Justyna Żarczyńska

I RzPS PN

Temat: Podstawowe pojęcia socjologii.

Socjologia jest to nauka o społeczeństwie. Termin ten został wprowadzony przez tzw. „ojca socjologii” Augusta Comte'a ur. 19 stycznia 1798 w Montpellier, zm. 5 września 1857 w Paryżu. Był to francuski filozof i pozytywista. Zaproponował on hierarchię nauk opartą na kryterium ogólności i doniosłości praktycznej. Samo słowo socjologia po łacinie składa się z: socius ( towarzysz, wspólny) i logos (opis, słowo). Pojęcie te posiada wiele definicji ustalonych przez różnych filozofów:

• Jan Szczepański: „wiedza o zjawiskach i procesach zachodzących w zbiorowościach ludzkich”.

• Ludwik Gumplowicz : „socjologia to nauka o grupach społecznych”.

• Piotr Sztompka: „socjologia zrodziła się, jako naukowe badanie historii”.

• Georg Lunberg: socjologia jako nauka o "przewidywanych sekwencjach zachowań ludzkich w sytuacjach dostatecznie sprecyzowanych”

• Zygmunt Baumana: „socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności”.

• Georg Simmel: „nauka o stale powtarzających się formach życia społecznego”.

• Emile Durkheim: twierdził, iż socjologia jest nauką o faktach społecznych. Faktem społecznym jest sposób działania, który może wywierać wpływ na jednostkę np. moda czy też prawo.

Według Aronson'a socjologia jest nauką społeczną podobnie jak politologia, psychologia, historia czy ekonomia. Celem socjologii jest ukazywanie złożoności form i bogactwa ich funkcjonowania grupowego. Socjologia zajmuje się badaniem stosunków społecznych, analizuje relacje i procesy zachodzące w zbiorowościach. Określa też prawidłowości powstania różnych form życia zbiorowego.
Socjologia posiada pięć funkcji:

1. Funkcja opisowa ( empiryczna socjograficzna, diagnostyczna) realizowana jest wtedy, gdy socjolodzy zadają sobie pytanie- jaka jest rzeczywistość społeczna? Posługując sie różnymi technikami, procedurami i wzorami postępowania dążą do intersubiektywnie sprawdzalnego opisu społecznej rzeczywistości.

2. Funkcja wyjaśniająca (teoretyczna) dość ściśle jest związana z funkcją poprzednią. W tym przypadku socjolodzy zadają sobie pytanie- dlaczego jest tak jak zaobserwowaliśmy? Ponieważ w ten sposób próbują wyjaśnić opisywane zależności wcześniej zebranych i uporządkowanych informacji.

3. Funkcja praktyczna (stosowana, socjotechniczna) docieka tego, jak dokonać świadomych przekształceń, by osiągnąć zamierzone cele. Dobre przeprowadzenie wcześniejszych funkcji daje szansę na zmianę niepożądanej dla nas sytuacji na pożądaną.

4. Funkcja apologetyczna (przesłaniająca) odnosi się do opisu rzeczywistości społecznej, lecz gdy zestawi się empiryczny materiał, porządkuje się go w taki sposób, aby chwalić inne rozwiązania (np. ustrojowe), nie uwzględnia się całości danych tylko ich część.

5. Funkcję odsłaniającą (demonstratorską) można dwojako rozumieć, ponieważ demaskowanie, to odsłanianie tego, co jest zasłonięte a co jest rzeczywistą przyczyną czy podłożem jakiś zjawisk społecznych. Demaskowanie to także wskazywanie na pewne rzeczywiste intencje, motywy działania, które są przez ludzi nieświadomie lub celowo ukrywane.

Socjologia wychowania jest to nauka zajmująca się badaniem stosunków społecznych w wychowaniu bezpośrednim i pośrednim w instytucjach oraz w procesach wychowawczych. Według Znanieckiego socjologia wychowania, to działalność społeczna, która przygotowuje jednostkę do życia w danej zbiorowości społecznej. Na wychowanie wielkie znaczenie ma środowisko w jakim przebywa wychowanek. Ponieważ, to ono wywiera wpływ na zachowanie. Bardzo istotnym elementem jest, aby dziecko w wczesnym wieku miało odpowiedni wzorzec, jeśli zaś tak się nie stanie, to ciężko później wyznaczyć takiej osobie normy zachowania. Istnieje także termin: środowisko wychowania- jest to przestrzeń, w której społeczeństwo realizuje własną działalność a w ten sposób tworzą dla siebie odpowiednie warunki zaspakajania potrzeb. Dobre wychowanie zależy głównie od stosunku wychowawczego.

Jednostka (J) + środek wychowujący (W) + obowiązki (O) = Stosunek Wychowawczy

Kultura w socjologii zwykle odnosi się do całości wartości, norm i przekonań w społeczeństwie. Definicja kultury powstała dzięki dwóm antropologom: Alfred L. Kroebert oraz Clyde Kluckhohn. Doszli oni do wniosku, że: „Kultura jest złożona z jawnych i ukrytych zachowań nabywanych i przekazywanych przez symbole i ich fizyczne wytwory; rdzeniem kultury są tradycje (historycznie ukształtowane) idee i połączone z nimi wartości; systemy kulturowe mogą być uznawane zarówno za wytwory działań , jak i elementy warunkujące dalsze działania”. Zgodnie z tą definicją kulturę można także określić wzorem życia moralnego i duchowego, które ustaliło społeczeństwo zamieszkujące na danym terenie. Dlatego także oczywiste jest, że kultury społeczeństw różnią się między sobą. Jak wcześniej ustaliliśmy na kulturę składają się normy i sankcje. Wiele norm jest usankcjonowanych jako prawa np. zakazuje się włamań, morderstw, prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu.

Socjalizacja jest to wielostronny i złożony proces uczenia się, dzięki któremu człowiek jako istota biologiczna, staje się istotą społeczną, reprezentantem danej kultury i członkiem określonej grupy. Jest to proces, który sprawia, że stajemy się tacy jacy chce nas nasze otoczenie społeczne. Socjalizacja jest rezultatem wychowania, tak więc wpływów zamierzonych jak i niezamierzonych. Wpływ na naszą socjalizację ma nasze otoczenie np. rodzina, przyjaciele a także instytucje np. Kościół, szkoła. Duży wpływ ma także to co czytamy czy oglądamy w telewizji. Nadal znajdujemy wyjaśnienie pojęć związanych z socjalizacji. Niemowlę jest poddane wielu procesom, które można uporządkować w podany sposób:

• Wzrost- rośnie organizm, realizuje wrodzone zadatki dzięki dobrym warunkom środowiska, ważne jest także oddziaływanie rodziców- podawanie pokarmu, pielęgnacja;

• Całkowity wpływ środowiska- to ogół bodźców, które działają na organizm wychodzących od ludzi i elementów kultury, sprzyjających bądź niesprzyjających rozwojowi poszczególnych cech osobowości i rozwoju osobniczego

• Socjalizacja - „ to ta część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonania określonych ról społecznych”;

• Wychowanie- to kształtowanie się osobowości według intencji wychowawcy zgodne z przyjętymi normami

W procesie socjalizacji człowiek przyswaja i poznaje:

• Umiejętności podstawowe, które są odpowiedzialne za zrozumienie wszelkich interakcji społecznych np. rozumienie znaków, symboli, znajomość języka jak i również umiejętne posługiwanie się nim;

• Wzory i normy zachowań, także akceptowane i kulturowo określone wzory zaspokajania potrzeb biologicznych np. głodu. Uczy też odpowiedniego zachowania się w określonych sytuacjach;

• Wartości i umiejętność posługiwania się różnymi przedmiotami;

Uczenie się tych umiejętności opiera się na trzech mechanizmach:

• Wzmacnianie- polega na działaniu i konsekwencji. Np. działanie właściwe, zgodne z wzorcami kulturowymi i moralnymi kojarzone jest z przyjemnością zaś działanie niepożądane kojarzymy z karą i przykrymi doznaniami.

• Naśladowanie- wiąże się z otoczeniem. Widząc jak zachowują się inni ludzie, zaczynamy ich naśladować.

• Przekaz symboliczny- znaczną część wiedzy, jak należy się zachowywać, co jest dobre a co złe, człowiek uzyskuje dzięki tekstom pisanym a także pouczeniom ze strony innych ludzi.

Erik Homburger Erikson model stadiów rozwoju osobowości:

Stadium Potrzeba rozwojowa Zagrożenia rozwoju Cnota

Niemowlęctwo podstawowa ufność podstawowa nieufność nadzieja wczesne dzieciństwo autonomia wstyd i niepewność wola
wiek zabawy Inicjatywa poczucie winy zdecydowanie
wiek szkolny pilność, pracowitość poczucie niższości kompetencja
dojrzewanie tożsamość zamęt tożsamości wierność
starość integralność rozpacz mądrość

Wiele autorów nadmienia, iż synonimem socjalizacji jest inkulturacja.

Rodzina: termin ten łączy się wieloma problemami definiowania. Wynikają one z dwóch elementów:

• rodzina jako pokrewieństwo biologiczne;

• rodzina jako grupa zamieszkująca we wspólnym gospodarstwie domowym;

Ostatecznie dochodzimy do wniosku, że rodzina- to stosunkowo trwała grupa społeczna złożona z jednostek powiązanych przez wspólnych przodków, małżeństwo czy też adopcja.

W socjologii rodziny występuje w dwóch aspektach, rodzina:

• jako grupa społeczna (struktura rodziny, relacje między członkami, funkcje rodziny);

• jako instytucja ( kultura , historia, zmienność form rodziny);

Funkcje Rodziny:

• Funkcja kontrolna- regulacja zachowań seksualnych;

• Funkcja reprodukcyjna- biologiczne odtwarzanie populacji;

• Funkcja zabezpieczająca - zapewnienie max środków do życia;

• Funkcja socjalizacyjna- socjalizacja nowego pokolenia;

• Funkcja statusowa- określanie społecznej tożsamości;

• Funkcja psychiczna- ochrona i wsparcie emocjonalne;

Wzory (formy) życia rodzinnego:

1. Czynniki kształtujące formy życia rodzinnego to: warunki

ekologiczne, sytuacja demograficzna, dominujący typ gospodarki, poziom rozwoju cywilizacyjnego, obowiązkowe normy i wzory kultury, zasoby środowiska naturalnego.

2. Kryteria podziałów form życia rodzinnego:

1. Postać małżeństwa:

• monogamiczna - związek jednego mężczyzny z jedną kobietą. Często przybiera ona postać rodziny nuklearnej, czyli rodziców z dziećmi lub rodziny poszerzonej, do której zaliczają się jeszcze najbliżsi krewni np. dziadkowie;

• poligamiczna- występuje wtedy, gdy jeden mężczyzna wiąże się z kilkoma kobietami lub jedna kobieta z kilkoma mężczyznami;

2. Reguły dziedziczenia:

• rodziny patrylinearne- dziedziczenie tylko w linii męskiej;

• rodziny matrylinearne- dziedziczenie tylko w linii żeńskiej;

• rodziny bilateralne- dziedziczenie w linii męskiej i żeńskiej;

• rodziny gdzie obowiązuje zasada primogenitury tzn. wszystko dziedziczy najstarszy syn;

Reguły zamieszkania:

• rodzina matrylokalna- po ślubie mężczyzna przeprowadza się do domu żony;

• rodzina patrylokalna- po ślubie kobieta przeprowadza się do domu męża;

• rodzina neolokalna- po ślubie małżeństwo organizuje własne gospodarstwo domowe;

• Typ władzy w rodzinie:

• Patriarchalna - władzę sprawuje wyłącznie ojciec;

• Matriarchalna- władzę sprawuje wyłącznie matka;

• Partnerska- władzę sprawują wspólnie matka i ojciec;

• Dobór małżeński- w wyborze męża/ żony kierujemy się:

• Kulturą;

• Do jakiej zbiorowości etnicznej należy;

• Do jakiej należy religii;

• Uczuciami;

Grupa społeczna jest to pewna liczba osób, zewnętrznie postrzegana jako wspólnota danego typu (wspólne cele, zainteresowania). Jednakże pojęcie te posiada wiele definicji. Merton uważał, że ludzie tworzą grupy społeczne wtedy, gdy występują pomiędzy jej członkami interakcje. Natomiast Rybicki grupę określa zbiorowością społeczną, która składa się z osób i charakteryzuje się więzią społeczną. Zdaniem Szczurkiewicza grupy społeczne są to „zbiory ludzi, w których pomiędzy poszczególnymi ludźmi należącymi do tych zbiorowości zachodzą jakieś wzajemne oddziaływania ze względu na przynależność tych ludzi do nich”. Dziś wiemy, że nie istnieją ustalone reguły, kiedy możemy mówić o grupie. Możemy wyróżnić pięć składników tworzącą grupę:

1. Liczebność grupy- przynajmniej 3os.
   Im większa liczebność grupy tym:

• Mniejsza częstotliwość działania;

• Ograniczenie komunikowania się bezpośredniego;

• Mniejsza lojalność wobec grupy;

• Tworzenie się podgrup;

• Wzory członków grupy- zespół norm, które członkowie grupy powinni posiadać:

• Przeciętny, idealny, pozytywny, negatywny;

• Fizyczny, moralny;

• Wzór wykonywanej funkcji zawodowej;

• Stopy życiowej;

• Funkcje grupy

• Intencjonalne;

• Jawne bądź ukryte;

• Przypisane, rzeczywiste;
  

• Więź społeczna- jest odpowiedzialna za integrację i trwanie tej grupy, łączy jednostkę z grupą.

• Spójność grupowa- stan wewnętrznej unifikacji grupy.

W każdej grupie formy komunikacji wpływają na funkcjonowanie grupy najlepsze to: krąg, łańcuch i gwiazda. Grupy społeczne także możemy podzielić na różne rodzaje, spośród nich wyróżniamy głównie grupy pierwotne i wtórne.

Grupy pierwotne- cechują się małą liczebnością członków, której członkowie tworzą ściśle zespolone jednostki. Członkowie tej grupy łączą stosunki osobowe a nie rzeczowe, kształtują się głównie w oparciu o pokrewieństwo np. rodzina.

Grupy wtórne- cechuje się dużą liczebnością członków, której członkowie mają wspólne cele, lecz nie kształtują się w oparciu o pokrewieństwo np. studenci jednego kierunku.

Kontrola społeczna jest to wytwór społeczeństwa, które zajmuje się reagowaniem na wszelkiego rodzaju dewiacje. Kontrola społeczna tworzy system, którego fundamentem są przyjęte wartości, które przełożyć można na normy czyli na nakazy i zakazy. Obok norm zawsze stoją sankcje, lecz o skuteczności kontroli społecznej nie decydują tylko same sankcje ( pozytywne np. nagrody czy negatywne np. kary) tylko sprawny mechanizm ich stosowania i egzekwowania. Dochodzimy więc do wniosku, iż model funkcjonowania systemu kontroli społecznej można przedstawić skrótowo:

Wartości









Normy

Sposoby wdrażania Rodzaje stosowanych motywacji

i uzasadnień

Zalecenia, nakazy Odmawianie, zakazy



Sankcje




Negatywne Pozytywne

(kary, upomnienia) (nagrody, pochwały)

Mechanizmy stosowania i egzekwowania sankcji

Trzeba jednak nadmienić, iż w społeczeństwie funkcjonuje nie jeden, lecz wiele mechanizmów kontroli społecznej, z których każdy wyraża własne wymagania i wartości.

Dewiacje są to przypadki łamania jakichkolwiek reguł czy norm. Zachowanie te

jest wynikiem nieskuteczności organów kontroli społecznej a także zakłócenia samego procesu socjalizacji. Tego typu zachowania zwiększają swoją skalę, ponieważ są karane zbyt łagodnie. Musimy także wziąć pod uwagę fakt, iż niektóre czyny w jednych kręgach kulturowych są normalne a u innych mogą być uznawane za dewiację. Można więc być dewiantem bez łamania prawa. Przykładowo w krajach arabskich niedopuszczalnym faktem jest by kobieta ubierała się w krótką spódnicę, zaś u nas jest to zupełnie normalne. Można także uznać, iż wszyscy jesteśmy dewiantami, np. jadąc samochodem dostosowaliśmy się do ograniczenia do 30km/h, z jednej strony nie łamiemy prawa, zaś inni uczestnicy ruchu będą się denerwowali i trąbili na nas.

Więź społeczna jest to pojęcie, które zostało wprowadzone do polskiej socjologii przez Ludwika Krzywieckiego, był to ekonomista i socjolog. Więź społeczna jest do dziś różnie definiowana, zaś Jan Szczepański, według mnie najbardziej trafnie określa te pojęcie pisząc o nim: „zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju”. Paweł Rybicki uznał, iż o zaistnieniu więzi społecznej decydują dwa czynniki: wspólnota uznawanych przez daną zbiorowość wartości oraz podział ról społecznych zapewniających jej funkcjonowanie.

BIBLIOGRAFIA:

1. Babbie Earl: Istota socjologii. Krytyczne eseje o krytycznej nauce. Warszawa: PWN 2007. ISBN:97-8830-115-244-4

2. Gołdyka Leszek, Markowska Danuta, Stankiewicz Janina: Socjologia- pojęcia, teorie, problemy. Zielona Góra: Wydawnictwo Politechniki Zielonogórskiej 2000. ISBN: 83-8591-175-8

3. Szacka Barbara: Wprowadzenie do socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa 2003. ISBN: 83-8816-466-X

4. Notatki z wykładów - wprowadzenie do socjologii. Temat o rodzinie z dnia 10.12.2010 r.

PODSTAWOWE POJĘCIA SOCJOLOGII

Justyna Żarczyńska

I RzPS PN

---