Wiesław Ciczkowski - Teoria sił społecznych a inne koncepcje promujące podmiotowość

Teoria sił społecznych

Pedagogika społeczna opowiadała się za stanowiskiem, że człowiek jest świadomym, autonomicznym podmiotem działań. Założenia tego stanowiska zawarte są w teorii sił społecznych (ludzkich).

Wg Radlińskiej siły społeczne

• w ujęciu szerszym - czynniki działające

• w ujęciu węższym - uzdolnienia i inne cechy jednostek/grup wyrażające się lub mogące wyrazić się w działaniu w jakiejkolwiek dziedzinie.

Pedagogikę społeczną interesują zarówno osoby silne i aktywne jak i słabe. Istotne jest wspomaganie sił przez usuwanie przeszkód, motywowanie do rozwoju dostarczanie dorobku środowiskowego.

Wg Kamińskiego istnieją dwa rodzaje sił społecznych:

• jednostkowe (przywódcy, inicjatorzy, zwiastuni)

• zbiorowe (grupy, urządzenia, placówki, instytucje, ruchy społeczne)

Istnieje potrzeba integrowania sił społecznych w środowisku. Owa „zbiorczość sił” stanowi o więziach moralnych społeczności. Możliwe to jest gdy silę mniejszej grupy spożytkuje się dla celów większej społeczności.

Radlińska przeciwstawiała się narzucaniu młodzieży gotowych wzorców. To dobry przykład postępowania starszych ma przyciągać młodzież do procesu wspólnego osiągania celów. Nie należy robić rzeczy za ludzi czy ponad nimi ale wespół z ludźmi. Mobilizowanie sił jednostki ma prowadzić do kształtowania poczucia odpowiedzialności własnej za wyjście z trudnej sytuacji. Z budzeniem sił powinno następować uruchamianie aktywności instytucji społecznych. Prowadzi to do współaktywności i współzależności.

Koncepcja ta jest pobudzaniem własnej aktywności i kształtowaniem jej roli w środowisku.

Pojęcie sił społecznych można analizować w dwóch płaszczyznach:

• Podmiotowo-strukturalnej - komponent środowiskowy obok elementów społecznych, kulturalnych itp.

• Podmiotowo-funkcjonalnej - czynnik uruchamiający procesy społeczne

Odpowiednikiem polskiej teorii jest teoria empowerment będąca między skrajnymi orientacjami:

• Nauka ludzi jak poprawić ich sytuację na drodze walki o zmianę systemu dystrybucji dóbr

• Nauka ludzi jak poprawić ich sytuację dzięki własnej zaradności

Pojęcie to odnosi się do społeczeństwa, społeczności, grup i jednostek.

Koncepcja ta promuje podmiotowość człowieka w powiązaniu z aktywnością środowiskową kreowaną przez siły społeczne. Za słabo jednak ukazuje możliwości samorealizacyjne w relacji do wartości jakie tkwią w jednostce. Samorealizacja ma odpowiadać własnym potrzebom i zaspokajać potrzeby innych. Tę lukę może wypełnić koncepcja indywidualności.

Koncepcja indywidualności (w ujęciu J. Szczepańskiego)

Jednostka posiada cechy wspólne z innymi, podobne do innych ale też indywidualne. Ich podstawą jest tworzenie wewnętrznego świata , który jest ostoją jego autonomii. Indywidualność pozwala człowiekowi ulokować się w świecie poprzez nadawanie elementom rzeczywistości własnej wizji i porządku.

Funkcja indywidualności to ciągłe rozwiązywanie problemów powstających w zmiennych sytuacjach środowiskowych, stanach organizmu i psychiki, konieczności działań narzuconych i akceptowanie systemu wewnętrznych wartości. Funkcja ta wynika ze stwarzania ogólnych przesłanek działania zakresie istnienia człowieka.

Indywidualność przyczynia się do utrzymania ciągłości i tożsamości społeczeństwa dzięki budowaniu autonomii świata wartości i zdolności przeciwstawiania się światu zewnętrznemu, gdy niesie zagrożenia, zachowania własnych wartości i postępowania w zgodności z nimi. Indywidualność odnosi się przede wszystkim do sfery nieformalnej w życiu człowieka. Odwołanie się do indywidualności może być skutecznym sposobem zapobiegania i eliminowania zła. To cechy wspólne są źródłem walk i konfliktów.

Koncepcja jest reorientacją na determinizm podmiotowy, wzbogaca teorię sił ludzkich

Teoria stawania się społeczeństwa

Tym, co naprawdę istnieje jest pole jednostkowo-strukturalne. Każde zjawisko społeczne jest stopem czynnika jednostkowego i strukturalnego sposobem jego istnienia jest wieczny proces. Społeczeństwo tworzą zdarzenia społeczne. Każde zdarzenie jest czyimś działaniem podjętym w ramach jakichś struktur. Zdarzenia wiążą z sobą zdolności, właściwości i tendencje.

Podmiotowość to potencjalna zdolność społeczeństwa do samoprzekształcania się. Jest to wypadkowa zdolności, umiejętności, motywacji, wiedzy, konsekwencji, ambicji, samozaparcia ludzi i warunków w których działają.

Podmiotowość może występować od bieguna społeczeństwa pasywnego aż do bieguna społeczeństwa aktywnego podejmującego wysiłek samoprzekształcania się.

Teoria ujmuje proces samoprzekształcania i samotworzenia się społeczeństwa realizujący się w interakcji między tym co możliwe a tym co aktualne.

Konkluzja

• Intencją tych koncepcji jest promowanie podmiotowości człowieka. Ważne są cechy jednostki, są sposobem na istnienie w świecie społecznym. Oba ujęcia się uzupełniają. Z budzeniem się sił jednostkowych powinno następować uruchamianie instytucji.

• Indywidualność wyznacza sposób działania w zakresie istnienia człowieka.

• Druga i trzecia teoria wzbogacają pierwszą.

• Teoria sił społecznych ma coraz większe zastosowanie w praktyce.

---