Współczesne społeczeństwo polskie

25. 10.2009

Dlaczego komunizm upadł?

1. Reżim został odgórnie narzucony, nie wyłonił się z funkcjonalnych potrzeb.

2. Dla systemu zaczęła pojawiać się alternatywa.

a) dezideologizacja komunizmu za Gierka ( ALTERNATYWA)

wzbudziła konsumpcyjne nastroje, doprowadziła do wejścia gospodarki w otwarty kryzys, gospodarka centralnie planowana otwiera się na zachód, ale bez przeprowadzenia koniecznych reform, poszerzyły się aspiracje konsumpcyjne

b) wyłonienie się „Solidarności” w latach 80-tych, stała się istotną kontrelitą drugą obok Kościoła, wyłonienie się ruchów decydenckich np. KOR

c) wprowadzenie stan wojennego - dokończył proces dezideologizacja - myślenie świadomościowe

d) wybór Karola Wojtyły na papieża - przełamanie atomizacji społecznej

e) cały czas istniejąca od lat 70-tych presja zachodu na respektowanie praw człowieka i utrzymywanie pozorów demokracji

Zmiana systemowa - fazy:

1) faza początkowa (od `89)

* wybory 4 czerwca 1989

* tworzenie rządu Tadeusza Mazowieckiego

* wyniki wyborów dowodem manifestacji antysystemowej

* myślenie Polaków w ramach alternatywy dla starego systemu

* otwarcie na wszystkie możliwe drogi

* okres największego poparcia dla transformacji (75%)

* „miodowy miesiąc transformacji”, okres nadzwyczajnych transformacji

* przejściowe traktowanie negatywnych konsekwencji

* większe znaczenie miały nadzieje niż realna ocena sytuacji

2) faza międzysystemowa (początek `90)

* nadal w społeczeństwie przeważają mitologizowane nadzieje

* cały czas występuje stabilność reguł gry, stare reguły cały czas działają, bo może się nie ukształtowały jeszcze

* zaczyna dominować w myśleniu, myślenie w kategorii na to co jest korzystne dla mnie

* na płynność reguł gry mają wpływ afery

* znaczny spadek roli i znaczenia Kościoła

3) faza zaawansowana (`91 - `92)

* definitywne przejście starego systemu do historii, definitywny rozpad

* pierwsze skutki zmian, gorsza ocena transformacji

* spadek przekonania, że sytuacja idzie w dobrym kierunku ( 75% robi się źle, 10% będzie dobrze)

* demokracja jako ustrój i jako praktyka - wyraźne rozróżnienie, ponad 50% niezadowolone z praktyki, 95` 76% niezadowolone

* krystalizowanie się interesów jednostkowych (prywatny handel, rozwój szarej strefy

* wyraźny wzrost przestępczości

4) faza postrewolucyjna ( początek `93)

* wygaśnięcie rewolucyjnej euforii

* wejście społeczne w obszar codziennych realnych doświadczeń

* upadek rządu Hanny Suchockiej

* okres mozolnej codzienności transformacji pogłębiony okresami „nerwicy transformacyjnej”

* „syndrom zawiedzionych nadziei”

* niepewność polityczna i ekonomiczna (upadek filarów gospodarki, górnictwo, hutnictwo), otwarcie na rynki zewnętrzne, redukcja większości świadczeń socjalnych, bezrobocie, niepewność awansu, kariery zawodowej

* myślenie w kategoriach „tu i teraz”, niepewna przyszłość

* pojawia się lęk przed wzięciem na siebie odpowiedzialności wobec wymogów jakie stawia nowy ład ekonomiczny. Własny los zaczyna coraz bardziej zależeć od jednostki.

* bezsilność w sprawie zaspokajania podstawowych, elementarnych potrzeb

5) faza konsolidacji ustroju (`93)

* system stabilizuje się, staje się jedynym dostępnym organizacji życia społecznego

* przejęcie władzy przez opozycje - oddanie władzy postkomunistom

* system polskiej demokracji silnie się skonsolidował

Okres po konsolidacji:

Co Polacy uzyskali:

* zapełnianie półki

* brak kolejek

* likwidacja kartek

* wprowadzenie kapitalizmu

* prywatyzacja

* możliwość rozwoju własnej przedsiębiorczości

* odzyskanie możliwości swobodnego podróżowania

* wolność religijna

Co Polacy stracili:

* bezrobocie

* wzrost przestępczości; coraz więcej mów się o przestępczości w mediach

* nieopłacalność produkcji rolnej

* bieda

* niskie zarobki

* upadek przemysłu

* likwidacja fabryk

* korupcja

* nierównomierny dostęp do szkół

* złe funkcjonowanie służby zdrowia

Wygrani i przegrani transformacji:

Przegrani:

* rodziny

* robotnicy niewykwalifikowani

* osoby z podstawowym wykształceniem i zawodowym

* osoby po 50 roku życia i starsze

* osoby w niskim wykształceniem i kwalifikacjami (np. pracownicy PGR)

Wygrani:

* właściciele prywatnych firm

* dyrektorzy, kierownicy w przedsiębiorstwach państwowych

* specjaliści technicy

* osoby z wykształceniem średnim i wyższym

Koncepcja modernizacji:

* powstała w latach 50-tych

* jeden z istotniejszych projektów

* uważa, że transformacja jest procesem budowania systemu kapitalistycznego typu zachodniego w byłych krajach komunistycznych

* zasadniczym celem zmiany jest wkroczenie na ścieżkę nowoczesności budowy demokratycznego państwa, otwartej gospodarce rynkowej, zaawansowanej technologii społeczeństwa dobrobytu

* polega na unowocześnianiu się państwa w sposób zamierzony w państwa zachodnie

* rozwój społeczeństwa ma charakter ewolucyjny, jednoliniowy i konwergentny

Rozwój społeczeństw:

Tradycyjne `70

Industrialne - stopniowe, ewolucyjne, rozkładane w czasie zmiany

Postindustrialne - od zacofania do technologii

Nowoczesne - powielanie doświadczenia państw, które to przeszły

Informatyczne `80

„+” i „-” teorii modernizacji w Polsce:

- trudno wyobrazić sobie aby jednoliniowo przechodzić po wszystkich etapach (nie przeszliśmy wszystkich etapów

- na ile mamy naśladować obce wzorce? ; społeczeństwo naśladowcze

- koncepcje dependencji - rozwój zależny

a) zróżnicowanie pozycji państw w świecie

Wallerstein:

centrum

Półperyferyjne

peryferyjne

Rozwój zależny:

Zależności w systemie świata są podtrzymywane i reprodukowane, słaba elastyczność w przechodzeniu z peryferyjnych i półperyferyjnych do centrum. System produkuje asymetrię na poziomie politycznym i gospodarczym, ale też kulturowym.

Rozwój zależny jest też od rozwoju ewolucyjnego, ale jest wieloliniowy; jest rozbieżny.

Teoria rozwoju alternatywnego:

Nacisk na:

* kontekst lokalny

* tożsamość kulturową

* wzmacnianie społeczeństw lokalnych, sił społecznych

* proekologiczne myślenie

* samorządność, podmiotowość społeczeństw lokalnych

* tożsamość narodowa

Jest

- wieloliniowy

- różnicujący

- nastawialny

Zjawiska żywiołowe i procesy spontaniczne

Zjawiska żywiołowe:

* makro

Procesy spontaniczne:

* poziom jednostki (rodzina sąsiedzi przeciwstawiają się dominującym koncepcje zmian)

Proces transformacji obejmuje wszystkie wymiary życia społecznego:
a) sfera publiczna - zinstytucjonalizowana polityka; gospodarka i ekonomia

b) sfera prywatna - świadomość społeczna, opinia publiczna, nastroje publiczne

- 3 -

---