WYKŁAD 1 - 11.03.2010

Wstęp do kulturoznawstwa

1. Kulturoznawstwo- nauka o kulturze

• `kulturalny' - kultura wartościująca, osoba zachowuje się zgodnie z manierami, interesuje się teatrem uczęszcza do niego, posiada dobra kontakty międzyludzkie

• `kulturowy' - ujęcie opisowe, nie wartościuje a opisuje

• Antropologia kulturowa to to samo co etnologia kulturowa

• Możemy mówić o kulturze w sensie:

a). ATRYBUTYWNYM - stała, atrybut ludzi jako wspólnoty

b). DYSTRYBUTYWNYM - zjawiska, które występują w danej zbiorowości

• Antropologia - nauka o człowieku w sensie:

a). FIZYCZNYM - fizjologia, budowa człowieka

b). KULTUROWYM - człowiek jako twórca kultury (można też spotkać się z drugą nazwą - antropologia społeczna)

Definicje kultury

2. Etymologia

• łac. cultura = uprawa, hodowla

• łac. colere = uprawiać, pielęgnować

3. Opozycje natura-kultura (wg W.Buszta)

• Natura (chaotyczne niezróżnicowanie) vs kultura (zrozumiałe, uporządkowane)

• Natura (to co pierwotnie i bezpośrednie) vs kultura (społeczna organizacja)

• Natura (ciągła) vs kultura (nieciągła)

• Natura (wolność) vs kultura (człowieczeństwo)

• Natura (zwierzęcość, spontaniczność) vs kultura (reguły, normy)

• Natura (zjawiska biologiczne) vs kultura (zjawiska mentalne)

• Natura( świat nieprzetworzony) vs kultura (świat przetworzony)

• Natura (samowystarczalna) vs kultura ( nie może być zrozumiała bez odniesienia
  do natury)

4. Alfred Kroeber i Clyde Klickholm - 6 definicji kultury:

• Definicja opisowo-enumeratywna (musi być schemat)

• Definicja historyczna (przekazywanie dziedzictwa kulturowego)

• Definicja normatywna (ludzkie zachowanie podlega regułą)

• Definicja psychologiczna (wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek)

• Definicja strukturalna (kultura jest złożona)

• Definicja genetyczna (tylko dla człowieka)

5. 1875r. - Edward Tylor wprowadza pierwszą naukową definicję kultury

Kultura to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, zwyczaje i inne nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa

6. Ewa Nowicka - aspekty kultury wspólne dla różnych definicji

• Kultura jest związana z człowiekiem

• Kultura jest zjawiskiem społecznym (ponadjednostkowym)

• Kultura jest regularna

• Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych

• Kultura ma wymiar czasowy

• Kultura ma wymiar przestrzenny

• Kultura jest systemem

• Kultura jest prawidłowa

• Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka

7. Kultura jako rzecz ideacyjna

Kultura jako zespół akceptowanych lub przynajmniej respektowanych w skali społecznej idei danej grupy, które są przekazywane i utrwalane w jej obrębie.

8. Frederik Barth - kultura jako rzeczywistość ideacyjna, cechy:

• Wieloznaczność - `wielogłosowość'

• Podatność na różne interpretacje

• Konstrukt myślowy (a nie byt)

9. Wojciech Buszta - kultura jako:

• Przewodnik po rzeczywistości

• Model rzeczywistości

• Model dla rzeczywistości

WYKŁAD 2 i 3 - 18/25.03.2010

Ważniejsze pojęcia

1. Płaszczyzny kultury:

• Materialna (np. ślub i jego cała oprawa: kostiumy, obrączki, zabawa)

• Behawioralna (np. ślub: zachowania młodych, emocje gości)

• Psychologiczna (np. ślub: rozumienie, sens uroczystości, interpretacja)

* Aksjonormatywny (odnoszący się do wartości, norm)

2. Wiedza kulturowa (wg W.Burszty):

• Wiedza funkcjonująca w skali społecznej i międzypokoleniowej i dotycząca wszystkich sfer życia w danej społeczności (język, wiedza, obyczaje, religia, ekonomia, prawo, higiena, etc.)

• Przy jej pomocy społeczność organizuje/porządkuje świat wokół siebie

3. Składniki wiedzy kulturowej:

• Normy kulturowe (wyznaczają reguły właściwego zachowania się w danych sytuacjach i w odniesieniu do innych jednostek)

• Wartości kulturowe (powszechnie podzielone idee dotyczące pożądanych celów
  i sposobów działania lub życia

• Światopogląd (utrwalony sposób w jaki w wyróżnionych systemach społeczno-kulturowych postrzega się i interpretuje rzeczywistość oraz zawarte w niej zdarzenia
  i relacje między nimi

4. Cecha kulturowa:

Właściwość, własność, przymiot, element danej kultury (np. gościnność, tango, dworek, celebrowanie kolacji wigilijnej)

5. Wzór kulturowy:

• Mniej lub bardziej ustalony w danej zbiorowości, sposób zachowania lub myślenia

• Wzór realizowany a wzór postulowany

• Wzór silnie znormalizowany i przestrzegany (sankcje) a słabo znormalizowany (brak sankcji)

6. Wzór jawny:

• Prawidłowości zachowań będące normami formułowanymi świadomie
  i respektowanymi przez członków zbiorowości

• Wzory jawne ujawniają się we wszystkich płaszczyznach kultury i dzięki nim może badać co członkowie danej społeczności uważają

7. Wzory ukryte:

• Nieuświadamiane prawidłowości zachowań

• Wzory ukryte ujawniają się w płaszczyźnie materialnej i behawioralnej danej kultury, ale trudno badać ich znaczenie dla członków danej zbiorowości, bo nie są one przez nich uświadomione

8. Wzór kultury (wg R.Benedict)

Konfiguracja podstawowych norm i wartości obecnych w danej kulturze (lub jedna podstawowa norma lub wartość, która pełni najważniejszą funkcję i kształtuje wszystkie sfery życia)

9. Temat kulturowy:

• Inaczej wątek, motyw

• Postulat, stanowisko otwarcie głoszone lub milcząco przyjmowane, zwykle kierujące określonym zachowaniem lub motywujące, pobudzające do działania

10. Instytucja:

• Uznany i ustalony zwyczaj, rządzący określonymi stosunkami międzyludzkimi

• Organizacja ludzi podtrzymująca istnienie kompleksów zwyczajów rządzących stosunkami międzyludzkimi

• Instytucje tworzą sieć organizacji życia zbiorowego społeczności a zarazem sieć społecznych i kulturowych stosunków decydujących o jej specyfice. Są strukturami regulującymi jej funkcjonowanie (np. poprzez podjęcie kontroli społecznej)

11. Osobowość podstawowa- najczęściej występujący w danej zbiorowości kompleks cech osobowościowych (sens statystyczny)

12. Osobowość uśredniona, pewien konstrukt utworzony z różnych cech uśrednionych dla danej zbiorowości (sens strukturalny). Osobowość podstawowa może być kształtowana przez światopogląd danej zbiorowości, skład najważniejszych wartości, jak też najważniejsze instytucje biorące udział w socjalizacji młodego człowieka.

13. Ewolucja- stopniowy rozwój, zmiana zachodząca w obrębie danej kultury w sposób ciągły, powszechny zgodnie z dającymi się zaobserwować prawidłowościami przebiegająca najczęściej od faz prostych do złożonych (obraz nadmiernie uproszczony). Współcześnie termin „ewolucja” jest zastąpiony terminem zmiana społeczna” „zmiana kulturowa”.

14. Dyfuzja- rozprzestrzenianie się elementów kultury ( cech i instytucji, tematów, obyczajów)w drodze zapożyczenia. Może mieć charakter dosłowny lub strukturalny. Najłatwiej przenoszone są materialne elementy kultury+ wzory czy normy używania tych przedmiotów. Najtrudniej dyfuzji ulegają elementy organizacji kultury,
    np. instytucje. Często dochodzi do reinterpretacji.

15. Akumulacja- gwałtowne przeobrażenie się danej kultury pod wpływem innej lub zmienionych warunków społecznych i środowiskowych. Zachodzi szybciej niż ewolucja. Może prowadzić do odmiennej kultury niż była jeszcze pokolenie wcześniej. Może prowadzić do spotkania dwóch całkiem różnych kultur. Jedna staje się dominująca i przenosi swoje cechy do kultury uległej.

16. Synkretyzm kulturowy- wiązanie w jednorodne wartości pochodzących z różnych genetycznie i historycznie odrębnych kultur, np. ideologia New Age

WYKŁAD 4 - 08.04.2010r.

Społeczeństwo współczesne

1. Cechy społeczeństwa współczesnego (wg Augusta Conte'a)

• Koncentracja siły roboczej w centrach miejskich

• Organizacja pracy nastawiona na efektywność i zysk

• Zastosowanie nauki i technologii w procesach produkcyjnych

• Pojawienie się jawnego lub utajonego antagonizmu między pracodawcami
  a pracownikami

• Rosnące kontrasty i nierówności społeczne

• System ekonomiczny oparty na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji

2. Zasady określające nowoczesność

• Zasada indywidualizmu - jednostka jest stosunkowo wolna od narzucanych jej więzi grupowych i uzależnień. Sama podejmuje wybory, przyjmuje odpowiedzialność
  za swoje działania i posiada godność i prawo do poszanowania swoich przekonań
  i wartości

• Zasada dyferencjacji - zróżnicowanie i wielość opcji we wszystkich dziedzinach życia, ogromna pula „szans życiowych”

• Zasada racjonalności - poznanie rzeczywistości oparte jest na przesłankach racjonalnych, logicznych, zgodnych z nauką, obiektywnych

• Zasada ekonomizmu - większość obszarów życia indywidualnego i społecznego oraz czasu jemu poświęconego dotyczy produkcji, handlu i konsumpcji

• Zasada ekspansywności - nowoczesna formuła życia społecznego ma tendencję
  do ekspansji terytorialnej

3. Główne cechy późnej nowoczesności (wg Anthony Giddem)

• Nowa forma zaufania

• Nowe formy ryzyka

• Nieprzejrzystość (płynność, niepewność)

• Globalizacja

4. Globalizacja - proces zagęszczania intensyfikowania się powiązań i zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, militarnych, kulturowych, ideologicznych między społecznościami ludzkimi, co prowadzi do uniformizacji świata w tych wszystkich zakresach i odzwierciedla się w pojawieniu więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadlokalnej i ponadnarodowej

5. Przejawy globalizacji:

• Funkcjonowanie sieci połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych oplatających większość globu

• Powiązanie społeczności rozbudowaną siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych i kulturowych

• Powstawanie organizacji o charakterze ponadnarodowym

WYKŁAD 5 - 15.04.2010r.

Psychologia kultury

1. Konsumpcjonizm jako nowa „religia”

• Gospodarka nastawiona nie tylko na zaspokojenie potrzeb społecznych ale przede wszystkim na ich nieustanne kreowanie

• Świat dzieci =świat dorosłych w miniaturze (kształtowanie przyszłych, wiernych konsumentów)

• Krótkie „życie” przedmiotów codziennego użytku

• Negatywne wartościowanie tego co stare, a pozytywne tego co nowe

• Coraz większa jakość produktów (stosowanie zamienników, spulchniaczy, wypełniaczy, itp.)

• Kształtowanie konsumenta nierefleksyjnego, nieświadomego, , ogarniętego potrzebą posiadania (syndrom promocji, wyprzedaży)

2. Apoteoza młodości w kulturze zachodu:

• Zanik szacunku wobec doświadczenia i wiedzy starszych pokoleń

• Ujemne wartościowanie tradycji

• Przerwanie międzypokoleniowej transmisji wiedzy kulturowej

• Zanik relacji mistrz-uczeń (doświadczenie vs energia młodości)

Wnioski i podsumowanie wykładów

1. Wnioski:

• Każdy z nas snuje swoją opowieść o życiu (małą narrację)

• Każda mała narracja powstaje na planie wielkiej narracji, dotyczącej porządku świata, jego sensu istnienia, jego historii

• Świat w którym żyjemy jest światem wysnutym z tej wielkiej narracji: jest określonym sposobem organizacji pojęć, słów, znaków czy obrazów, by otaczającą nas rzeczywistość jakoś zrozumieć, nadać jej sens, cel

• Ta opowieść to właśnie kultura, to światopogląd, wartości, normy, wzory, które ona nam narzuca lub podpowiada. I bez których żadna mała narracja nie mogłaby zaistnieć.

2. Historia homo sapiens =doba

• 23:40 - Kopernik

• 23:56 - Wundt, początek psychologii

• 23:59 - komputer

• 23:59 - Internet, pokolenie dzisiejszych studentów

• 23:59:59 - 1 rok studiów rocznika 2009/2010

3. Historia życia na Ziemi = doba

• 23:59:59 - pojawienie się homo sapiens

4. Wiedza

• Wiedza jako rama pojęciowa służąca do opisu otaczającej człowieka rzeczywistości

• Nauka nie jest równa wiedzy

• „mapa to nie terytorium” (A. Korzybski)

• „przyjęta teoria determinuje to, co można zaobserwować” (A. Einstein)

5. Psychologia kultury:

• Przedmiotem zainteresowanie psychologii kultury są związki między człowiekiem tradycją kulturową, ujawniającą się przede wszystkim w sferze symboliki, mitów
  i wzorów.

• Psyche - pełna osobowość, świadoma, psychodynamiczna struktura funkcjonalna, działająca i rozwijająca się w polu oddziaływania czynników naturalnych (np. popęd) i kulturowych (np. mit), posiadająca z jednej strony aspekt ukryty (nieświadomość)
  a z drugiej ukierunkowana na cel, jakim jest sens życia, znaczenie kultury, tożsamość indywidualna, twórcza osobowość.

6. Wybrane założenia psychologii kultury:

• Psyche zależy od kultury, kultura zależy od psyche

• Nie można wyznaczyć ani materialnych, ani fenomenologicznych granic psyche

• Psyche spełnia funkcję kulturotwórczą i manifestuje się bezpośrednio w kulturze

• Wyłączenie psyche z kultury zaburza jej rozwój.

10

---