Wykład nr 1 z dnia 02.10.2002
POJĘCIE I FUNKCJE FINANSÓW
1)Podstawowe problemy finansów
-jakie jest zapotrzebowanie na środki pieniężne strony władz publicznych i z czego wynika wielkość tego zapotrzebowania
-jakie mogą być źródła pokrycia tego zapotrzebowania (podatki, pożyczki, cło, opłaty) i jakie są granice obciążeń fiskalnych
-jakie będą konsekwencje dla gospodarki i społeczeństwa, kreowanie popytu na pieniądze przez władze publiczne
-jaka powinna być forma gromadzenia i wydatkowania funduszy publicznych (typu budżetowego bądź typu celowego)
2)Potrzeby zbiorowe, dobra publiczne i prywatne
potrzeba publiczna-potrzeba dotycząca wszystkich ale sami nie jesteśmy w stanie jej zaspokoić (bezpieczeństwo, ochrona zdrowia)
3)Funkcje finansów
-alokacyjna- rozmieszczanie, rozdzielanie części zasobów w gospodarce i społeczeństwie. Co związane jest z realizowaniem przez państwo zadań publicznych i społ.)
Elementy-argumenty przeciw powstania alokacji wolnemu rynkowi:
*całkowita swoboda wybory mogłaby ukształtować racjonalną strukturę potrzeb społecznych
*z powodu różnicowania dochodu część osób nie byłaby w stanie kupić z niektórych dóbr i usług (gdyby działały wyłącznie reguły rynkowe)
*konieczne jest ograniczenie za pomocą instrumentów finansowych, niektórych negatywnych skutków działalności gosp.
-redystrybucyjna- rozdzielenie, funkcja ta polega na wymuszaniu poprzez system instrumentów finansowych określonych zasad podziałów dochodu społ.
-stabilizacyjna- polega ona na wykorzystaniu instrumentów finansowych do utrzymania równowagi gosp., niskiej stopy inflacji, wysokiego zatrudnienia i wysokiego tempa wzrostu PKB
4)Sektor finansów publicznych
Gromadzi wydatkuje środki publiczne do których zaliczamy:
-dochody publiczne (podatki, opłaty, doch.)
-środki zagraniczne (z mienia)nie podlegające zwrotowi (fundusze z UE)
-przychody jednostek sektora finansów publicznych
-przychody budżetu państwa i samorządu z:
*tyt.sprzedaży papierów wartościowych
*prywatyzacji majątku SP i samorządów
*otrzymanych pożyczek i kredytów
W ramach sektora fin. publicznych działają następujące jednostki:
-jednostki budżetowe (pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają do budżetu np. policja, sąd, administracja)
-zakłady budżetowe (jednostki organizacyjne, który odpłatnie wykonują odrębne zadania, pokrywają koszty działalności z przychodów własnych, mogą otrzymać dotacje budżetowe nie przekraczającej 50% dochodów własnych)
-gospodarstwa pomocnicze (pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych i spłaca do budżetu 50% uzyskanego zysku)
Potrzeby publiczne-potrzebujemy ale nie możemy ich sami zaspokoić np. potrzeba bezpieczeństwa, ochrona zdrowia
Potrzeby społeczne- np. edukacji
Potrzeby zbiorowe -np. komunikacja
Wykład nr 2 z dnia 09.10.2002
SYSTEM BUDŻETOWY PAŃSTWA
Struktura systemu finansów publ.:
-finanse państwa
-finanse samorządowe
Finanse publiczne obejmują:
-budżet państwa i budżety samorządowe
-fundusze celowe oraz fundacje
-finanse jednostek sektora publicznego
Każdy samorząd ma swój budżet.
Fundusze celowe-specjalnie powołane struktury na określone cele
Budżet państwa-roczny plan finansowy instytucji finansowych tzn. organów władzy państwa, administracji rządowej, sądów i trybunałów, uchwalony w formie ustawy na okres 1 roku (rok budżetowy)
Budżet państwa jest funduszem scentralizowanym o charakterze dyrektywnym a gromadzenie środków odbywa się z reguły przymusowo.
Funkcje budżetu:
1.dystrybucyjna-państwo zabiera środki od obywateli, firm i rozdziela je, uwzględnia kierunki wydatków, określa cele (edukacja) 14 jednostek samorządowych decyduje o budżecie państwa
2.kontrolna-ustalając kwoty wydatków na cele można kontrolować wydatki kontrolując strumień wydatków.
Zasady budżetowe-pewne reguły wypracowane na przestrzeni wielu lat, które powinny być uwzględniane przy tworzeniu i realizacji budżetu
1.powszechności-wszystkie przejawy działalności państwa powinny znajdować wyraz w dochodach i wydatkach budżetu
2.szczegółowości-ujmowanie dochodów i wydatków wg jednoznacznej i stałej klasyfikacji budżetowej
3.równowago budżetowej-postulat dostosowania kwoty wydatków budżetowych do dochodów budżetowych
deficyt budżetowy-wydatki > dochody
nadwyżka budż.-wydatki < dochody
deficyt 2002- 40 mld
2003- 38,7 mld
Istnienie deficytu jest negatywne, ale dopuszczalne w pewnych sytuacjach (aby pobudzić popyt globalny)-wydatki publiczne
W polskiej praktyce stosowane są 4 przekroje klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych:
-część budżetu określają finanse naczelnych i centralnych organów władzy i administr.państw.
-działy budżetu, które reprezentują funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków np. przemysł, budownictwo, rolnictwo
-rozdziały budżetowe-uszczegółowiona klasyfikacja działowa. Stosuje się tu 4-cyfrową klasyfikacje np. szkolnictwo: zawodowe
-paragrafy-dzielą dochody i wydatki budżetu wg rodzajów np. wydatki rzeczowe, osobowe, inwestycyjne, dochody: cła, podatki bezpośr.
Podstawowe rodzaje dochodów budżetu państwa:
a)dochody rzeczywiste-realne wpływy budżetowe otrzymane z sektora gospodarczego
b)dochody rozliczeniowe-transfery wewnątrz budżetowe, polegające na przesuwaniu dochodów np. między budżetem samorządowym a budżetem państwa
Do podstawowych dochodów budżetu państwa zaliczamy:
-podatki i opłaty(podatki bezpośrednie(dochodowy) i pośrednie-VAT i akcyza) stanowią one 90% dochodu budżetu
-cła
-dywidendy-część zysku wypłacona akcjonariuszom spółki
-dochody z jednostek budżetowych i zakładów budżetowych
-grzywny i mandaty
-wpłata zysku NBP
-inne
Wykład nr 3 z dnia 16.10.2002
Wolniejszy wzrost dochodów wynika z tego, że wzrost gosp. jest mniejszy, gospodarka działa na zwolnionych obrotach, a rosną wydatki, bo zmniejszona dynamika wzrostu gosp. oznacza wzrost bezrobocia-wzrost wydatków na zasiłki dla bezrobotnych. W 2003 przewiduje się odblokowanie płac w budżetówce, czyli zwiększenie płac (4-punktowy-nominalny)
Wydatki budżetu państwa dzielą się na 3 grupy:
-wydatki bieżące
-obsługa długu Skarbu Państwa
-wydatki majątkowe (inwestycje)
FUS- częściowo finansowany ze składek wpływających a częściowo z budżetu państwa
-obsługa długo Skarbu Państwa-dług zagraniczny
-opieka społ.-ostatnio mają dużą pozycje-opieka nad biednymi rodzinami, chorymi ubogimi ludźmi, starymi (z ponad 30 tyt.)
-wydatki bieżące-na finansowanie sfery budżetowej- służby zdrowia, edukacja, policja, wojsko, adm., prokuratura, szkolnictwo wyższe itp.
-wydatki majątkowe-inwestycje- budowa zbiorników wodnych, szpitali, wodociągów, oczyszczalni ścieków, dróg, autostrad, systemy komp. dla Urzędów Skarbowych
TRYB UCHWALANIA BUDŻETU
Założenia projektu budżetowego państwa na rok następny przedstawia Minister Finansów Radzie Ministrów zazwyczaj w połowie roku budżetowego (Min.Fin.- Grzegorz Kołotko)
Po wstępnej dyskusji i dopracowaniu projektu przedstawiany on jest ostatecznie na Radzie Ministrów jako projekt budżetu państwa wraz uzasadnieniem.
Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i przedstawia go sejmowi nie później niż do 30 września poprzedzając rok budżetowy (termin konstytucyjny). W normalnym trybie ustawa budżetowa powinna być uchwalona przez sejm i podpisana przez Prezydenta, który gwarantuje jej wejście w życie od początku nowego roku budż. (komisja sejmowa analizuje każdą sytuację, pozycje budżetu)
Jeżeli prezydent nie otrzyma ustawy do podpisu do końca stycznia roku budż.to może rozwiązać Parlament i rozpisać przedterminowe wybory.
Do ustawy budż. Załącza się uzasadnienie, które zawiera między innymi:
-główne cele polityki gosp. i społ.
-założenia dotyczące w szczególności dynamiki PKB, wielkości długu publicznego, inflacji, bilansu płatniczego, bezrobocia, deficytu budż., i kierunków prywatyzacji
Wykonanie budżetu państwa podlega kontroli Sejmu. Rada Ministrów przedstwia Sejmowi i NIK w terminie do 31 maja roku następującego po roku budż.sprawozdanie z wykonania budżetu państwa.
RÓWNOWAGA BUDŻETOWA
Żeby wydatki nie przewyższały dochodów budżetu-zasada ta nie jest w ogóle u nas przestrzegana.
Przez wiele lat uważano, że deficyt budż. jest zdecydowanie niekorzystny dla gospodarki, bo prowadzi do zachwiania równowagi i do wzrostu inflacji.
Aby sfinansować deficyt bank musi pożyczyć, więc wprowadza do obiegu dodatkowe pieniądze (nie mające pokrycia w produkcji), zwiększa się popyt, a to prowadzi do wzrostu cen.
W ostatnim okresie ten pogląd uległ pewnej ewolucji a mianowicie:
-ważna stała się stabilizacja deficytu budż., za bezpieczeństwo granicy przyjęto 3% PKB (pochodzi to z traktatu z Mastrich)
-część ekonomistów uważa, że niewielki deficyt budż. przy zachowaniu innych parametrów ekon. może wpłynąć stymulująco na wzrost gosp. (może przyspieszyć wzrost, niewielki deficyt +-3% może prowadzić do wzrostu popytu, więc ożywić gospodarkę, po wprowadzeniu nowej gotówki)
-wpływ deficytu na inflacje uwarunkowany jest nie tylko wielkością deficytu, ale też strukturą źródeł jego finansowania. Finansowanie deficytu dłookres. instrumentami finansowymi ogranicza presję inflacyjną.
Wykład nr 4 z dnia 23.10.2002
Finansowanie deficytu budżetowego
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych deficyt budżetowy może być finasowany z następujących źródeł:
1)sprzedaż papierów skarbowych na rynku krajowym i zagranicznym (bony i obligacje Skarbu Państwa). Bony są emitowane przez NBP na 52-tygodnie-okres zapadalności, organizowane są przetargi, Ministerstwo ogłasza że jest sprzedaż, a ci co chcą kupić oferują cenę., a ministerstwo wybiera kupca (określa rentowność na podstawie otrzymanych ofert). Bony cieszą się dużą popularnością na rynkach zagranicznych, to nie jest dobrym skutkiem dla nas. Duży popyt na polskie bony wpływa na kurs złotego, bo gdy chcą kupić polskie bony to muszą wymienić walutę na zł, czyli zł się umacnia a to dla ekspertów jest niekorzystne (na zł dostają mniej waluty obcej) zł na rynkach zagranicznych jest nadwartościowe. Obligacje mogą być oferowane na rynku krajowym lub zagranicznym, oferowane są na okres dłuższy niż 1 rok. Są oprocentowane wg stałej stopy lub zmieniają stopę z tego państwo dostaję pieniądze a inwestor papiery, obligacje, są bardzo rentowne (śr.rentownośc 7,5%).
2)kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych obecnie rzadko z tego korzystamy, bo oprocentowanie ich jest mniej korzystne dla państwa (Polska - kraj o średnim ryzyku) koszt kredytu jest większy ze względu na to ryzyko
3)wpływy z prywatyzacji majątku SP- uważane jest za złe rozwiązanie. Pieniądze z prywatyzacji mają iść na rekonstrukcję gosp., ale zostały „przejedzone”.
Przedstawienie źródeł finansowania deficytu budżetowego zawarte jest w załączniku do ustawy budżetowej.
Charakterystyczna jest w ostatnich latach zmiana strategii finansowania deficytu budżetowego polegająca na zwiększeniu udziału instrumentów długookresowych kosztem instrumentów krótkookresowych, co powoduje zmniejszenie bieżącego obciążenia obsługi deficytu ze względu na dłuższy horyzont płatności (obligacje na kilka lub kilkanaście lat, więc budżet lepiej sobie ze spłatą poradzi).
Dług publiczny-zagraniczne i krajowe zadłużenie państwa (tzn. dług zaciągnięty przez instytucje rządowe lub gwarantowane przez rząd). Za zarządzanie długiem publicznym odpowiada Minister Finansów. Celem zarządzania długiem publicznym jest minimalizacja kosztów jego obsługi przy zapewnieniu odpowiedniego bezpieczeństwa finansów tj. wydłużenie terminów płatności długu i zmniejszenie finansowania przez sektor bankowy.
Jest to różnica między wpływami a wydatkami to deficyt budżetowy, a suma tych deficytów to dług publiczny. Dług publiczny mówi o stanie zadłużenia państwa i jego kondycji.
Obsługa długu publicznego pochłania bieżące dochody sektora publicznego i ogranicza możliwości rozwojowe całej gospodarki.
Od czego zależy obsługa długu publicznego?
Koszty obsługi długu zależą od:
1)kursu walutowego tzn. spadek wartości zł powoduje że koszt obsługi zagranicznej części długu publicznego rośnie (musimy więcej pieniędzy dać przy wymianie zł na inne waluty)
2)poziom stóp %-wzrost oznacza zwiększenie odsetek i wzrost kosztów obsługi
3)struktury instrumentów finansowych wykorzystywanych w finansowaniu długu-instrumenty o dłuższym terminie płatności powodują, że bieżące obciążenia długu zmniesza się
Poziom długu publicznego w Polsce-procedury sanacyjne
Sanacja-uzdrowienie, naprawa
Wskaźnik->(dług/PKB)*100
2001- 44,61%
2002- 44,5-49%
2003- 49-51%
2004- 51-52%
Konieczność utrzymania długu publicznego na racjonalnym poziomie sprawia, że ustawa o finansach publicznych zawiera określone zasady postępowania w przypadku nadmiernego zadłużenia się państwa:
1)gdy dług publiczny przekroczy 50% (50%<DP<55%)
Projekty ustawy budżetowej na kolejny rok relacja deficytu budżetowego do dochodów budżetowych nie może być wyższa niż anlogicznie relacja z roku ubiegłego.
2)55%<DP<60%
W projekcie ustawy budżetowej przyjmuje się jako górne ograniczenia taki poziom deficytu, które spowoduje, że relacje dług publiczny/PKB będzie niższy od stawki dotychczasowego (ograniczenia wydatków, cięcia)
3)DP>60%
Podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych gwarancji i poręczeń RM przedstawi w ciągu miesiąca Sejmowi program sanacyjny, umożliwi obniżenie zadłużenia poniżej 60%. Projekt nowej ustawy budżetowej nie może zawierać deficytu budżetu państwa.
Wykład nr 5 z dnia 30.10.2002.