Zajęcia nr 2

1. Zasada praworządności

2. Zasada zaufania do organów państwa

3. Zasada udzielania informacji prawnej stronom Postępowania

4. Zasada prawdy obiektywnej

Zasada praworządności

Zasada ta, wyrażona w art. 120 o.p., uważana jest za najważniejszą z zasad państwa prawa. W toku postępowania celnego realizacja prawa materialnego nie może odbywać się bez stosowania przepisów proceduralnych.

W postępowaniu administracyjnym pojęcie prawa wyznaczone zostało obowiązującą Konstytucją RP. Szczególne znaczenie w prawie celnym i podatkowym mają granice regulacji ustawowej , które wyrażone są w prawie celnym krajowym i wspólnotowym oraz w krajowym prawie podatkowym. Przepisy te wyznaczają granice obowiązków celnych i podatkowych.

Prawa celnego nic można dzielić na prawo i na przywileje w postaci ulg oraz zwolnień, ponieważ ulgi i zwolnienia celne są prawem obowią­zującym na równi z innymi normami, są jednakowo sprawiedliwe dla wszystkich.

Sens ten wyrażony został w art 120 o.p. i ma jednakowe zastosowa­nie do reguł podstawowych, jak i do wyjątków w postaci ulg i zwolnień celnych.

Zasada praworządności jest konsekwencją norm zawartych w art. 7, 83 oraz 84 Konstytucji RP i przede wszystkim skierowana została do organów władzy publicznej.

Nakładają one na organ celny obowiązek działania „na podstawie i w granicach prawa" oraz odnoszą się do wszystkich stron postę­powania, stanowiąc, że „każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczy­pospolitej Polskiej.

Norma konstytucyjna wyrażona w art. 84 dopuszcza przekazanie kom­petencji do stanowienia prawa organom wykonawczym, stanowiąc, że „każ­dy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie". Za­równo dług celny, jak i zobowiązania podatkowe mogą wynikać wyłącznie z ustawy, o czym stanowi art. 217 Konstytucji RP, zgodnie z treścią którego „nakładanie podatków, innych danin publicznych, określa­nie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy".

Orzecznictwo sądowe stoi na stanowisku, że prawnej podstawy rozstrzyg­nięć nie mogą stanowić różnego rodzaju interpretacje, wytyczne, okólniki, instrukcje, polecenia służbowe, wyjaśnienia itp. , jednak w praktyce odgrywają one w toku postępowania bardzo dużą rolę.

Postępowanie administracyjne, a już w szczególności postępowanie pro­wadzone przez organy celne , charakteryzuje się tym, że obowiązki wynikające z zasady prawdy obiektywnej całkowicie prze­rzucone zostały na organy państwa. Wynika z tego, że organy administracji nie są związane podstawą prawną podaną przez stronę w jej żądaniu skierowa­nym do stosownego organu.

Realizując zasadę praworządności, organy celne mają obowiązek działa­nia oraz dochodzenia prawdy obiektywnej na podstawie przepisów prawa.

Organ ma obowiązek rozpoznać sprawę co do istoty na podstawie norm mających zastosowanie w konkretnym stanie faktycznym .

Zasada ta ma również zastosowanie do rozstrzygnięć podejmowanych przez organ w ramach swobodnej oceny dowodów, ponieważ jak przyjął sąd w wy­roku z dnia 22 października 1992 r. „fundamentalną za­sadą prawa podatkowego w demokratycznym państwie jest to, że zakres przedmiotu opodatkowania musi być precyzyjnie określony w ustawie podatkowej, a interpretacja przepisów nie może być rozszerzająca". Organy państwa nie mają żadnych uprawnień do stosowania w toku postępowania pozaprawnych kryteriów wy­dawania decyzji.

Zasada zaufania do organów państwa

Zasada ta wyrażona została w art. 121 § 1 o.p. i na gruncie prawa celnego ma bardzo wyrazistą treść wynikającą z pozycji i funkcji, jaką pełnią organy celne w procesie stosowania norm tego prawa, bowiem organy celne są „sę­dziami we własnej sprawie".

Zaufanie budzić może takie działanie organów celnych, w którym nie będą wykorzystywały nieznajomości prawa przez obywateli, nie będą udzielały stronom postępowania fałszywych informacji, powodujących niekorzystną sytuację. Zasada ta przejawiać się powinna w bezstronności rozstrzygnięć i dbałości o dokładne wyjaśnienie prawnych i faktycznych aspektów sprawy.

Wyrazem realizacji tej zasady jest działanie przeciwko naruszaniu interesów strony oraz działanie na jej korzyść, jeżeli oczywiście takie postępowanie nie jest sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa. Powinno ono prowadzić stronę do przekonania, że odnoszące się do niej działania organów państwa są prawidłowe, legalne i odpowiadają prawu .

Elementem podważającym zaufanie obywateli do organów administracyj­nych jest zmienność orzecznictwa, co zostało wyeksponowane w wyroku NSA , w którym sąd stwierdził, że: „zmienność rozstrzygnięć podejmowanych przez organy administracji państwowej obu instancji w tej samej sprawie, przy tym samym stanie faktycznym i prawnym - od negatywnego poprzez pozytywne do znów negatywnego dla skarżącego - narusza [...] zasadę postępowania w taki sposób, aby pogłębić zaufanie do organów państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli".

Aktualne orzecznictwo sądów administracyjnych

Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 15 lipca 2009 r. „Rozstrzygnięcie w sposób odmienny w stosunku do różnych podatni­ków w analogicznym stanie faktycznym i prawnym jest nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa oraz zasadą zaufania obywateli do organów państwa .

Zasada udzielania informacji prawnej stronom Postępowania

Zasada ta ma swoje źródło w art. 121 § 2 o.p., zaś organy celne oraz inne organy państwa mają ustawowy obowiązek udzielania informacji prawnej w zakresie niezbędnym oraz udzielania wyjaśnień z urzędu.

Regulacja ta po­garsza pozycję strony w postępowaniu celnym, bowiem odnosi się do udziela­nia informacji na wniosek strony, w sprawach dotyczących przepisów prawa procesowego i materialnego pozostających w związku ze sprawą.

Nie ulega wątpliwości, że te ograniczenia w zakresie udzielania informacji pozostają w sprzeczności z zasadą zaufania i z zasadą udzielania informacji prawnej, zaś interpretacja tego przepisu, w szczególności w świetle przystąpienia do Wspólnoty Europejskiej, nie powinna odbiegać od idei pre­zentowanej w art. 6 § 3a Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, od zasad ogólnych wyrażonych w Konstytucji RP i bogatego orzecznictwa sądowego.

Naruszenie tej zasady wyraża się w sytuacji gdy organ administracji celnej udzielił stronie informacji o stosowaniu prawa w konkretnej sprawie, a następnie zachował się wobec tej strony odmiennie .

Aktualne orzecznictwo sądów administracyjnych

Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 1 lipca 2009 r., I SA/Po 410/09, LEX nr 512808:

„1. Postępowanie budzące zaufanie do organów podatkowych to postępo­wanie staranne i merytorycznie poprawne.

Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 28 maja 2009 r., I SA/Gd 82/09, LEX nr 510712:

„Zasada prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący za­ufanie do organów podatkowych jest jedną z podstawowych zasad postępowa­nia podatkowego, którą należy traktować nie tylko jako postulat ustawodawcy wobec tych organów, ale także jako przesłankę oceny ich działania, a to ozna­cza, iż naruszenie tej zasady może stanowić wystarczającą podstawę do uchy­lenia aktu administracyjnego, nawet jeżeli w toku postępowania nie naruszono innych przepisów Ordynacji podatkowej".

Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 23 lutego 2009 r., I SA/Wr 2/08, LEX nr503205:

„W zakresie stosowania przepisów prawa materialnego zasada pogłębie­nia zaufania do organów podatkowych wyrażona w art. 121 o.p. realizuje się w ten sposób, iż organ podatkowy nie może rozstrzygać na niekorzyść stro­ny wszelkich niejasności przepisów, natomiast w zakresie przepisów proce­sowych, wyraźnym przejawem jej stosowania jest uwzględnienie w zakresie postępowania dowodowego wszystkich istotnych w sprawie dowodów, w tym również dowodów korzystnych dla strony przemawiających za pozytywnym dla niej załatwieniem, sprawy"

zasada prawdy obiektywnej

Przepis art. 122 o.p. zobowiązuje organy celne do podejmowania wszel­kich niezbędnych działań zgodnie z regułami art. 122 i 187 o.p., w celu do­kładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy.

Dyrektywa ta rozwinięta została w przepisach dotyczących postępowania dowodowego, zawartych w art. 180-200 o.p.

Prowadzone przez organy cel­ne dowodowe postępowanie celne oparte jest na zasadzie prawdy materialnej, której istota polega na tym, że podstawą rozstrzygnięcia mogą być tylko oko­liczności faktyczne stanowiące prawdę rzeczywistą, czyli taką prawdę, z którą zgadza się strona.

Przyjmuje się, że ciężar dowodu spoczywa na organie celnym i nie może być przerzucony na stronę postępowania, aktywny udział strony w toku postępowania celnego wymusza na organach celnych większą staran­ność w zakresie gromadzenia dowodów.

Czynny udział strony w postępowaniu wyjaśniającym, wyrażany poprzez jej obecność przy różnych czynnościach dowodowych, jak też przez inicjatywę dowodową i składanie wniosków dowodowych, zmusza organ do zwrócenia uwagi na te okoliczności sprawy, które w innym przypadku mogły­by umknąć uwadze organu celnego.

W doktrynie utarł się pogląd, że możliwość składania wniosków dowodo­wych jest prawem strony i nie są przewidywane żadne sankcje dla osoby, która nie bierze czynnego udziału w postępowaniu celnym.

„Wadliwie przeprowadzone postępowanie wyjaśniające co do właści­wego zastosowania w sprawie odpowiednich przepisów oraz niepełne lub nawet nieprawidłowe ustalenie stanu faktycznego w świetle ustalonego orzecznictwa nie stanowi trwałej i nieusuwalnej przeszkody dla prowadze­nia postępowania" (wyrok NSA z dnia 10 marca 2000 r., III SA 474/99, LEX nr 40747).

„Organ celny kierując się w toku postępowania nieostrymi kryteriami, taki­mi jak np. «ważny interes podatnika», decyzję może podjąć wyłącznie wówczas, gdy zebrany materiał dowodowy pozwala na dokładne wyjaśnienie stanu fak­tycznego" .

Zasada prawdy obiektywnej w toku postępowania celnego i postępowa­nia podatkowego stwarza dla organu celnego uprawnienie do uza­sadnienia decyzji celnej, zwłaszcza wówczas, gdy w toku postępowania docho­dzi do ustalenia wysokości kwoty długu celnego i zobowiązań podatkowych w przypadku naruszenia procedur celnych, w szczególności zaś w przypadku wydawania decyzji na skutek uznania zgłoszenia celnego za nieprawidłowe i określenia wartości celnej towaru według art. 30-32 WKC.

„Przeprowadzone w ten sposób postępowanie celne może nie odzwier­ciedlać stanu faktycznego, bowiem materialno-proceduralnym uprawnieniem organu celnego jest określenie wysokości długu celnego i zobowiązań podat­kowych bez konieczności ustalenia wszystkich elementów stanu faktycznego.

W tym jednak przypadku mamy do czynienia z ograniczeniami ustawowymi, w świetle których by organ mógł wydać decyzję, musi wpierw wykazać, że stwierdzenie obiektywnej prawdy materialnej nie jest możliwe, a dopiero po­tem może przeprowadzić właściwe postępowanie zmierzające do odtworzenia stanu faktycznego.

Jest to faktycznie ograniczenie, ale w obowiązku wykaza­nia niemożności zastosowania w postępowaniu zasad zwykłych zawarta jest gwarancja, że ustalenie wartości celnej nie będzie stosowane w sposób dowol­ny i w każdym przypadku, ale jedynie w sytuacjach koniecznych.

Metoda ta nie może stanowić dla organów celnych pretekstu do ograniczania prawdy obiektywnej nawet wtedy, gdy organ posiada podstawę do ustalenia wartości celnej metodami zastępczymi, bowiem ciąży na tych organach obowiązek podjęcia wszelkich niezbędnych kroków do ustale­nia wartości celnej w sposób najbardziej zbliżony do jej faktycznej wysokości.

W tym stanie rzeczy oczywistym jest, że organ celny nie może za podstawę rozstrzygnięć przyjmować dowolnych ustaleń" (wyrok NSA z dnia 16 lipca 1985 r., III SA 601/85, ONSA 1985, nr 2, poz. 15).

„Sposób prowadzenia postępowania w ramach tej zasady odbiega od procedury tradycyjnego postępowania administracyjnego, bowiem dotyczy wyboru metody ustalenia wartości celnej towaru.

Co do zasady podstawę dla określenia wartości celnej stanowi wartość transakcyjna, ale jeżeli wartość cel­na nie może być ustalona na podstawie art. 29 WKC, wówczas ustala się ją stosując w kolejności dyspozycje art. 30 ust. li art. 31 ust. 1 WKC, ale organ celny w dalszym ciągu jest zobowiązany do ustalenia wartości celnej w sposób najbardziej zbliżony do jej rzeczywistej wysokości" (wyrok NSA z dnia 16 lipca 1985 r., III SA 601/85, ONSA 1985, nr 2, poz. 15).

Wybór metody ustalania wartości celnej rządzi się innymi procedurami, niż by to wynikało z metod tradycyjnego postępowania administracyjnego, jednak w świetle orzecznictwa wybór metody ustalania wartości celnej pozo­staje poza sferą oceny poprzez kryteria prawne.

Do realizacji zasady prawdy obiektywnej przede wszystkim służą przepi­sy art:.180-200 o.p. o postępowaniu dowodowym, ale również wiele przepisów
z zakresu procedury.

Organy kierując się zasadą dochodzenia do prawdy materialnej, mają w toku postępowania obowiązek - stosownie do art. 122 Ordynacji podatkowej - podej­mować wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy";

• wyrok z dnia 1 czerwca 1999 r., III SA 5688/98, LĘX nr 38711: „faktem jest, iż zgodnie z art. 122 Ordynacji podatkowej, w toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy.

Jednakże nie można nakładać na organy podatkowe nieograniczone­go obowiązku poszukiwania faktów potwierdzających związek przy­czynowy pomiędzy wydatkami a uzyskanym przychodem, jeżeli ar­gumentów tych nie dostarczył sam podatnik.

Aktualne orzecznictwo sądów administracyjnych

Wyrok WSA w Opolu z dnia 10 czerwca 2009 r., I SA/Op 190/09, LEX nr 511147

„Wynikający z art. 122 o. p. obowiązek organu podatkowego nie może być pojmowany tak szeroko, aby organ był zobowiązany do poszukiwania z urzę­du dowodów, które mogłyby ewentualnie podważyć zasadność jego własnych ustaleń, w sytuacji, gdy sama strona wniosków leżących w jej własnym, pro­cesowym interesie, nie zgłasza.

Tę ostatnią uwagę należy również odnieść do zarzutu o zaniechaniu wyjaśnienia faktu, kto i w jakich okolicznościach - jeśli nie był to przedstawiciel firmy A - dokonał wystawienia spornych faktur VAT. To podatnik korzysta z możliwości odliczenia podatku VAT i jeśli prowadzi operacje gospodarcze z osobą, która określała się jako reprezentant kontrahen­ta, winien we własnym interesie uzyskać potwierdzenie co do istniejącego fak­tycznie upoważnienia (pełnomocnictwa).

Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 7 kwietnia 2009 r., I SA/Wr 430/08, LEX nr 503178:

„Nałożony przez przepis art. 122 o.p. obowiązek organów podatko­wych - dążenia do prawdy obiektywnej, należy rozumieć jako ciążące na tych organach zobowiązanie do podejmowania wszelkich niezbędnych działań, jakie są konieczne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym.

Nie ulega wątpliwości, że prawidłową decyzję organ podatkowy może podjąć tylko wówczas, gdy rozporządza materiałem dowodowym zebra­nym w sposób wyczerpujący, a przez to pozwalającym na prawidłową ocenę stanu faktycznego"

11

---