WYKŁAD III

(by katja``)

MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ:

• Marginalny (liberalny) - opowiadają się za nim liberałowie i neokonserwatyści; zakłada on, że podstawowymi źródłami zaspokajania potrzeb obywateli są rynek prywatny i rodzina, państwo powinno ingerować tylko w ostateczności i tylko w stosunku do tych osób lub grup, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb. Przyjmuje się, że większość społeczeństwa jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby poprzez własne działanie, pomoc rodziny, instytucje charytatywne.

Państwowa polityka społeczna uważana jest za niepotrzebna i szkodliwą społecznie, ponieważ osłabia motywację do pracy czy też indywidualną inicjatywę. Świadczenia socjalne mają charakter fakultatywny (uznaniowy - zależny os sytuacji danej osoby). USA i Wielka Brytania)

• Motywacyjny (socjalna gospodarka rynkowa) opowiadają się za nim socjal liberałowie; opuszcza się szerszą ingerencję państwa, pod warunkiem, iż polityka społeczna nie zakłuci funkcjonowania gospodarki rynkowej i będzie sprzyjać rozwojowi gospodarczemu. Potrzeby ludzkie winny być zaspokojone w oparciu o kryterium stażu pracy, zasług i wydajności (prawo do pomocy społecznej zależy od statutu na rynku pracy). Świadczenia społeczne mają charakter ubezpieczeniowy, (czyli są uzależnione od tego czy ktoś jest ubezpieczony, jaką stawkę płaci) są one obowiązkowe i powszechne; osobom niepracującym przyznawane są świadczenia fakultatywne z pomocy społecznej. (Niemcy i Austria)

• Instytucjonalno redystrybucyjny - opowiadają się za nim socjaldemokraci; państwo nie ma wyznaczonych granic interwencji w sferę społeczną. Nie jednostka, ale społeczeństwo ponosi odpowiedzialność za sytuację materialną każdej jednostki. Ani rodzina ani rynek prywatny nie są wstanie zaspokoić potrzeb na właściwym poziomie, w procesie zaspokajania potrzeb mechanizmy rynkowe powinny być zastąpione przez państwo. Polityka społeczna powinna obejmować wszystkich obywateli; dostępność do świadczeń społecznych powinna być oparta na kryterium potrzeb. Każdy obywatel ma prawo do świadczeń. Kraje skandynawskie: Szwecja, Finlandia, Dania.

• Śródziemnomorski - Europa południowa. Charakteryzuje się słabo rozwiniętą polityką społeczną opartą na zasadzie pomocniczości, wyinterpretowana z nauki społecznej Kościoła.

• Wspólnotowy - rozwija się pod wpływem ruchu zielonych i tzw. „nowej lewicy”, kładzie się w nim główny nacisk na szczebel lokalny - samopomoc w zaspakajaniu potrzeb.

• Konfucjański - polityka społeczna prowadzona w krajach rozwiniętych południowo wschodniej Azji. Główne cechy:

• Duży zakres odpowiedzialności rodziny za zaspakajanie potrzeb jej członków

• Rozbudowana działalność socjalna zakładów pracy (ochrona zdrowia, ubezpieczenia społeczne, mieszkalnictwo, wypoczynek).

POLITYKA LUDNOŚCIOWA

W ramach polityki społecznej polityka ludnościowa może być ujmowana w szeroki lub wąski sposób.

W szerokim bierze się pod uwagę uwarunkowania:

• Religijne

• Społeczne

• Kulturowe

• Polityczne

• Ekonomiczne

oraz formy ruchu ludności

• Migracje

Przy wąskim podejściu uwaga polityki społecznej w sferze ludnościowej skoncentrowana jest na aspekcie ściśle demograficznych. Wysuwają się na czoło aspekty ilościowe rozwoju ludnościowego, ekonomicznego i społeczne aspekty migracji.

Przez politykę ludnościową rozumiemy system świadomych przedsięwzięć skierowanych na wywołanie zmian pożądanych w rozwoju ludności, oraz czynników i warunków zwiększania lub obniżania bądź stabilizacji tempa przyrostu ludności.

Narodowy spis ludności cechuje się:

• Centralizacją (zalecany odgórnie)

• Powszechnością (obejmuje wszystkich)

• Bezpośredniością

• Imiennością (indywidualnie)

• Jednoczesnością (czas)

• Statystyczne ujęcie czynników

• Regularność

• Komperatywnością (w różnych krajach badane są te same cechy)

• Wyłącznością i łącznością

• Obowiązkiem zachowania tajemnicy rachmistrza

Cechy podlegające spisowi:

• Geograficzne (miejsce urodzenia, zamieszkania)

• Demograficzne (płeć, stan cywilny, wiek)

• Ekonomiczne (aktywność ekonomiczna, zawód, wykształcenie)

Ewidencja bieżąca ludności:

• Urzędy stanu cywilnego (urodzenia, zgony, małżeństwa)

• Sądy powszechne (rozwody)

• Urzędy miasta, gminy (meldunek, przemieszczanie się)

Rodzaje polityki ludnościowej:

• Pronatalistyczna (populacyjne) - zmierza do zwiększenia liczby urodzeń, co prowadzi do odmłodzenia struktury wiekowej społeczeństwa, formy realizacji: rozbudowane świadczenia socjalne, korzystne systemy podatkowe dla rodzin wielodzietnych, poczucie bezpieczeństwa socjalnego, dostępność do publicznych usług społecznych

• Antynatalistyczna (depopulacyjna) - zmierza do ograniczenia liczby urodzeń i tempa przyrostu naturalnego. Brak udogodnień; aborcja; sterylizacja.

• Neutralna - procesy ludnościowe mają charakter samoistny, wyraża się w braku ingerencji państwa w zjawiska demograficzne. Zapewnienie optymalnych warunków rozwoju.

W danym kraju może występować kilka typów polityki ludnościowej.

Polityka pro- i natalistyczna mają charakter aktywny, tzn. polegają na programowej interwencji państwa w przebieg procesów demograficznych. Polityka aktywna może przybrać formy:

• Bezpośrednią i pośrednią

• Restrukcyjną i propulsywną (wg ograniczeń)

• Prewencyjną i interwencyjną

Polityka neutralna ma charakter bierny. Brak działań pro- lub anty natalistycznych.

• Ilościowa - zespół działań państwa mający doprowadzić do osiągnięcia optymalnego w danych warunkach społecznych, gospodarczych i politycznych stanu zaludnienia.

• Jakościowa - ma na celu ochronę społeczną przed degradacją fizyczną i umysłową (choroby dziedziczne)

O świadomej (planowej) polityce ludnościowej możemy mówić wtedy, kiedy zawiera ona:

• Współuczestnictwo i współdziałalność państwa oraz jego instytucji w realizacji programu pol. ludnościowej.

• Popularyzacja lub negacja określonego modelu wielkości rodziny

• Legalizacja lub zakaz przerywania ciąży

• Istnienie systemu pozytywnych (lub negatywnych) przywilejów, premii i innych bodźców związanych z zachowaniem prokreacyjnym kobiety lub rodziny

• System podatków osobistych i publicznych, pomocy, ulg, osobistych stypendiów związanych z lansowaniem określonego modelu dzietności.

Środki polityki ludnościowej:

• Prawne (dopuszczanie lub niedopuszczanie aborcji, uprawnienie macierzyńskie, wychowanie, określenie granicy zawarcia związku małżeńskiego)

• Ekonomiczne (świadczone zasiłki, subwencjonowanie utrzymania dzieci-dopłaty, duże dotacje do środków antykoncepcyjnych)

• Zwyczajowo-kulturowe (związane ze światopoglądem, nakazy i zakazy religijne, moda na posiadanie dzieci)

Podstawowe struktury demograficzne: (struktura ludności wg wieku i płci)

• Zróżnicowany udział noworodków płci żeńskiej i męskiej w ogólniej liczbie ludności

• Struktura ludności wg wieku

• Różnice w poziomie umieralności kobiet i mężczyzn

• Korelacje miedzy płcią a migracjami zewnętrznymi

Wpływ na zmiany wg wieku maja:

• Poziom urodzeń

• Poziom zgonów

• Migracje

Granica starości:

• Chronologiczna (wg wieku)

• Biologiczna (kryterium testów sprawnościowych)

• Prawna (kryterium uprawnień emerytalnych)

• Ekonomiczna (kryterium zaprzestania aktywności zawodowej)

Struktury modelowe wg wieku i płci:

• Progresywna - na wygląd piramidy, charakteryzuje się stale rosnącą liczbą ludności, roczniki nowonarodzonych są liczniejsze od roczników starszych; szybki przyrost naturalny; krótki okres życia i wysoka umieralność (występuje w krajach rozwijających się o wzrastającej licznie ludności)

• Zastojowa - liczebność roczników nowo narodzonych równa się liczbie osób w wieku starczym; odmładzanie społeczeństwa powoduje naturalna umieralność, proces ten zachodzi znacznie wolniej niż w piramidzie (występuje w krajach rozwiniętych o ustabilizowanej liczbie ludności)

• Regresywna - wygląd urny, powstaje, gdy nowonarodzeni są mniej liczni od starszych roczników (charakterystyczna dla społeczeństw o zmniejszającej się licznie ludności)

Struktura ludnościowa wg stanu cywilnego i rodzinnego:

• Kawalerowie i panny

• Żonaci i mężatki

• Wdowy i wdowcy

• Rozwodnicy

Struktura zawodowa ludności:

- czynni zawodowo - pracujący i bezrobotni

- bierni zawodowo

Czynniki determinujące poziom rozrodczości:

• Biologiczne:

• Płodność fizjologiczna

• Uwarunkowania genetyczne

• Struktura ludności wg płci

• Stan zdrowotny

• Warunki środowiska geograficznego

• Społeczne:

• Struktura ludności wg stanu cywilnego

• Poziom umieralności

• Model polityki ludnościowej

• Ogólne warunki społeczne, gospodarcze i polityczne

• Tradycyjna rola rodziny i jej model

• Wpływ i rola religii

Mierniki poziomu rodności:

Ogólny współczynnik urodzeń (rodności) - stosunek urodzeń żywych do średniej liczby ludności w danym okresie.

Współczynnik płodności (dzietności) stosunek urodzeń żywych do liczby kobiet w wieku rozrodczym w danym okresie (15-47).

Noworodek - do 27dni.

Dziecko - poniżej 1 roku.

Współczynnik dynamiki demograficznej - stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów w danym okresie.

Współczynnik reprodukcji brutto - przedstawia liczbę córek urodzonych przeciętnie przez kobietę, przy założeniu, że kobieta będąc w wieku rozrodczym będzie rodzić z częstotliwością, z jaką będą rodzić wszystkie kobiety w danym czasie.

Współczynnik reprodukcji netto - liczba córek przypadających na kobietę, które nie dożyją wieku swoich matek, (stopień zastępowania pokoleń matek przez córki).

Czynniki determinujące umieralność:

• Czynniki biologiczne:

• Starzenie się organizmu

• Uwarunkowania genetyczne

• Sposób odżywiania

• Czynniki społeczne

• Postęp medyczny

• Zmiany w poziomie życia ludności

• Charakter wykonywanej pracy

• Stan cywilny

• Jakoś życia

• Miejsce zamieszkania

• Poziom infrastruktury społecznej

• Sposób życia

Mierniki poziomu umieralności:

Ogólny współczynnik zgonów - stosunek liczby zgonów osób do średniej liczby ludności w określonym okresie.

Współczynnik zgonów wg wieku - stosunek liczby zgonów osób w danym wieku do średniej liczby ludzi w tym wieku w tym czasie.

Współczynnik zgonów niemowląt - stosunek liczby zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych w danym okresie.

Kryteria klasyfikacji migracji:

Czas trwania migracji:

- Stałe

- Czasowe

- Wahadłowe

Obszar migracji:

- Wewnętrzne

- Zewnętrzne

- Repatriacja

Sposób organizacji:

- Planowe

- Żywiołowe

- Legalne

- Nielegalne

- Dobrowolne

- Przymusowe

- Indywidualne

- Grupowe

Motyw migracji:

- Zarobkowa

- Rodzinna

- Polityczna

- Religijna

- Osadnicza

- Najemna

- Narodowościowa

- Wynikająca rozwoju społeczno - gospodarczego kraju

- Spowodowana osobistymi celami i cechami osób przemieszczających się

Cele strategiczne polityki ludnościowej:

• Stwarzanie warunków do zagwarantowania, co najmniej prostej zastępczości pokoleń do osiągnięcia ustabilizowanej (przy niskim, ale dodatnim przyroście naturalnym), bądź w danej perspektywie zastojowej struktury ludności wg wieku i płci (przy zerowym przyroście naturalnym)

• Stałe podnoszenie stany jakościowego ludności w rozumieniu kondycji zdrowotnej, poziomu bytowego i kulturowego, poprzez działania takie jak:

• Udostępnianie najnowszych osiągnięć medycyny

• Powszechna dostępność do służby zdrowia

• Prowadzenie powszechnych badań profilaktycznych

• Propagowanie zdrowego stylu życia i odpowiedniej diety

• Dbałość o środowisko, w którym żyjemy

• Stymulowanie wewnętrznego i zewnętrznego napływu i odpływu migracyjnego ludności w taki sposób, aby nie dopuścić do terytorialnego zniekształcenia struktury ludności wg wieku i płci

TERMIN EGZAMINU 04.06

Gr. 1 i 2 godz. 10.00

Gr. 3 i 4 godz. 10.45

---