MODUŁ I - Bank jako podmiot rynku finansowego
Poprzednikami współczesnych bankierów byli średniowieczni handlarze trudniący się wymianą pieniędzy.
Nazwa „bank” wywodzi się z języka włoskiego- banco i oznacza ladę, stół, kontuar, przy którym średniowieczni włoscy handlarze dokonywali transakcji wymiany pieniądza kruszcowego. Ich zadaniem było przekazywanie wkładów pieniężnych od jednego klienta do drugiego. Za zdeponowany pieniądz kruszcowy wydawali oni zaświadczenie- banknot-weksel (były to tzw. kwity bankierskie, czy też noty bankowe) na bankiera w innym mieście.
Tradycyjne definicje określają bank jako przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność polega wyłącznie na udzielaniu kredytów i zdobywaniu środków potrzebnych do sfinansowania kredytów. W ujęciu tym nie bierze się pod uwagę, że banki są organizacjami zatrudniającymi ludzi, których kwalifikacje i motywacje wyznaczają sukces przedsiębiorstwa bankowego.
Przedsiębiorstwo bankowe, za pomocą sieci stosunków transakcyjnych, tworzy systemy socjotechniczne zorientowane na osiągnięcie celu w powiązaniu ze swoim otoczeniem.
Definicja banku z punktu widzenia jego klientów powinna obejmować wszystkie możliwe rodzaje działalności bankowej. W takim przypadku przedsiębiorstwo bankowe powinno oferować i realizować usługi w zakresie obrotu płatniczego, finansowania potrzeb, dokonywania wkładów pieniężnych oraz czynności związanych z tymi usługami.
Definicja banku z ogólnogospodarczego punktu widzenia wynika z podziału pracy w gospodarce narodowej. Banki w takim przypadku są podmiotami dokonującymi akumulacji i dystrybucji kapitału pieniężnego, a także pośrednikami, którzy dzięki transformacji wielkości, terminu i ryzyka doprowadzają do wzajemnego uzgodnienia struktur podaży i popytu.
W odpowiednich aktach prawnych bank określany jest jako instytucja uprawniająca do wyznaczonych operacji bankowych, bądź jako instytucja, która wykonuje czynności bankowe i z tego tytułu może być uznana za bank (instytucję kredytową).
Zgodnie z definicją przyjętą w krajach Unii Europejskiej przez pojęcie banku rozumie się instytucję prowadzącą działalność we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia władz nadzorczych, polegającą na przyjmowaniu depozytów (lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym) i udzielaniu kredytów lub wydawaniu pieniądza elektronicznego. W ustawodawstwie unijnym banki nazywane są instytucjami kredytowymi, ale określenie bank pozostało w powszechnym użyciu; niektóre banki noszą nazwę kasa.
W polskim prawie bankowym „Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działając na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”.
Funkcje banku, jako podstawowej instytucji finansowej to:
- koncentracja kapitału- polega na wykorzystaniu drobnych oszczędności do wielkich inwestycji kapitałowych;
- transformacja pieniądza - polega na wykorzystywaniu przez bank depozytów bezterminowych (lokat bieżących) i krótkoterminowych do realizacji operacji długoterminowych;
- przeprowadzanie rozliczeń- polega na realizacji rozliczeń finansowych między różnymi uczestnikami życia gospodarczego;
- kreacja pieniądza - polega na tworzeniu pieniądza będącego ostatecznym środkiem zapłaty oraz obrotu nim w formie instrumentu kredytowego i środka płatniczego.
Jednymi z ważniejszych elementów odpowiadających za działanie banku są posiadane i wykorzystywane zasoby. Podstawowe czynniki wpływające na funkcjonowanie banku:
- zasoby majątkowe- do niuch zaliczyć możemy: wyposażenie techniczne pozwalające na sprawną i prawidłową realizację zadań banków, jednocześnie odpowiadające oczekiwaniom klientów;
- zasoby kapitałowe- fundusze, pozwalające na prowadzenie i rozwijanie działalności;
- zasoby osobowe - zespół pracowników, dysponujących zasobem wiedzy, umiejętności i doświadczeń związanych z działalnością banków, pozwalających na przewidywanie i rozwiązywanie pojawiających się wyzwań.
W zależności od przyjętych kryteriów podziału możemy wyszczególnić różne rodzaje banków.
Kryterium podziału |
Rodzaje banków |
rodzaj obsługiwanych klientów: |
· banki detaliczne · banki korporacyjne |
sposób obsługi klientów |
· banki tradycyjne · banki internetowe |
zakres świadczonych usług |
· banki depozytowo-kredytowe (handlowe) · banki inwestycyjne · banki uniwersalne · banki specjalne |
zasięg prowadzonej działalności |
· banki międzynarodowe · banki krajowe · banki lokalne · banki regionalne |
Własność |
· państwowe · prywatne · mieszane · spółdzielcze · komunalne |
rola i znaczenie w systemie bankowym i gospodarce |
· banki centralne · banki komercyjne |
współczesne systemy bankowe |
· banki centralne · operacyjne: - komercyjne - uniwersalne - depozytowo-kredytowe · specjalistyczne - hipoteczne - inwestycyjne - towarzystwa kredytowe i regionalne · banki i kasy oszczędnościowe · spółdzielczość kredytowa |
1. Kryterium wg rodzaju obsługiwanych klientów: banki detaliczne i korporacyjne.
Banki detaliczne koncentrują się głównie na obsłudze klienta indywidualnego.
Banki korporacyjne świadczą różnorodne usługi podmiotom gospodarczym i innym instytucjom, dzieląc ich na:
- osoby prawne (np. jednostki samorządu terytorialnego),
- podmioty gospodarcze niemające osobowości prawnej, lecz posiadające zdolność prawną,
- osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
2. Kryterium wg sposobu obsługi klientów: banki tradycyjne i internetowe.
Banki tradycyjne posiadają sieć oddziałów umożliwiających bezpośredni kontakt z pracownikami bankowymi.
Banki internetowe świadczą usługi tylko w przestrzeni wirtualnej, nie posiadają tradycyjnych oddziałów, wszystkie usługi realizowane są za pośrednictwem Internetu oraz sieci bankomatów.
3. Kryterium wg zakresu świadczonych usług: depozytowo-kredytowe (handlowe), inwestycyjne, uniwersalne, specjalne.
Banki depozytowo-kredytowe prowadzą tradycyjną działalność bankową bez operacji na rynku kapitałowym.
Banki inwestycyjne realizują zlecenia różnorodnych przedsięwzięć kapitałowych oraz związanych z doradztwem finansowym i zarządzaniem aktywami.
Banki uniwersalne łączą świadczenie wszystkich usług nowoczesnej bankowości z ofertą bankowości inwestycyjnej.
Banki specjalne podlegają prawnym ograniczeniom w zakresie możliwości prowadzenia określonych rodzajów działalności bankowych w zamian za inne przywileje (np. banki hipoteczne).
4. Kryterium wg zasięgu prowadzonej działalności: międzynarodowe, krajowe, lokalne i regionalne.
Banki międzynarodowe prowadzą działalność na różnych rynkach geograficznych, posiadają oddziały w różnych krajach.
Banki krajowe ograniczają działalność do obszaru jednego państwa.
Banki regionalne mają prawny obowiązek prowadzenia działalności kredytowej= i inwestycyjnej na obszarze określonego regionu, z którego pochodzą przyjmowane przez nie depozyty.
5. Kryterium wg własności: państwowe, prywatne, mieszane, spółdzielcze, komunalne.
Banki państwowe to takie, w których, niezależnie od formy prawnej, dominuje własność państwowa.
6. Kryterium wg roli i znaczenia w systemie bankowym i gospodarce: banki centralne i komercyjne.
Banki centralne stanowią podstawę krajowego systemu bankowego. Charakteryzują się pełną wypłacalnością. Odpowiadają za regulację obiegu pieniądza wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego.
Banki komercyjne (operacyjne- uniwersalne oraz specjalistyczne) są najbardziej powszechnymi instytucjami bankowymi. Świadczą różno rodna usługi finansowe, a ich aktywność skupiona jest na maksymalizacji wyników finansowych przy dążeniu do minimalizacji ryzyk związanych z ich działalnością.
7. Kryterium - współczesne systemy bankowe: banki centralne, operacyjne (komercyjne, uniwersalne, depozytowo-kredytowe), specjalistyczne (hipoteczne, inwestycyjne, towarzystwa kredytowe i regionalne), banki i kasy oszczędnościowe, spółdzielczość kredytowa.
Banki uniwersalne oferują różnorodne usługi świadczone przez współczesną bankowość. Nie mają one ograniczeń o charakterze ilościowym, cenowym, jakościowym, geograficznym, branżowym, czy też pod względem obsługiwanych klientów.
Banki specjalistyczne (inwestycyjne, hipoteczne, etc.) ograniczają swą działalność do wąskiego zakresu operacji. Finansują wykonywanie specjalnych zadań, wymagających szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej.
Banki inwestycyjne koncentrują środki na finansowanie inwestycji oraz bezpośredni transfer oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy.
Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości. Funkcjonują jako samodzielne pod względem prawnym jednostki lub też jako instytucje wyodrębnione ze struktur banków uniwersalnych.
Kasy oszczędnościowe gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i najczęściej udzielają na ich podstawie kredytów lub korzystnie lokują zgromadzone zasoby.
Banki spółdzielcze prowadzą obsługę finansową i zaspokajają potrzeby kredytowe członków spółdzielni oraz klientów w środowisku lokalnym.
Rola banków w gospodarce ma ścisły związek z najistotniejszymi dziedzinami działalności jakie wykonują i należą do nich:
- kreacja pieniądza, która dokonywana jest przez bank centralny oraz banki komercyjne w zakresie kreacji pieniądza gotówkowego oraz bezgotówkowego;
- pośrednictwo finansowe, realizowane pomiędzy podmiotami wykazującymi nadmiar środków pieniężnych a podmiotami zgłaszającymi na nie zapotrzebowanie. Polega przede wszystkim na:
• przejmowaniu przez banki określonych rodzajów ryzyka związanego z inwestowanymi przez podmiot pieniędzmi;
• dostarczaniu informacji podmiotom zainteresowanym zawarciem transakcji finansowych;
• pośredniczeniu w transakcjach finansowych między pierwotnymi a pośrednimi biorcami i dawcami środków pieniężnych.
- dokonywanie alokacji i transformacji środków, czyli planowanie użycia dostępnych środków, w szczególności w bliskiej przyszłości po to aby osiągnąć konkretne cele w dalekiej przyszłości;
- udział w społecznym podziale pracy, który wiąże się z przejmowaniem przez banki czynności finansowych od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych i polega na:
• przyjmowaniu wkładów,
• udzielaniu kredytów,
• obrocie papierami wartościowymi,
• udziale w obrocie płatniczym.
Działalność współczesnych banków to również:
• rola płatnika - dokonywanie płatności w imieniu klientów,
• rola agenta - działanie w imieniu swoich klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzanie własnością klienta,
• rola pośrednika - transformują otrzymane depozyty w kredyty, głównie dla przedsiębiorstw,
• rola instrumentu w realizacji polityki gosp. kraju - regulowanie podaży pieniądza poprzez działanie banku centralnego.
W ujęciu makroekonomicznym banki działają jako instytucje transformacyjne, pośredniczące, doprowadzające do wzajemnego uzgodnienia różniących się struktur podaży i popytu. Udzielając kredytów, tworzą pieniądz bankowy, co prowadzi do zmiany ilości pieniądza krajowego
1