Encyklopedia prawa
Wykład III
Temat: Geneza państwa
Najwcześniejsze państwa powstały 5000-6000 tysięcy lat temu.
Po zakończeniu zimnej, wojny, państwo zeszło na drugi plan, wśród organizacji ludziom potrzebnych.
(przeczytać z sobotniej gazety wyborczej artykuł Ryszarda Kapuścińskiego)
Od momentu gdy zaczęły powstawać państwa ludzie zaczęli się zastanawiać skąd się wzięły. Z tego punktu widzenia możemy mówić o czterech koncepcjach powstania państwa (w kolejności powstawania tych koncepcji) :
Teistyczna (od greckiego słowa TEOS - bóg) - głosi, że czynnikiem sprawczym powstania państw na ziemi była jakaś siła sprawcza, albo bóg, albo bogowie. Zakłada ingerencje sil nadprzyrodzonych, a nie jakieś zdarzenia na ziemi. Doktryny bliskiego wschodu (gdzie państwa powstały najwcześniej) zakładały, że nie tylko państwo stworzone przez boga, ale także i władcy mają Boskie pochodzenie. Do tej pory wszystkie większe religie tłumacza w ten sposób powstanie państw. (książka - Święty Augustyn z Hippony - Wyznania)
Święty Augustyn przeniósł grecką teorię państwa, na teorię chrześcijańską. Zakładał, że powstanie władzy jest za ingerencją Boga, i każdy władca, nawet ten najgorszy jest naznaczony przez Boga. Wszystkie przejawy tyranii ze strony władcy tłumaczył koniecznością odcierpienia za grzech. Koncepcja ta przez szereg wieków była uznawana i była koncepcją, która wpędzała społeczeństwa w ślepy zaułek, ponieważ jeśli władcy są naznaczeni przez Boga, to nie można było zrobić nic z władcą, który sprzeciwiał się prawom Boga. Sprawa ta została dopiero częściowo rozwiązana przez świętego Tomasza z Akwinu.
Święty Tomasz żył później niż święty Augustyn. Twierdził, że nie każdy władca pochodzi od boga, tylko władza pochodzi od boga. Zakładał, że możliwy jest bunt przeciwko władcy, który łamie prawa Boskie.
Umowy społecznej - Koncepcja, która powstała z chęci opozycji wobec koncepcji teistycznej. W wątłych zarysach była już widoczna w poglądach filozofów w starożytnej Grecji. Popularność zdobyła w XVII i XVIII wieku. Najczęściej ta koncepcja jest łączona z J.J. Rousseau. Innymi zwolennikami tej koncepcji byli: Locke, Spinoza, Hobbes, a w Polsce ksiądz Hugo Kołataj. Chodziło o to aby nie tłumaczyć procesów powstania państwa w sposób nadprzyrodzony, ale bardziej naturalny, ziemski. To co jest charakterystyczne dla wszystkich twórców tezy umowy społecznej to to, że nie bardzo w tą tezę wierzyli. Tworzyli ją nie z myślą tłumaczenia jak powstały pierwsze państwa, lecz po to by zmienić strukturę państwa w taki sposób by cały naród mógł wyrażać swoje opinie.
Koncepcja Tomasza Hobbesa - do powstania państwa według niego doszło dlatego, że okres bezpaństwowy był jedną wielką udręką dla każdego człowieka. Nikt nie był pewien swojego bezpieczeństwa. W takiej sytuacji ludzie doszli do wniosku, ze co im po wolności, jeśli ciągle coś im zagraża i w związku z tym jacyś tam ludzie umówili się, że zrzekają się swojej wolności na rzecz władzy, pod warunkiem, że ta władza zapewni członkom tego społeczeństwa bezpieczeństwo. Władza w tej koncepcji była władzą absolutną i póki władza bezpieczeństwo zapewniała to społeczeństwo nie miało prawa buntu.
Koncepcja Jochna Locka - uważał, iż okres bezpaństwowy był szczęśliwym okresem. Był tylko jeden problem, to że ci ludzie żyjący w tym świecie jak w raju nie byli pewni swojego bezpieczeństwa, bo czasami dochodziło do różnych nieprzyjemnych incydentów. Uważał, iż ludzie w pewnym momencie doszli do wniosku, że nie można żyć samemu dla siebie tylko trzeba zawrzeć dwu stopniową umowę. Najpierw osobno żyjący ludzie umówili się że tworzą społeczeństwo, umowę (część 1), a drugą było przejście od społeczeństwa do wyłonienia prze siebie władzy, która będzie o tyle akceptowana przez społeczeństwo o ile nie będzie dopuszczała do żadnych incydentów i będzie o społeczeństwo dbała. Jeśli jakaś władza nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, to społeczeństwo odwołuje tą władzę i powołuje inną, którą powinna być lepsza. Według Locka włada powinna zaczynać coś robić dopiero wtedy gdy zagraża społeczeństwu jakieś niebezpieczeństwo. Władza nie powinna ingerować we wszystkie szczeble życia społeczeństwa. Z koncepcji Locka wywodzą się dwie koncepcje, władzy liberalnej , oraz Praw wolności i obowiązków obywatelskich.
Koncepcja ta nie wyszła poza XVII i XVIII wiek
Przemocy i podboju - To koncepcja za której twórcę uważa się Ludwika Gumplowicza (1838-1910, Polak z pochodzenia pracujący na uniwersytecie w Gracu). Wiedział, że ludność przed powstaniem państw żyła w plemionach, które walczyły pomiędzy sobą i na zasadzie stosowania podboju dochodziło do powstawania coraz to szerszych terytoriów i ludności zamieszkującej tej terytoria. Ludność podbita stawała się niewolnikami. Koncepcja ta była punktem wyjścia do koncepcji historycznej.
Koncepcja Engelsa - wywodziła się z tej koncepcji. Opierała się przede wszystkich na pismach Amerykańskiego etnologa, Morgana. Tłumaczył to w ten sposób, że nie więzy krwi stanowi o władzy, lecz środki, którymi dysponuje warstwa rządząca i te środki przeznacza na podporządkowywanie innych warstw społecznych.
Historyczna - od XIV następuje rozwój tej koncepcji, która mówi za nie można mówić o jednym czynniku powstawania państwa, tylko państwa powstawały w różnych miejscach w różny sposób.
W dziejach świata wyróżniamy państwa:
niewolnicze
feudalne
kapitalistyczne
Mówiliśmy na razie o pierwotnym powstaniu państwa. Oprócz genezy powstawania państw można mówić także o wtórnym powstawaniu państw. Wiąże się to z zanikiem jednych państw i powstawaniu na ich miejsce nowych państw lub państwa. (np.: Czechosłowacja Czechy i Słowacja).