Zapalenie oskrzeli, BRONCHIT
1. PRZYCZYNY I OBJAWY ZAPALENIA OSKRZELI
Zapalenie oskrzeli
Zapalenie oskrzeli, znane pod mianem bronchit (bronchitis), jest lokalnym stanem zapalnym dróg oddechowych doprowadzających powietrze do płuc. Najczęściej ostry atak zapalenia oskrzeli jest powikłaniem przęziębienia, grypy lub innej infekcji zapalnej. Chorobie towarzyszą dotkliwe dla chorego objawy.
Objawy zapalenia oskrzeli
Zwykle, na pierwotne objawy wirusowej infekcji zapalnej nosa i gardła (ból gardła, katar, ból stawów, mięśni, stan podgorączkowy) - nakłada się męczący kaszel, gorączka, ogólne osłabienie; niekiedy duszność, świszczący oddech, ból w klatce piersiowej. Początkowo kaszel jest suchy, a następnie ma miejsce wyksztuszanie śluzowo-ropnej wydzieliny. Rosnąca temperatura świadczy o nadkażeniu bakteryjnym oskrzeli.
Ostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli
Istnieją dwie postacie zapalenia oskrzeli:
- ostre zapalenie oskrzeli o nagłym początku i krótkim przebiegu
- przewlekłe zapalenie oskrzeli - o wydłużonym czasokresie zapalenia oraz nawrotach ostrego stanu zapalnego i jego objawów. W alergicznej przyczynie zapalenia, czy w nałogu nikotynowym - jest to czasokres dożywotni.
Infekcyjne przyczyny zapalenia oskrzeli
Infekcyjne zapalenia są wywoływane głównie przez zakażenie wirusami i bakteriami i mają zwykle ostry przebieg. Najczęstszą przyczyną choroby jest infekcja wirusami przeziębienia lub grypy. U dzieci przyczyną są również inne infekcyjne choroby zapalne - odra, ospa wietrzna, różyczka, itp. Bakterie rzadko wywołują pierwotne zakażenie oskrzeli - zwykle pojawiają się po wstępnej fazie infekcji wirusowej, jako tzw. nadkażenie i są przyczyną niebezpiecznych dla zdrowa powikłań. Nadkażenie bakteryjne wiąże się ze zmniejszona odpornością na wirusy.
Odporność na wirusy przeziębienia
Odra
Nieinfekcyjne przyczyny zapalenia oskrzeli
Przyczynami przewlekłego zapalenia oskrzeli (jak i całych górnych dróg oddechowych) są coraz częściej: alergia i astma, obduracyjna choroba płuc oraz zapalenia błony śluzowej wywołane lotnymi toksynami takimi jak: spaliny samochodowe (smog), toksyczne pyły, dymy i gazy przemysłowe, ozon, itp. Alergeny i lotne toksyny drażnią i niszczą błonę śluzową nosa, gardła i oskrzeli, czym powodują przewlekły stan zapalny. Tego typu zapalenie oskrzeli znane jest również pod mianem - bronchit przewlekły. Kumulacja dwóch lub więcej w/w przyczyn zapalnych lub atak infekcji może spowodować przejście przewlekłego zapalenia w formę ostrą.
Astma - co to za choroba?
Obduracyjna choroba płuc
Przebieg zapalenia
Zapalenie oskrzeli może przebiegać z gorączką, aczkolwiek nie zawsze. Gdy przyczyną zapalenia są tylko wirusy lub gdy przyczyną zapalenia są alergeny, lotne toksyny - zapalenie może przebiegać bez podwyższonej temperatury. Wysoka gorączka pojawia się jednak przy zakażeniu bakteriami - np. po kilku dniach od momentu zakażenia wirusowego. Wówczas u małych dzieci i osób w podeszłym wieku przebieg ostrego zapalenia oskrzeli może być ciężki. U małych dzieci wysoce niebezpieczne dla zdrowia jest również zapalenie oskrzelików oraz zapalenie krtani.
Zapalenie krtani
2. OSTRE ZAPALENIE OSKRZELI U DOROSŁYCH I MŁODZIEŻY
Objawy - rozpoznanie
W ostrym infekcyjnym zapaleniu oskrzeli choroba przebiega zwykle z kaszlem, gorączką, ogólnym osłabieniem, bólami w klatce piersiowej, nieraz dusznością. Kaszel spowodowany bronchitem może utrzymywać się nawet parę tygodni.
Przebieg ostrego zapalenia
Następstwem wirusowego zapalenia śluzówki nosa i gardła jest obrzęk błony śluzowej i obfite wydalanie wydzieliny śluzowej. Z powodu zwężenia oskrzeli w następstwie obrzęku śluzówki i pojawienia się nadmiernej ilości śluzu może się także pojawiać duszność. Jednak głównym objawem zapalenia oskrzeli jest kaszel - początkowo suchy, uporczywy, męczący, potem wilgotny, z wydzieliną śluzowatą lub ropną. Kaszel, z odksztuszaniem śluzowo- ropnej wydzieliny, gorączka, trudności z oddychaniem mogą świadczyć o wtórnej infekcji bakteryjnej.
Gdy rozwija się infekcja bakteryjna w oskrzelach
Pierwszym objawem nadkażenia bakteryjnego jest obecność żółtej lub zielonkawej plwociny. Potencjalnymi sprawcami wtórnej infekcji bakteryjnej są: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus i Moraxella catarrhalis. W takiej sytuacji niezbędna jest wizyta u lekarza, który przepisze antybiotyk i odpowiednie leki wykrztuśne (mukolityczne).
Leczenie ostrego zapalenia oskrzeli u dorosłych i młodzieży.
W przypadku wirusowego zapalenia oskrzeli bez powikłań bakteryjnych choroba może przebiegać bez podwyższonej temperatury (lub przy stanie podgorączkowym). Zwykle choroba ma wówczas przebieg łagodny - wystarczy poleżeć kilka dni w łóżku. Problemem może być suchy kaszel związany z nadmierną wrażliwością oskrzeli, który może utrzymywać się może nawet przez kilka tygodni. Leczenie polega na stosowaniu środków wykrztuśnych, rozrzedzających wydzielinę oraz bakteriostatycznych. Można leczyć sie samemu, z pomocą farmaceuty aptecznego - lekami dostępnymi bez recepty. W przypadku bólów stawowych, bólów mięśni, gorączki - można stosować niesteroidowe leki przeciwzapalne. Antybiotyk podaje się w przypadku wtórnej infekcji bakteryjnej. Łagodny przebieg wirusowego zapalenia oskrzeli leczymy podobnie, jak przeziębienie. Gdy objawom zapalenia oskrzeli towarzyszy gorączka a kaszel nie ustępuje po kilku dniach, gdy pojawią trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej - należy skontaktować sie z lekarzem.
Leczenie grypy i przeziębienia
Leczenie zapalenia powikłanego bakteryjnie
Gdy stwierdzimy objawy zakażenia bakteryjnego - kaszel, z odksztuszanie śluzowo- ropnej wydzieliny, wysoka gorączka, trudności z oddychaniem - należy przyjąć antybiotyk oraz zastosować leki wykrztuśne i rozrzedzające wydzielinę. Konieczny jest nadzór lekarza (i jego recepta). Ponadto lekarz zapisze środki obniżające gorączkę.
Chory na zapalenie oskrzeli nie powinien palić papierosów - ani czynnie, ani biernie! - gdyż substancje znajdujące się w dymie tytoniowym działają toksycznie na błonę śluzową górnych i dolnych dróg oddechowych. Unieruchamiają rzęski - wypustki komórek błon śluzowych, uniemożliwiając usuwanie śluzu na zewnątrz, a także zmniejszają miejscową odporność. Sprzyja dodatkowym zakażeniom, np. bakteriami. Należy unikać zimnego powietrza, które drażni błonę śluzową i zaostrza objawy choroby.
Uwaga! Możliwe są powikłania
U ludzi osłabionych i osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego i układu krążenia zapalenie oskrzeli może być schorzeniem poważnym i z powikłaniami. Niebezpieczeństwo powikłań zależy również od wieku chorego oraz stanu jego układu odpornościowego. Ostre zapalenie oskrzeli, szczególnie w starszym wieku; oraz u osób z ciężkimi chorobami i osłabionym układem odpornościowym, może doprowadzić do zapalenia płuc. Szczególnie niebezpieczne dla osób starszych i małych dzieci są pneumokokowe zakażenia płuc. Dlatego, u tych osób choroba często jest powodem do hospitalizacji.
Czy zapalenie oskrzeli jest wysoce zakaźne?
Zapalenie oskrzeli u dorosłych jest chorobą zakaźną, ale słabo zaraźliwą. Wywołują ją drobnoustroje stale krążące wokół nas. Stają się one chorobotwórcze dopiero wówczas, gdy odporność organizmu jest osłabiona lub błona śluzowa nie stanowi dla nich dostatecznej bariery ochronnej, bo jest uszkodzona, np. przez wirusy „zaziębieniowe”.
3. PRZEWLEKŁE ZAPALENIE OSKRZELI
Definicja
Przewlekłe zapalenie oskrzeli to stan zapalny błony śluzowej oskrzeli, utrzymujący się przez większość dni w 3 miesiącach roku, w dwóch kolejnych latach. Jest, obok rozedmy płuc, jedną z dwóch podstawowych postaci przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Przewlekłe zapalenie oskrzeli nie daje zmian w badaniu radiologicznym klatki piersiowej i nie jest łatwe w diagnozie. Rozpoznanie stawia lekarz na podstawie typowego przebiegu choroby oraz osłuchiwania płuc.
Objawy chorobowe
Stałym objawem przewlekłego nieżytu oskrzeli jest kaszel i duszność. Kaszel, z odkrzsztuszaniem wydzieliny, występuje najczęściej rano. Niekiedy mogła pojawić się świsty i furczenia w płucach. Jeśli mamy wątpliwości, czy przeziębienie które przechodzimy rozwinęło się w zapalenie oskrzeli - czy to tylko kaszel - należy pamiętać, że chociaż nie każdy kaszel musi oznaczać zapalenie oskrzeli, ale bardzo rzadko zapalenie oskrzeli przebiega bez kaszlu. Dlatego w razie pojawienia się przewlekłego kaszlu niezbędna jest konsultacja lekarza.
Przyczyny przewlekłego zapalenia oskrzeli
Choroba może wynikać z częstych nawrotów nie wyleczonego ostrego wirusowego zapalenia oskrzeli. Najczęściej jednak - przewlekłe zapalenie jest wywołane przez toksyczny dym papierosowy lub przez alergeny u astmatyków. Ponadto przewlekły stan zapalny śluzówki występuje u osób stale narażonych na drażniące działanie toksycznych czynników drażniących: gazów (tlenek siarki, ozon, itp.), pyłów - np. u młynarzy, szlifierzy, itp.
Długotrwałe zapalenie niszczy oskrzela
Długotrwale działające toksyny, alergeny, wirusy wywołują przewlekłe zapalenie. Wydzielane wówczas obficie mediatory zapalenia uszkadzają mechanizm śluzowo-rzęskowy oczyszczający oskrzela, a także do zwiększają liczbę gruczołów śluzowych i ilość ich wydzieliny. Te dwa procesy nakładając się na siebie doprowadzają do zalegania śluzu, który stanowi doskonałą pożywkę dla rozwoju mikroorganizmów chorobotwórczych.
Przewlekłe zapalenie oskrzeli sprzyja zaostrzeniom zapalnym
Każda kumulacja drażniących toksyn, infekcja wirusowa może spowodować zaostrzenie zapalenia. Wówczas przewlekłe zapalenie oskrzeli jest podobne do stanu ostrego, ale jego objawy utrzymują się dłużej i pogarszają w trakcie infekcji (np. coraz głębszy kaszel)). Stan ten często współistnieje z rozedmą płuc i obduracyjną chorobą płuc.
Powikłania przewlekłego zapalenia oskrzeli
Przewlekłe nieżyty górnych dróg oddechowych odgrywają dużą rolę w powstawaniu gośćca. Następstwem przewlekłego nieżytu może być przerost prawej komory serca. Jednak największym zagrożeniem ze strony przewlekłego zapalenia oskrzeli jest obuduracyjna choroba płuc, rozedma płuc i nadreaktywność oskrzeli prowadząca do objawów astmy. Niebezpieczeństwo powikłań zależy od wieku chorego - największe jest u niemowląt, zwłaszcza alergicznych, gdyż może być początkiem astmy oskrzelowej.
4 . ZAPALENIE OSKRZELI U MAŁYCH DZIECI
W jakim wieku dzieci chorują najczęściej na zapalenie oskrzeli?
Zapalenie oskrzeli (bronchitis) występuje najczęściej u dzieci poniżej 2 r. życia. Z badań wynika, że na 100 dzieci w tym wieku corocznie na zapalenie oskrzeli choruje 5-7 małych pacjentów. Mniej choruje w wieku 9-15 lat, kiedy układ odpornościowy jest już w pełni dojrzały, gdyż na 100 dzieci choruje średnio 4.
Jakie mikroby wywołują chorobę?
Zakażają głównie wirusy: RSV, rhinovirusy, wirusy parainfluenzae, influenzae, adenovirusy, paramyxovirus, wirusy różyczki, odry. Ostre zapalenie oskrzeli może być czasem spowodowane nietypowym nadkażeniem bakteryjnym (M. pneumoniae, C. pneumoniae) lub pałeczką ksztuśca.
Jak zaczyna się zapalenie oskrzeli u dzieci?
Ostre zapalenie oskrzeli występuje zwykle po 3-4 dniach kataru i zapalenia gardła, po których pojawia się gorączka. Zwiastunem jest suchy kaszel zmieniający się następnie w wilgotny, produktywny z obfitym odksztuszaniem wydzieliny.
Jak przebiega choroba
Dzieci rzadko odksztuszają wydzielinę, a raczej ją łykają, może więc dochodzić do wymiotów podczas napadów kaszlu. W kulminacji choroby u małych dzieci wysłuchać można świszczący oddech w płucach, różne odgłosy typu delikatnego furczenia i rzężenia. (Jeśli słyszymy w oddechu świsty mówimy o obturacyjnym zapaleniu oskrzeli, która to choroba nie zawsze jest spowodowana infekcja wirusówi bakterii.) Ostre zapalenie oskrzeli trwa ok. 7-10 dni i ma tendencję do samoograniczenia się.
Przebieg bronchitu wywołanego przez grypę i odrę.
Zapaleniu oskrzeli spowodowanemu wirusem grypy towarzyszy często dość wysoką gorączka i bóle mięśniowe. Objawy występują w ciągu całego roku, ale najczęściej zimą. W przebiegu odry u dzieci pojawia się zwykle ostre zapalenie oskrzeli, któremu towarzyszy charakterystyczne zapalenie spojówek i światłowstręt.
Leczenie zapalenia oskrzeli u dzieci
W wirusowym zapaleniu oskrzeli nie są stosowane antybiotyki, a leki mukolityczne i przeciwgorączkowe, ewentualnie fenspiryd. Leczenie zapalenia oskrzeli zależy od drobnoustroju wywołującego infekcję. Przy symptomach infekcji wirusowej, na do wskazuje suchy kaszel podaje się choremu syrop o działaniu bakteriostatycznym i mukolitycznym, tzn. upłynniającym śluz. Ułatwia to odkrztuszanie, a następnie odpluwanie śluzowej wydzieliny, która zawsze powinna być usunięta z organizmu. Ponieważ niemowlęta nie potrafią tego zrobić samodzielnie, trzeba im pomóc. Pomóc dziecku można również samemu . Położyć malca na brzuchu z głową niżej niż reszta ciała, najlepiej na własnych kolanach, i oklepywać plecy, by w ten sposób mechanicznie oderwać śluz i usunąć go. Zabieg powtarzać kilka razy w ciągu doby.
Zakażenie bakteryjne, oprócz leczenia objawowego, wymaga terapii antybiotykami. Zakażenie oskrzeli wywołane bakteriami atypowymi lub pałeczką krztuśca (kokluszu) wymaga stosowania makrolidów.
5. ZAPALENIE OSKRZELIKÓW U MAŁYCH DZIECI
Zapalenie oskrzelików.
Zapalenie oskrzelików (bronchiolitis) jest częstą, ostrą chorobą drobnych rozgałęzień oskrzeli i oskrzelików najmłodszych niemowląt i małych dzieci. Przyczyną zakażenia oskrzelików u małego dziecka jest zazwyczaj wirus. Choroba szerzy się podobnie jak inne wirusowe infekcje przeziębieniowo-kataralne i grypa - drogą kropelkową. Okres inkubacji trwa 2-7 dni. Około 80% zachorowań występuje wśród niemowląt, najczęściej pomiędzy 2 i 6 miesiącem życia.
Czy choroba jest zagraża życiu niemowlęcia?
Choroba może mieć postać łagodnej infekcji dróg oddechowych, może jednak przebiegać w postaci zapalenia oskrzelików i płuc bezpośrednio zagrażającego życiu. Ocenia się, że się w krajach wysoko rozwiniętych ok. 3 na 100 niemowląt choruje na zapalenie oskrzelików wymagające hospitalizacji Zwiększone ryzyko zachorowania dotyczy wcześniaków, dzieci matek palących i obciążonych wadami układu oddechowego.
Jakie mikroby wywołują zapalenie oskrzelików?
Zapalenie oskrzelików powoduje głównie wirus RS - tzw. wirus nabłonka oddechowego, który zakaża całą populację niemowląt i małych dzieci. Rzadziej zakażają oskrzeliki wirusy paragrypy. U starszych dzieci zakażają adenowirusy oraz wtórnie może pojawić się nadważenia bakteryjne (M. pneumonice, itp.).
Typowe objawy zapalenia
Objawy są typowe dla nieżytu nosa i gardła - katar, kichanie, zapalenie i zaczerwienienie śluzówki nosa i gardła, Potem pojawia się gorączka, uporczywy kaszel, świszczący oddech, duszność wydechowa.
Zakażenia RSV dominują u niemowląt.
Zakażenie wirusem RS wśród najmłodszych dzieci jest bardzo częste - do ukończenia 2 roku życia przechodzą infekcję prawie wszystkie dzieci. Wirus RS jest przenoszony drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt z zakażonymi powierzchniami. Do domu zarazek dociera drogą „starszego rodzeństwa”, które zakażenie przynosi go ze szkoły bądź przedszkola. Szczyt zachorowań datuje się w zimie i wczesną wiosną. Przechorowanie infekcji RSV nie daje trwałej odporności. U 3- letnich dzieci w ponad 70% może dochodzić do powtórnego zakażenia, ale w tym wieku przebieg choroby jest zdecydowanie łagodniejszy.
Niebezpieczny dla niemowląt wirus RS
Ciężkie objawy zapalenia oskrzelików u niemowlęcia
Niekiedy, ale dość rzadko u niemowląt rozwijają objawy ciężkiego zapalenia oskrzelików. Przypuszcza się, że znaczącą rolę może odgrywać wiek dziecka i nie wykształcony układ odpornościowy; jak też z wcześniactwo i jego następstwo - dysplazja oskrzelowo-płucna (przewlekła choroba płuc). Ponadto wrodzone wady serca, mukowiscydoza. W przebiegu choroby może rozwinąć się niewydolność oddechowa, mogą występować okresy bezdechu i kwasica oddechowa. Mimo tak nasilonych objawów po paru dniach następuje poprawa, choć kaszel i „wydłużony” wydech mogą się utrzymywać dłużej.
Ciężki przebieg zapalenia oskrzelików u wcześniaków
Niemowlęta z wcześniactwem (urodzone przed 32 tygodniem ciąży) są 10-krotnie bardziej narażone na zakażenia dolnych dróg oddechowych w porównaniu z urodzonymi o czasie. Przebieg zakażenia w tej grupie jest ciężki, a dzieci te wymagają zazwyczaj hospitalizacji i leczenia w warunkach intensywnej terapii. Zwłaszcza wówczas, gdy występuje sinica, objawy odwodnienia, zwiększona liczba oddechów, itp.
Ostre zapalenie oskrzelików a astma
Ostre zapalenie oskrzelików imituje objawy astmy i predysponuje do astmy w przyszłości. Występuje, jak już wpomnieliśmy na ogół u dzieci młodszych.
Leczenie zapalenia oskrzelików - ogólne zasady
Podstawą leczenia w ostrym zapaleniu oskrzelików jest prawidłowa pielęgnacja: nawilżanie dróg oddechowych, nawodnienie dziecka, zapewnienie dopływu chłodnego czystego powietrza, monitorowaniu częstości tętna, oddechu, jak też tlenoterapia. W mniejszym stopniu stosowane są leki przeciwwirusowe. Stosowanie tych leków zabijających wirusy RSV budzi kontrowersje. Zastosowanie kortykosteroidów budzi również wiele kontrowersji, gdyż brak jest dostatecznych dowodów na skuteczność takiego leczenia. Wirusowa przyczyna objawów choroby nie uzasadnia podawania antybiotyków - dopóki nie pojawią się objawy wtórnego zakażenia bakteryjnego (gorączka, rzężenia w płucach, ropny kaszel). Wówczas lekarz najpewniej zaleci ich zastosowanie. Ostatnio zwraca się szczególną uwagę na zapobieganie zakażeniu. Obiecujące są wyniki stosowania szczepionek przeciw RSV.