Analiza problemu

Przyczyny i skutki nieprzystosowania społecznego oraz sposoby ich zapobiegania

mgr Barbara Kruzel



-„....Dziecko występne

to dziecko chore

Przeto leczyć -

Nie karać należy....” -

Istota nieprzystosowania społecznego

Nieprzystosowanie społeczne to według J.Chałasińskiego odchylenie od normy w zachowaniu się dziecka, czyli od zasad moralnych, obyczajów, zwyczajów przyjętych w danym środowisku.

Nieprzystosowanie społeczne to pewien stan wewnętrzny jednostki, który wyraża się na zewnątrz różnymi formami. Informacji o stopniu i rodzaju nieprzystosowania dostarczają manifestacje ( inaczej syndromy ) takie jak:

„bunt przeciw autorytetom”, agresywność „, „niepowodzenia w nauce”, które się powtarzają.

Nieprzystosowany społecznie jest ten człowiek, który w jakikolwiek sposób przeciwstawia się rygorom społecznym, normom, nakazom, zakazom, zwyczajom przyjętym i obowiązującym w danej grupie społecznej.

Niedostosowaną można więc nazwać jednostkę społecznie destrukcyjną, ale często i wartościową, występującą przeciw bezsensownym wymogom. W mowie potocznej zamiast określenia nieprzystosowania używa się określenia dziecko trudne lub agresywne. Przyjęto uważać, że dziecko to rozwija się w taki sposób, że odbija się to źle na nim samym lub na jego kolegach, a które bez pomocy z zewnątrz nie może poprawić swych stosunków z rodzicami, nauczycielami i innymi dorosłymi.



Przyczyny nieprzystosowania społecznego

Przyczyn nieprzystosowania społecznego jest wiele. O zachowaniu jednostki decyduje ich splot, ale na ogół jedna przyczyna wybija się na czoło i tę nazywamy dominującą, a pozostałe wtórnymi.

Przyczyny tkwiące w środowisku domowym uważane są za dominujące i im przypisuje się pełną winę za wywołane niedostosowanie.

Do przyczyn tych należą:

• ostre konflikty między rodzicami, które powodują niepewność sytuacji

• atmosfera pełna napięć, stresów i obcości

• niski poziom intelektualny i moralny rodziców, środowisko tzw mętów społecznych

• alkoholizm rodziców

• brak poczucia bezpieczeństwa.

Inne przyczyny wtórne to: szkolne i wrodzone.

W środowisku szkolnym ważny dla rozwoju dziecka jest stosunek uczeń - nauczyciel i uczeń - uczeń oraz opóźnienia lub niepowodzenia w nauce.

Do przyczyn nieprzystosowania związanych ze szkołą należą:

1. upadek autorytetów moralnych

1. ustawiczne stresy pogłębiające już istniejące konflikty w dziecku

2. brak wiarygodności osób dorosłych

3. brak zainteresowania dzieckiem i nieznajomość dziecka

4. brak współdziałania domu i szkoły

5. poczucie braku bezpieczeństwa

6. poczucie „inności”, ”niższości”

7. złe stosunki z kolegami i uczniami

8. nadmierne obciążanie pracą

Określając przyczyny wrodzone mam na myśli czynniki:

wrodzone, otrzymane w genach, które rodzą pewne skłonności.



Rodzaje nieprzystosowania społecznego

Do charakterystycznych form zachowania dzieci nieprzystosowanych społecznie można zaliczyć:

• brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy i sytuacji

• depresja objawiająca się w łagodniejszej formie zmiennością reakcji, ( z dnia na dzień ), brakiem energii fizycznej, apatią, irytacją, wybuchami wściekłości

• wycofanie się czyli odrzucenie społecznych kontaktów

• niekonsekwentne postępowanie czyli działanie pod wpływem bodźca, który w danej chwili jest najsilniejszy. Rodzi to podatność na wpływy obcych ludzi, w tym prawdziwych aspołeczników, którzy demoralizują młodocianego i wciągają w działalność gangów

• zachowanie demonstracyjno-bojowe i otwarte. Polega ono na gwałtownej reakcji, bardzo agresywnej, silniejszej niż wymaga tego sytuacja.

Najczęściej spotykane objawy nieprzystosowania społecznego

1. systematyczne wagary

1. ucieczki z domów

2. palenie papierosów, picie alkoholu

3. uzależnianie się od środków odurzających

4. porzucanie szkoły

5. popełnianie wykroczeń i przestępstw

6. przynależność do grup nieformalnych

8. stosowanie przemocy, bójki, samookaleczenia

Przejawy nieprzystosowania społecznego w szkole

Nieprzystosowanie społeczne, agresja, demoralizacja są faktem, zjawiskiem codziennym w szkołach.

Uczniowie przychodzą do szkoły z nabytymi wcześniej różnymi umiejętnościami zachowań agresywnych. W szkole poznają ich nowe formy.



Najpopularniejszymi przejawami zachowań agresywnych w szkole są:

• agresja werbalna - w postaci nieuzasadnionych oskarżeń, przekleństw, obelg, oszczerstw

• agresja werbalna ukryta - puszczanie w obieg nieprawdziwych wiadomości, plotek

• agresja ekspresywna - w formie gestów o funkcji przestraszenia

• agresja unikowa - polegająca na izolowaniu ucznia w grupie

• agresja fizyczna - przejawiająca się w popychaniu, uderzeniu, zmuszaniu do wykonywania pracy niepotrzebnej, poniżającej godność, biciem, niszczeniem mienia

• autoagresja - w wyniku której człowiek kaleczy swoje ciało lub ponosi śmierć

Z obserwacji wynika, iż zwiększa się ilość czynów agresywnych, wzrasta ich okrucieństwo, obniża się wiek sprawców. Według informacji Policji w konflikt z prawem wchodzi co 5 dziecko w wieku 13 - 16 lat. Wśród młodocianych przestępców znajdują się coraz częściej dziewczęta.

Skąd tyle zachowań agresywnych wśród dzieci, młodzieży, na ulicy, w domu, w szkole?



Agresja i formy jej występowania

Agresja wg Z.Skorny
jest to zachowanie przyjmujące formę ataku, napaści fizycznej lub słownej, szkodliwe dla obiektu, na który zostają skierowane.

Wg W. Szewank agresja
jest to wszelkie działanie fizyczne lub słowne, którego celem jest wyrządzenie komuś krzywdy fizycznej lub psychicznej.

10. Ranschburg uważa, że agresja
    jest to każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej - mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu.

Psycholodzy wyróżniają różne formy agresji tj:

• bezpośrednią - spontaniczną * skierowaną ku innym
  

• pośrednią - instrumentalną * autoagresję

Istnieje wiele prób i teorii wyjaśniania mechanizmów powstawania i rozładowywania agresji. Odwołują się one do konstrukcji genetycznych, popędów, określonego układu bodźców i sytuacji, frustracji, uczenia się i utrwalania zachowań agresywnych.



Przyczyny i uwarunkowania agresji

Agresja ma swoje źródła biologiczne, psychologiczne i społeczne. Te ostatnie mają największe znaczenie.

Dzieci są agresywne dlatego, że agresywni są dorośli, że kształtują świat pełen zagrożeń, przemocy, okrucieństwa.

Zachodnioeuropejscy socjolodzy największą odpowiedzialnością za agresywność młodzieży obarczają zbrutalizowaną telewizję, nieograniczony dostęp do kaset video z horrorami i filmami grozy. Dopiero na dalszych miejscach sytuują się: kryzys rodzinny, pedagogiki oraz problemy społeczne i gospodarcze.

Do zachowań dewiacyjnych popycha młodych ludzi:

patologia rodzin, zwłaszcza alkoholizm, przestępczość, prymitywizm moralny, brak opieki, niestabilność emocjonalna, zaburzone, konfliktowe kontakty rodzinne, chłód emocjonalny, błędy wychowawcze.

Słabnie profilaktyczna działalność szkół i instytucji zobowiązanych do wspomagania rodziny i przeciwdziałania nieprzystosowaniu społecznemu. W dziedzinie organizacji wolnego czasu i opieki nad dzieckiem nastąpiły znaczne spustoszenia.

Zlikwidowano zajęcia pozalekcyjne, wyrównawcze, ograniczono działalność świetlic i ognisk wychowawczych.

Rozwojowi agresji sprzyjają:

frustracje, niesprawiedliwość, brak szans życiowych, społeczne przyzwolenie na przemoc, brak sprzeciwu wobec niej. Nadal podziwiani są ci, którzy potrafią wywalczyć swe racje nie przebierając w środkach do tego wiodących.

Szerzenie agresji, jej ekspansja, porównywana jest do takich zjawisk jak narkomania.



Rozmiary nieprzystosowania społecznego w szkole

Zjawisko agresji, przemocy w szkole istniało zawsze.

Najbardziej widoczne są zachowania młodzieży w stosunku do uczniów nowo przyjętych. Brutalność i agresja wiąże się z niechęcią wobec szkoły, a w skrajnych przypadkach nawet z jej negacją.

Okrucieństwo wyrasta czasem z nienawiści za poniżenie, z poczucia krzywdy, niesprawiedliwości. Czasem powoduje je zazdrość. Wewnętrzne kumulowane napięcie oraz powtarzająca się frustracja mogą doprowadzić do okrucieństwa i agresji.

Wśród patogennych sytuacji zaobserwowanych w naszej szkole wymienić można:

• DEWASTACJĘ MIENIA SZKOLNEGO ( rozbijanie krzeseł, pisuarów, umywalek, drzwi, drapanie ławek )

• STRASZENIE I WYŁUDZANIE PIENIĘDZY ( z użyciem narzędzi przemocy tj. pistoletu gazowego )

• AGRESJA SŁOWNA ( używanie wyzwisk, przekleństw )

• DEMONSTROWANIE WŁADZY ( przez bicie uczniów przed i po lekcjach, popychanie ich na ściany, zmuszanie do wykonywania czynności poniżających godność )

• KRADZIEŻE ( w szkole i zakładach pracy )

• UŻYWANIE ŚRODKÓW ODURZAJĄCYCH (papierosy, alkohol, narkotyki )

• STRASZENIE I SZANTAŻOWANIE NAUCZYCIELI ( gestem, słowem, za pomocą anonimów )

W ostatnich tygodniach starego roku w Zespole Szkół Medycznych w Legnicy przeprowadziłam dwa badania diagnostyczne

jedno dotyczące - narkomanii

drugie dotyczące - źródeł i przejawów nietolerancji i agresji.

W badaniach uczestniczyły wybrane klasy Liceum Technicznego. W ankiecie dotyczącej narkomanii wypowiedziało się anonimowo 265 uczniów, którzy na zadawane pytania odpowiadali następująco:

Pytanie1

• Podkreśl znane ci narkotyki:

kleje, rozpuszczalniki, kokaina, marihuana, heroina, amfetamina, opiaty, relanium, lsd, barbiturany, halucynogeny.

Wszyscy ankietowani znają większość narkotyków.

Pytanie2

• Skąd czerpiesz informacje na ich temat ?

1. z TV i radia

2. z prasy

3. ze szkoły

4. z domu

Głównymi źródłami informacji o narkotykach są: prasa, TV, szkoła

Pytanie3

• Z czym się one kojarzą ?

1. z chorobami

2. z wyniszczeniem organizmu

3. z przyjemnościami

4. z towarzystwem

Większość ankietowanych utożsamia narkotyki negatywnie, tylko nieliczni uczniowie ( kilkoro na 295 ) odpowiedziało inaczej

Pytanie4

• Czy miałeś kontakt z osobą uzależnioną ? Jeśli tak to gdzie ?

1. w szkole

2. w dyskotece

3. na ulicy

4. w innych okolicznościach - w jakich ?

Odpowiedzi są różnorodne, ale najczęściej miejscem pierwszego kontaktu jest: dyskoteka, ulica, koncerty, dworce, kawiarnie, prywatki, wyjazdy wakacyjne.

Pytanie5

• Czy znasz osoby zajmujące się rozprowadzaniem narkotyków ?

Na 295 osób 102 miały kontakt z dealerami narkotyków.

Pytanie6

• Czy próbowałeś „brać”? Gdzie? Jakie ? Ile razy ?

Na 295 osób 41 próbowało narkotyków.

Pytanie7

• Czy twoi koledzy, koleżanki „biorą” ?

Uzyskano 93 pozytywne odpowiedzi co stanowi 31,5% wszystkich ankietowanych

Pytanie8

• Czy próbowałeś im pomóc ? W jaki sposób ?

24 osoby spośród 295 odpowiedziały twierdząco.



Wyniki ankiety wskazują na to, że temat narkomanii jest ciągle aktualny. Szkoła a głównie wychowawcy oraz rodzice muszą podejmować działania profilaktyczne zmierzające do zahamowania epidemii narkomani wśród młodzieży.

Druga z przeprowadzonych ankiet jest na temat:

Źródła i przejawy nietolerancji i agresji

1. MODEL TWOJEJ RODZINY

1. zaspokajająca wszystkie potrzeby emocjonalne i materialne

2. rodzina pełna lub niepełna ( podkreśl i uzasadnij z jakiego powodu ? )

3. rodzina niewydolna wychowawczo ( brak porozumienia, partnerstwa, uczuć, tolerancji, kontroli )

4. patologiczna ( alkoholizm, prostytucja, narkomania )

5. jakie cechy charakteru członków Twojej rodziny wywołują w Tobie złość i agresję ? - wymień je;

2.CZY PAMIĘTASZ WYDARZENIE Z DZIECIŃSTWA, KTÓRE TOBĄ WSTRZĄSNĘŁO ?

( Było szczególnie przykre, okrutne, opisz je )

3. a. JAKIE ZACHOWANIA RÓWIEŚNIKÓW BUDZĄ TWÓJ PODZIW I SZACUNEK ? ( podkreśl ):

• kultura osobista

• wiedza

• uczciwość

• siła fizyczna

• modny ubiór

• przyjacielski stosunek do przyjaciela

• poczucie obowiązku i odpowiedzialności

• skromność

• odwaga cywilna

• umiejętność zjednywania ludzi

• inne zachowania - nazwij je:

b. JAKIE ZACHOWANIA RÓWIEŚNIKÓW BUDZĄ W TOBIE AGRESJĘ, ZŁOŚĆ I OBURZENIE ?

• wulgarne słownictwo

• poniżenie godności

• przemoc ( słowna, fizyczna )

• niesprawiedliwość

• narzucanie swoich przekonań, zachowań, z którymi się nie utożsamiasz

• inne zachowania ( nazwij je ):

4. KTÓRE SYTUACJE Z ŻYCIA SZKOLNEGO WYWOŁUJĄ W TOBIE POCZUCIE LĘKU I ZAGROŻENIA ? ( podkreśl ):

• przesadnie egzekwowana dyscyplina

• wymagania nauczycieli, którym nie jesteś w stanie sprostać

• kolejne oceny niedostateczne

• niemożliwość nawiązania kontaktu z nauczycielem

• brak zrozumienia Twoich potrzeb ze strony nauczyciela

• kontakt z niektórymi rówieśnikami na terenie szkoły

• inne sytuacje ( nazwij je ):

Badaniem objęto 89 osób. W większości uczniowie prawidłowo rozpoznawali hierarchię ważności zachowań rówieśników.

Najważniejsze, budzące podziw i szacunek zachowania rówieśników to:

1. uczciwość

1. przyjacielski stosunek do rówieśników

2. kultura osobista

3. poczucie odpowiedzialności

Wśród zachowań rówieśniczych nieakceptowane są:

1. przemoc słowna i fizyczna

1. poniżanie godności

2. niesprawiedliwe sądy

3. wulgarne słownictwo



Na podstawie przeprowadzonej ankiety można stwierdzić, że przyczyny agresji wśród młodzieży tkwią głównie w stosunkach wewnątrzrodzinnych. Szkoła jawi się uczniom jako instytucja operująca przemocą, w której istnieje niewłaściwa relacja uczeń - nauczyciel.

Agresji sprzyjają następujące zachowania:

• częste kłótnie, krzyki, wulgarne słowa

• chłód emocjonalny

• nieumiejętność porozumiewania się z dziećmi

• okazywanie agresji i przewagi

• stosowanie przemocy

• przesadna dyscyplina

• ciągłe besztanie

Młodzież odczuwa silną potrzebę emocjonalnych kontaktów z rówieśnikami, których jej brakuje w życiu codziennym. Nie akceptuje wulgarności, przemocy, narzucania przekonań. Szkoła, nauczyciele( być może nieświadomie) prowokują do zachowań agresywnych. Nauczyciele nie rozumieją potrzeb uczniów. Uczeń boi się kolejnych ocen niedostatecznych, nie może sprostać rosnącym wymaganiom nauczycieli.

Wyniki ankiet zostały przedstawione i omówione na posiedzeniu Rady Pedagogicznej oraz zebraniach z rodzicami.



Sposoby zapobiegania przejawom nieprzystosowania społecznego

Profilaktyka prowadzona jest w następujących kierunkach:

• podnoszenia własnej samooceny (motywowania pozytywnego)

• skutecznego komunikowania

• umiejętności zachowań asertywnych

• umiejętności korzystania ze świadczeń instytucji udzielających pomocy w trudnych sytuacjach życiowych

• kształtowania odpowiedzialności za zdrowie własne, rodziny i społeczeństwa

• kształtowania poczucia odpowiedzialności za mienie szkolne

• umożliwienia rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego

• kształtowania umiejętności relaksacyjnych

• uświadomienia i unaocznienia wpływu środków uzależniających na organizm i osobowość człowieka, stabilność uczuć, na życie rodzinne i zawodowe.

W działalności zapobiegawczej i leczniczej udział biorą:

1. szkoła

1. rodzice

2. policja

3. ośrodki socjoterapeutyczne

4. placówki służby zdrowia

5. poradnie psychologiczno-pedagogiczne

6. władze oświatowe

7. przedstawiciele Monaru

8. fundacja ETOH

9. sądy rodzinne i dla nieletnich



Do działań podjętych w ZSM w Legnicy zmierzających w kierunku ograniczenia agresji wśród młodzieży można zaliczyć:

• pomoc w przypadku niepowodzeń szkolnych i trudności wychowawczych poprzez zajęcia wyrównawcze, terapię dydaktyczną motywującą do nauki, aktywne udzielanie pomocy psychologicznej młodzieży ze środowisk alkoholowych ( utworzenie systemu wsparcia społecznego ), aktywne udzielanie pomocy młodzieży alkoholizującej i narkotyzującej się

• ścisłą współpracę z rodzicami ( pedagogizacja rodziców ), zaangażowanie ich w życie szkoły np. w prowadzenie prelekcji, udziale w lekcjach wychowawczych, organizowaniu wycieczek klasowych

• tworzenie systemu zintegrowanych działań edukacyjnych i terapeutycznych promujących zdrowy styl życia przez wdrażanie specjalistycznych programów profilaktycznych: „Elementarz”, „Spójrz inaczej”, „Profilaktyka uzależnień”, „Trening asertywności”

• szkolenie nauczycieli - wychowawców w zakresie zachowań interpersonalnych

• organizowanie lekcji koleżeńskich prezentujących ciekawy system wychowawczy wdrażany przez danego nauczyciela np. nt.” Zapobieganie AIDS”

• rozwój twórczych zainteresowań młodzieży ( koła zainteresowań, wyjazdy edukacyjne, rozgrywki sportowe )

• upowszechnianie wśród nauczycieli najnowszej literatury z dziedziny psychologii i pedagogiki

• współpracę z poradnią psychologiczno - pedagogiczną, fundacją ETOH, władzami oświatowymi itd. w zakresie oddziaływań edukacyjnych, profilaktycznych, terapeutycznych ( organizowanie spotkań, warsztatów, prelekcji )

• indywidualną opiekę nad uczniem „trudnym”

• egzekwowanie ustawy o zakazie palenia w szkole



WNIOSKI

Celem pracy wychowawczej jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju młodego człowieka tak aby był zdolny do życia w ramach różnych wspólnot. Profilaktyka jest najtańszą i najskuteczniejszą metodą zapobiegania uzależnieniom, chorobom i śmiertelności.

Analizując przyczyny powstawania uzależnień i agresji u młodzieży łatwo zauważyć, że większość z nich zależy od nas tj. od rodziców i wychowawców.

Celem nadrzędnym szkoły jest eliminowanie przyczyn nieprzystosowania społecznego występujących u młodzieży. Najważniejszy jest zawsze własny przykład nauczyciela oraz jego działania zmierzające do nauczenia młodzieży skutecznego hamowania własnej agresji, rozumienia siebie i innych, unikania i bronienia się przed cudzą agresją. Bardzo ważne jest również wprowadzanie do szkoły atmosfery życzliwości i zrozumienia, traktowania uczniów z szacunkiem.

Człowiek obdarzony rozumem i wolną wolą posiada możliwość rozpoznawania zagrożeń, by przez właściwy wybór stylu życia uniknąć choroby i śmierci nienaturalnej. Świadomość możliwości obrony, a zatem zachowania pełnego zdrowia przez długie lata to główny cel dla wszystkich, mających wpływ na wychowanie człowieka.

Mamy moralny obowiązek szerzenia nauki prawidłowych zachowań, stwarzania odpowiednich warunków do prowadzenia działań profilaktycznych. Obowiązkiem każdego człowieka jest korzystanie z wiedzy i doświadczeń mu przekazywanych. Musi być bowiem świadomy osobistej odpowiedzialności za zdrowie ( psychiczne i fizyczne ) swojej rodziny.

Na zakończenie należałoby dodać, że województwo legnickie należy do najbardziej skażonych ołowiem województw w Polsce. Można tę informację powiązać z omawianym w pracy problemem nieprzystosowania społecznego, agresji i uzależnień wśród młodzieży. Nawet niezbyt duża zawartość ołowiu we krwi może powodować utrzymujące się objawy uszkodzenia układu nerwowego.

Rządowy raport Ministerstwa Zdrowia podaje, że dzieci z podwyższonym poziomem ołowiu:

1. sześciokrotnie częściej mają trudności w nauce

1. siedmiokrotnie częściej nie zdobywają wykształcenia średniego

2. sześciokrotnie częściej opuszczają zajęcia lekcyjne

3. sześciokrotnie częściej występują u nich zaburzenia zachowania

Profilaktyce uzależnień, nieprzystosowania społecznego i agresji powinny towarzyszyć działania zmierzające do ochrony środowiska i ograniczenia emisji metali ciężkich a zwłaszcza ołowiu.

Profilaktyka zachowań agresywnych

1. Znalezienie bezpiecznych, akceptowanych społecznie, form rozładowania napięcia takich jak:

-spacery, bieganie po podwórku, rower, sanki;

-bezpieczny sport (gimnastyka ogólnorozwojowa, pływanie);

Ruch fizyczny pozwala na rozładowanie napięcia w sposób naturalny, sukcesy w tym obszarze są źródłem pozytywnego myślenia o samym sobie.

2. Ukierunkowanie aktywności- szukanie zainteresowań i ich rozwijanie (pozwala dziecku przyjemnie spędzić czas i myśleć o sobie jako o kimś, kto coś umie).

3. Ograniczenie oglądania TV i gier komputerowych (zwłaszcza chodzi o te, w których jest przemoc) na rzecz czytania dziecku, opowiadania, słuchania kaset.

4. Uczenie przewidywania skutków własnego działania („jeśli nie posprzątałeś, to nie dziw się, że nie mam czasu się z tobą bawić, muszę sprzątać”) i branie za nie odpowiedzialności (ponoszenie konsekwencji własnych wyborów).

5. Stawianie w sytuacji wyboru („albo kłótnia, albo zabawa, wybór należy do ciebie, ale jeśli kłótnia, to beze mnie”).

6. Stosunek do dziecka:

akceptacja dziecka jako osoby, ale brak akceptacji zachowań(„wiesz, że Cię lubię, ale nie pozwalam, żebyś bil kolegę”);

odróżnienie tego w słowach kierowanych do dziecka(zamiast, „jesteś niegrzeczny” -nie zgadzam się, żebyś ruszał moje rzeczy”).

7. Pochwały (bardzo ważne)-nawet za drobne sukcesy, w bardzo konkretnej formie 9”było mi przyjemnie z tobą grać, nie złościłeś się, że przegrywasz”, „bardzo ładnie napisałeś te trzy linijki, czwarta wypadła gorzej”).

Wskazywanie na postęp, zmianę na lepsze („dziś czytałeś dużo lepiej niż wczoraj”).

8. Wskazywanie na uczucia, które wywołuje u nas zachowanie dziecka: było mi przykro, kiedy..., nie lubię jak..., cieszę się, że..., (nie za każdym razem, ale w poważnej rozmowie można o tym wspomnieć). Arek nie wiele wie o uczuciach innych, skupia się na swoich.

δδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδ

Literatura

DZIEŁA ZWARTE

1.Carper S., Dimoff T. Jak rozpoznać czy dziecko sięga po narkotyki.

PARPA 1993r

2.Gordon T. Wychowanie bez porażek. PAX 1993r

3.Grochulska J. Agresja u dzieci. Warszawa 1993r

4.Konopnicki J. Niedostosowanie społeczne. PWN 1971r

5.Problemy narkomanii. PZWL 1984r

6.Tyszkowa M. Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych

PWN 1986r

ARTYKUŁY Z CZASOPISM

7.Bach-Olasik T. Oddziaływanie telewizji na zachowania agresywne dzieci i młodzieży. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1993r nr 2 s.56-59

8. Dąbrowska- Bąk M. Opresja a szkoła. Wychowanie na codzień 1994r nr 11-12 s.4-6

9. Jandy-Brudło E. Wpływ telewizji na agresywne zachowania dzieci i młodzieży.

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1993r nr5 s.205-207

10. Marcinkowska B. Lęk społeczny a agresja u młodych ludzi

Psychologia Wychowawcza 1994r nr 1 s.38-45

11. Pawłowska R. Agresja u dzieci w wieku dorastania uwarunkowanie prorodzinne.

Problemy Rodziny 1991 nr 3 s.16-18

12. Raczkowska J. Zagrożenie poczucia bezpieczeństwa agresją, przemocą, okrucieństwem.

Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze 1993r nr 10 s.417-425

13. Sawicka K. Program oddziaływań wychowawczo - korekcyjnych w odniesieniu do młodzieży agresywnej. Opieka - Wychowanie - Terapia 1991r nr 1-2 s.29-33

14. Sander A. Problemy agresji w szkole Nowa Szkoła 1992r nr 4 s.226-228

15. Zajączkowska M.J. Wszystkie chwyty dozwolone. Wieści Zamkowe 1994r nr 2 s.48-53



SPIS TREŚCI

Istota nieprzystosowania społecznego 1

Przyczyny nieprzystosowania społecznego 2

Rodzaje nieprzystosowania społecznego 3

Przejawy nieprzystosowania społecznego 4

Agresja i formy jej występowania 5

Przyczyny i uwarunkowania agresji 6

Rozmiary nieprzystosowania społecznego w szkole 7

Źródła i przejawy nietolerancji i agresji 10

Sposoby zapobiegania przejawom nieprzystosowania społecznego 13

Wnioski 15

Literatura 16

Nieprzystosowanie społeczne

Barbara Kruzel

19

---