrogeny

- progesteron

• Estrogeny powstają w pęcherzykach jajnikowych (Graafa)

• Estrogeny wywołują rozwój drugorzędowych cech płciowych, powodują przerost mięśnia macicznego, zwiększają jego pobudliwość i ukrwienie

• Progesteron wytwarzany jest w jajnikach przez ciałko żółte

• Progesteron zmniejsza pobudliwość mięśnia macicznego. W obrębie gruczołu sutkowego wywołuje rozwój komórek gruczołowych w zrazikach

---