19. Gruczoły układu pokarmowego

WĄTROBA

• Największy gruczoł organizmu człowieka - 5% masy ciała

• 4 niecałkowicie oddzielone od siebie płaty

• We wnęce wątroby znajdują się:

• tętnica wątrobowa

• żyła wątrobowa

• przewód wątrobowy wspólny

Czynność

• Metabolizm i przechowywanie wielu substancji odżywczych

• unieszkodliwianie (detoksykacja) wielu substancji szkodliwych

• wydzielanie wewnętrzne i zewnętrzne

• synteza białek krwi

Budowa:

• Łącznotkankowy zrąb (stroma) - podtrzymuje liczne aczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy

• Miąższ (parenchyma) składa się z :

• kom. wątrobowych - hepatocytów

• komórek Borowicza-Kupffera

• kom. tłuszczowych około zatokowych - Ito

• Otoczona torebką łącznotkankową zawierającą liczne kom. tuczne

• zrośnięta z błoną surowiczą (otrzewną) pokrytą nabłonkiem surowiczym

Zrąb wątroby:

• Tkanka łączna właściwa wnętrza narządu rozgałęzia się dzieląc narząd na zrazy i zraziki

• w odnogach tkanki łącznej biegną:

• naczynia krwionośne i limfatyczne

• przewody żółciowe

• nerwy

• włókna kolagenowe

• kom. tkanki łącznej

Triada:

• tętnica międzyzrazikowa

• żyła międzyzrazikowa

• przewód żółciowy międzyzrazikowy

Unaczynienie wątroby:

• Bardzo dobrze unaczyniona, przepływa przez nią 25% objętości krwi wyrzutowej

• Tętnica wątrobowa: dostarcza krew odżywczą (25-30% krwi, która wpływa do wątroby)

• Żyła wrotna - dostarcza krew czynnościową ( 75-80%, znajduje się w niej około 70% tlenu oraz substancji odżywczych wchłanianych w jelitach)

• obie wnikają do wątroby i rozgałęziają się na tętnice i żyły międzyzrazikowe

• tętnice i żyły międzyzrazikowe z międzyzrazikowym przewodem żółciowym tworzą triady - leżą w tkance łącznej właściwej (przestrzenie bramno żółciowe)

• Od żył międzyzrazikowych odchodzą pod kątem prostym żyły około zrazikowe

• od nich liczne naczynia włosowate typu zatokowego - sinusoidy wątroby

• Sinusoidy biegną promieniście ku żyle środkowej do której uchodzą - niosą krew żylną i tętniczą

• krew z żyły środkowej uchodzi do żyły podzrazikowej i ostatecznie wpływa do żyły wątrobowej

• krew z odgałęzień żyły wrotnej (także wątrobowej) naczyniami wątrobowymi przepływa do odgałęzień żyły wątrobowej

• układ dziwny żylno-żylny

Miąższ wątroby

• Hepatocyt: podstawowa komórka zrazika wątroby - układają się w blaszki (beleczki)

• po obu stronach każdego sznura hepatocytów znajdują się sinusoidy

• Sinusoidy

• odmiana włosowatych naczyń krwionośnych

• mają dużą średnicę 30 μm

• śródbłonek składa się z płaskich komórek zawierających pory o średnicy 100nm

• pory śródbłonka i brak błony podstawnej pozwalają na łatwe przechodzenie cząsteczek z krwi do przestrzeni Dissego i w kierunku odwrotnym

Hepatocyty:

• komórki wielościenne (20-30 μm)

• większość ma jedno jądro, 25% ma 2 jądra

• średni czas życia 150 dni

• cytoplazma kwasochłonna

• do 1000 mitochondriów w jednym hepatocycie (1000-2000 mitch. w jednej komórce)

• liczne diktiosomy, ziarna glikogenu

• rozbudowane ER i RR

• Biegunowość budowy

• wolne przestrzenie skierowane ku sinusoidom mają wiele mikrokosmków

• na powierzchni mikrokosmków receptory- przez nie wymiana różnych substancji hepatocyt - krew, krew-hepatocyt

• przestrzenie Dissego (około zrazikowe), między kosmkami a sinusoidami

• szczytowe powierzchnie posiadają kanaliki żółciowe

• czynność:

• udział w metabolizmie glukozy - glukozę za pomocą synteazy glikogenu przekształcają w glikogen

• przeprowadzają także glikolizę i glikoneogenezę - oba procesy regulują stężenie glukozy we krwi - norma 120 mg%

• udział w metabolizmie lipidów - hepatocyty produkują cholesterol, tri glicerydy, fosfolipidy - główne lipidy osocza krwi

• udział w metabolizmie białek i peptydów - hepatocyty syntetyzują i rozkładają wiele ważnych białek i peptydów funkcjonalnych: albuminę, protrombinę, fibrynogen, transferrynę i inne

• wydzielanie żółci - wydalana jest do dwunastnicy, żółć składa się z: wody, kwasów żółciowych,bilirubiny, cholesterolu, fosfolipidy, IgA i elektrolity

• udział w detoksykacji i unieczynnieniu leków - detoksykacja szkodliwych metabolitów i ksenobiotyków w tym leków odbywa się w siateczce śródplazmatycznej gładkiej i peroksysomach hepatocytów

• wydzielanie hormonów i magazynowanie witamin - wydzielają hormony peptydowe : somatomedynę C i erytropoetynę

• somatomedyna C pobudza mitozę i syntezę proteoglikanów w chondrocytach - wpływa na wzrost ciała

• erytropoetyna - pobudza erytrocytopoezę

Kom. Borowicza - Kupffera

• znajdują się między komórkami śródbłonka

• 15-20 % komórek wątroby

• są to makrofagi (fagocytują bakterie, włóknik, komórki nowotworowe, zużyte erytrocyty

• zapobiegają wewnątrznaczyniowemu krzepnięciu krwi przez fagocytozę włóknika i kompleksów włóknika i tromboplastyny

• fagocytują bakterie - zapobiegają bakteriemii

• fagocytują komórki nowotworowe i kompleksy antygen-przeciwciało, zużyte erytrocyty

Lipocyty (Ito)

• w chorej wątrobie ich liczba wzrasta do 100, przekształcają się w fibrocyty, gromadzą tłuszcze i witaminę A

• znajdują się w zewnętrznej stronie ściany sinusoid ( w przestrzeniach Dissego)

• uznaje się je za fibroblasty

• zawierają krople tłuszczu, tam rozpuszcza je witamina A

Komórki ziarnkowate ( komórki P)

Komórki żółciowo - nabłonkowe

ZRAZIKI WĄTROBY

Zrazik anatomiczny

• struktura wielościenna - najczęściej kształt sześciokątny

• wymiary 0.8 x 2 mm

• w wątrobie ludzkiej

• nie ma wyraźnych pasm tkanki łącznej

• granice między zrazikami wytyczają linie łączące sąsiednie przestrzenie bramno-żółciowe 3-6 wokół jednego zrazika

• w środku znajduje się żyła środkowa

• jego przestrzeń jest wypełniona hepatocytami, między którymi znajdują się sinusoidy

Zrazik wrotny

• w środku przestrzeń bramno-żółciowa

• granice wytyczają 3 sąsiednie żyły środkowe

• przestrzeń wypełniona hepatocytami, między którymi znajdują się sinusoidy

Gronko wątrobowe

• Zgrupowanie hepatocytów wraz ze zrębem, naczyniami krwionośnymi i kanalikami żółciowymi

• jego oś stanowi żyła około zrazikowa

• granice wytyczone przez jedną lub dwie przestrzenie bramno-żółciowe i dwie żyły środkowe

Pęcherzyk żółciowy

• Woreczek o pojemności 40-70 ml

• dno, trzon, szyjka

• szyjka przechodzi w przewód pęcherzykowy łączący się z przewodem wątrobowym wspólnym tworząc przewód żółciowy wspólny, uchodzący do dwunastnicy na brodawce Vatera

• Ściana pęcherzyka składa się z bł. śluzowej, bł. mięśniowej oraz surowiczej (nie ma jej na powierzchni styku z wątrobą)

• błona śluzowa w pustym pęcherzyku tworzy liczne fałdy, które znikają po napełnieniu żółcią

• pęcherzyk pokryty jest błoną surowiczą, nie ma jej w pobliżu styku z wątrobą

• w ścianie pęcherzyka w miejscu styku z wątrobą znajdują się struktury - przewody Luschki

• w ścianie:

• bardzo wysoki nabłonek jednowarstwowy walcowaty z mikrokosmkami

• brak blaszki mięśniowej błony śluzowej

• brak komórek kubkowych

• blaszka właściwa oddziela mięśniówkę od nabłonka

• błona podsurowicza

TRZUSTKA

• Liczba wysp w trzustce od 500 tys do 2 mln.

• łączna masa do 1 g

• średnica wysp 50-300μm

• części pęcherzyka wydzielniczego:

• komórki wydzielnicze o piramidowym kształcie mają położone przypodstawnie jądra

• ziarenka zymogenu nowo utworzone mają mniejszą gęstość elektronową

• dojrzałe ziarenka znajdują się w szczytowej części komórek

• proenzymy są syntetyzowane w siateczce śródplazmatycznej szorstkiej a modyfikowane w aparacie Golgiego, segregowane i otaczane przez błonę

• wydzielina komórek pęcherzykowych uchodzi do światła pęcherzyka -> przewód wyprowadzający (wstawka) -> przewody międzypłacikowe -> przewody międzypłatowe -> przewód trzustkowy Wirsunga (dochodzi do dwunastnicy, gdzie łączy się z przewodem żółciowym wspólnym

• przewód trzustkowy dodatkowy (Santoriniego) uchodzi bezpośrednio do dwunastnicy albo wcześniej łączy się z przewodem trzustkowym

• większe przewody wyściela nabłonek jednowarstwowy walcowaty z komórkami kubkowymi i endokrynowymi

• rodzaje komórek endokrynowych:

• kom A

• komB - 70% kom endokr. stanowią główną masę wysp,

• najmniej jest ich w części obwodowej wysp,

• okrągłe, pęcherzykowate jądra

• rozwinięta siateczka śródplazmatyczna szorstka, aparat Golgiego, liczne pęcherzyki wydzielnicze

• wydzielają insulinę ok. 2mg na dobę

• kom. D - 6% wydz. somatostatynę

• kom. PP 1% - wydzielanie polipeptydu trzustkowego, pobudzenie wydzielania HCl

• nieliczne komórki układu APUD:

• P, EC, S wydz. hormon VIP i sekretynę

• kom C z nich biorą początek inne kom. wydzielnicze ziarniste

Cukrzyce:

• typu I - zależna od insuliny, wyst. w wieku dziecięcym, spowodowana destrukcją kom. B

• typu II - niezależna od insuliny, jest wynikiem odporności komórek na insulinę

• spowodowana nadmierną ilością glukagonu

• niezależna od trzustki

• część zewnątrzwydzielnicza - glówna masa narządu

• część wewnątrzwydzielnicza składa się ze zgrupowań komórek endokrynowych tworzących wyspy Langerhansa

---