FINANSE PUBLICZNE (22.10) - WYKŁAD
Ogólne zasady finansów publicznych mają swoje odbicie w przepisach konstytucji bądź w innych ustawach, które wyznaczają ogólne zasady postępowania w sprawach finansów publicznych i regulują system finansowy w Polsce.
Konstytucja najwyższym aktem prawnym w Polsce.
Rozdział 10 Konstytucji to rozdział, w którym możemy znaleźć najwięcej przepisów konstytucyjnych określających zasady finansów.
Wśród konstytucyjnych zasad ogólnych dotyczących finansów publicznych trzeba zwrócić uwagę na 4 zasady:
zasada zapewnienia ochrony interesów finansowych państwa
zasada zagwarantowania określonej zasobności dochodowej i majątkowej jednostkom samorządu terytorialnego (JST)
zasada zagwarantowania ochrony własności majątkowej oraz podstawowych interesów finansowych obywatela
zasada wyłącznej regulacji ustawowej najważniejszych problemów i zjawisk z zakresu finansów publicznych (zasada, która określa zakres finansów publicznych, które muszą być w pewien sposób regulowane)
Ad. 1)
Cały system finansowy powinien być tak skonstruowany, żeby zabezpieczał stabilność finansową państwa. Przepisy konstytucji które służą temu celowi: art. 84 (powszechny obowiązek płacenia świadczeń, w tym podatków na rzecz budżetu państwa - w ten sposób następuje zapewnienie stałych dochodów do budżetu; wyróżniamy takie podatki, które wpływają do budżetu ale i takie, które zasilają budżety samorządowe - oba tworzą część systemu finansowego państwa;
Inny przejaw chroniący finanse państwa to przepis nakazujący prezydentowi uzyskać zgodę Sejmu na ratyfikację takich umów międzynarodowych, których realizacja może przynieść w przyszłości bardzo poważne obciążenie naszego kraju; prezydent ma prawo ratyfikowania umów m-narodowych, JEST jednak pewien WYJĄTEK - jeżeli umowa m-narodowa, którą ma ratyfikować może w swojej treści spowodować takie zobowiązania finansowe państwa, że mogą one doprowadzić do „kłopotów'' w budżecie, to wtedy odpowiedzialność prezydenta jest wspólnie ponoszona z Sejmem.
Kolejnym przejawem chroniącym interesy finansowe państwa są przepisy dotyczące specjalnej procedury uchwalania i wykonywania budżetu państwa; tu odnaleźć można dużo przejawów które chronią interes fin. Państwa - po pierwsze inicjatywę ustawodawcza co do przygotowania projektu budżetu ma wyłącznie Rada Ministrów (dygresja - normalnie jest wpisana zasada, że z inicjatywą ustawodawczą może wystąpić nie tylko Prezydent, Premier ale również grupa posłów; przy przygotowywaniu projektu ustawy budżetowej ten projekt może wyłącznie opracować i przygotować minister finansów, który następnie uchwala Rada Ministrów) „Jak to wygląda w praktyce?” - jeżeli są przygotowania do budżetu na przyszły rok, to w marcu/kwietniu minister rozpoczyna wstępne prace. Projekt ten jest przekazywany na posiedzenie Rady Ministrów i to ona w drodze uchwały uchwala projekt budżetu. Następnie ten projekt, który przeszedł dopiero staje się przedmiotem obrad Sejmu. Sam projekt uchwala Sejm. Jeżeli Sejm debatuje nad projektem budżetu państwa to nie wolno mu podjąć uchwały w tak zwanym trybie pilnym/przyspieszonym. Podobnie jest z ustawami podatkowymi. Jeżeli mamy uchwalony budżet i jest on realizowany (cały rok), następuje później kolejny etap procedury. Rada Ministrów jest zobowiązana przedstawić Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu. I obok niego na sesji plenarnej sejmu, który debatuje nad przyjęciem sprawozdania z wykonania budżetu, zabiera głos prezes NIK (Najwyższa Izba Kontroli - nie podlega rządowi, organ Sejmu). Na podstawie kontroli sprawdzających i uzupełniających, kolegium NIK-u podejmuje głosowanie w sprawie zaproponowania absolutorium wykonania dla Sejmu.
Nie ma w UE kraju, który podawałby granicę długu publicznego. W Polsce jest przepis określający, iż dopuszczalny dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB.
W ustawie o finansach publicznych zostały stworzone czynności i postępowanie ostrzegawcze i sankcyjne.
Konstytucja RP Art 216 ustęp 5. określa maksymalną wielkość relacji długu publicznego do PKB - 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Zaś artykuł 86 ustawy o finansach publicznych określa trzy progi ostrożnościowe: 50%, 55% i 60% PKB.
Kolejnym przejawem ochrony interesów finansów państwa jest sytuacja, w której NBP jest powiązany z budżetem wpłatami z zysku.
Ad. 2)
Ma na celu zapewnić odpowiednią stabilność dochodową i majątkową JST. W Polsce jest system dwuwładzy (nie PiS i PO ; z jednej strony są organy władzy rządowej, a z drugiej samorządowej);
Na przełomie lat 80. i 90. był postulat dążący do umocnienia finansowego gmin.; od 97r. kiedy wprowadzono powiaty, (niepotrzebne, bo nie mają własnych podatków, a są na garnuszku budżetu państwa, wypełniają takie zadania, które można przekazać województwom bądź gminom)
Na czym ma polegać usamodzielnienie finansowe gmin? Chodziło o to, aby zapewnić gminom, a później kiedy wprowadzono powiaty, stabilność dochodów. Budżet państwa podzielił się źródłami dochodów z gminami już w 1991 r. Przekazano gminom wpływy z podatków lokalnych i tylko do gmin wpływają niektóre podatki tj. wpływy z podatku od nieruchomości, podatku rolnego, leśnego, od spadków i darowizn, od środków transportowych, a także wpływy z tzw. Karty podatkowej pochodzące od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Ponadto wszystkie jednostki sektora finansów publicznych w Polsce maja zapewnione procentowe udziały we wpływach z obu podatków dochodowych. (Polska - 2 podstawowe podatki dochodowe - od osób fizycznych i prawnych). Obok dochodów z podatków wszystkim JST zapewniono określone dochody z majątku w formie pobieranego czynszu z najmu, dzierżawy. Konstytucja w przepisach podkreśla, ze dochodami JST są: (3 źródła)
Dochody własne (głównie dochody z podatków oraz z opłat lokalnych, a także z udziałów i dochody z majątku)
Subwencje ogólne
Dotacje celowe
Subwencje ogólne wraz z dotacjami celowymi, to 2 rodzaje transferów z budżetu państwa.
Różnice między subwencją a dotacją:
2 podstawowe różnice.
Subwencja ogólna jest transferem obligatoryjnym. Każda JST ma uprawnienie do uzyskania takiej subwencji i nie powinna mieć ona przeznaczenia ściśle określonego; ma służyć na uzupełnienie brakujących środków własnych. Dotacje celowe mają zaś charakter fakultatywny, tu dana jednostka samorządowa musi wystąpić z wnioskiem do MINISTRA FINANSÓW BĄDŹ INNEGO MINISTRA, prosząc o dotacje celowe. Przy dotacjach, środki które uzyskała dana jedn. samorządowa musi je bezwzględnie przeznaczyć na ten cel, na który się ubiegała - w przypadku wykorzystania na inny cel, dana jednostka musi zwrócić tę dotację w całości.
Drugim aspektem samodzielności jest zakres ich władztwa podatkowego. Ustawowe stawki mogą ulec obniżeniu (np. obniżanie podatku od nieruchomości na terenie gmin). Wszystkie JST maja zapewnioną pewną stabilność finansową.
Ad. 3)
W Konstytucji jest specjalny przepis chroniący prawo własności: art. 64.3
Konstytucja chroni interesy podatkowe obywateli, czyli nie możemy znaleźć przepisu, który by nie chronił interesów finansowych, jednak istnieją przepisy, które maja na celu ochronę podatnika; artykuł 217.; wprowadzenie jakiegokolwiek podatku wymaga ustawy Sejmu. Wszystkie aktualne podatki mają swoje osobne ustawy. Polski odpowiednik VAT - podatek od towarów i usług. Ustawa w swojej treści musi określać kto ma ten podatek płacić, co jest przedmiotem opodatkowania, jaka jest wysokość stawek, muszą się też znaleźć zasady przyznawania ulg i umorzeń oraz zasady zwalniania określonych podmiotów w ogóle z podatku. Obok Konstytucji podatnika chronią przepisy ordynacji podatkowych, to swego rodzaju konstytucja postępowania podatkowego/zbiór uprawnień podatnika w postępowaniu podatkowym, żeby móc się bronić przed samowolą urzędników (np. zasada uczestnictwa podatnika nie we wszystkich zasadach postępowania)
Ad. 4)
W systemie finansów publicznych wyróżnia się bardziej i mniej istotne zagadnienia i ta zasada określa/wymaga, by najważniejsze sprawy z dziedziny finansów były wyłącznie uregulowane ustawą.
Sprawy z zakresu finansów uregulowane ustawą: uchwalanie budżetu na dany
rok - gdyby sejm nie zdążył na ten okres, może uchwalić prowizorium budżetowe.
W drodze ustawy regulowane są też zasady przyznawania, nabywania, zbywania nieruchomości skarbu państwa jak też emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, zaciąganie przez Skarb Państwa pożyczek oraz udzielanie poręczeń i gwarancji przez państwo.