Mikroekonomia
pozytywna

„Struktura rynku i konkurencja niedoskonała”

Wykład X

Podstawowe pojęcia:

Konkurencja niedoskonała

Monopol naturalny

Oligopol

Konkurencja monopolistyczna

Zmowa

Kartel

Równowaga w punkcie styczności

Różnicowanie produktu

Teoria gier

Strategie

Wiążące zobowiązania samo ograniczające

Groźba wiarygodna

Naturalna bariera wejścia

Strategiczna bariera wejścia

Strategia odstraszania

Sygnalizowanie

Producent działający w warunkach konkurencji niedoskonałej nie może sprzedać po istniejącej cenie tyle, ile chce. Musi pogodzić się z tym, że popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

Rozróżniamy teraz dwa pośrednie przypadki konkurencji niedoskonałej: oligopol i konkurencję monopolistyczną.

Oligopol jest gałęzią, w której działa niewielu producentów. Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości jego własnej produkcji, lecz także od działań konkurentów z tej gałęzi. Gałąź, w której panuje konkurencja monopolistyczna, składa się z wielu dostawców, wytwarzających produkty, będące bliskimi substytutami. Każde z przedsiębiorstw ma ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów.

Skrajne formy struktury rynku

Upaństwowione gałęzie to chronione prawem monopole; są one wyłącznymi

licencjonowanymi producentami. Prawo patentowe może zapewniać przejściowo

pozycję monopolistyczną producentom stosującym nowe metody wytwarzania. Dostęp

do surowców może także zapewniać pojedynczemu producentowi status

monopolistyczny.

Określone przedsiębiorstwo może mieć okresową przewagę pod względem know - how

lub kwalifikacji pracowników, ale w długim okresie inne przedsiębiorstwa mogą

przechwycić jego pracowników i poznać sekrety technologiczne.

Na długą metę wszystkie przedsiębiorstwa gałęzi lub też potencjalni przybysze mają w

zasadzie takie same krzywe kosztów.

Minimalna skala efektywna

Minimalna skala efektywna to wielkość produkcji, przy której krzywa długookresowych

kosztów przeciętnych przedsiębiorstwa przestaje opadać.

Wskaźnik koncentracji

Wskaźnik koncentracji N firm to udział N największych przedsiębiorstw w sprzedaży

gałęzi. Poniższa tablica potwierdza, że nasza teoria struktury rynku jest zgodna z

faktami. W gałęziach wytwarzających lodówki czy papierosy wystarcza miejsca zaledwie

kilku przedsiębiorstw produkujących przy minimalnej skali efektywnej i gałęzie te

wskazują wysoki stopień koncentracji. Trzy największe firmy kontrolują prawie cały

rynek.

Gałąź	Wielka Brytania		Francja		Niemcy
		CR	NP	CR	NP	CR	NP
Lodówki	65	1	100	2	72	3
Papierosy	94	3	100	2	94	3
Petrochemia	79	8	60	7	47	9
Browarnictwo	47	11	63	5	17	16
Tkaniny	28	57	23	57	16	52
Obuwie	17	165	13	128	20	197

Konkurencja monopolistyczna

Wyróżnia ją to, ze jej uczestnicy dostarczają produkty różniące się nieco między sobą.

Podobnie jak zróżnicowana jest lokalizacja sklepów w których robimy zakupy,

sprawiająca że są one mniej lub bardziej atrakcyjne.

Dla długiego okresu zakładamy także swobodę wejścia i wyjścia z gałęzi. Pod tym względem nasze założenia przypominają wcześniejszą analizę konkurencji doskonałej. To, co odróżnia konkurencje monopolistyczną to fakt, że każde z przedsiębiorstw ma tutaj do czynienia z opadającą krzywą popytu.

Gałęzie w których panuje konkurencja monopolistyczna, charakteryzują się różnicowaniem produktów. Dla sklepu spożywczego na rogu ulicy jest one oparte na lokalizacji, lecz w innych przypadkach polega na przywiązaniu klienta do określonej marki wyrobu.

Specyfika oferty konkretnej restauracji lub fryzjera może pozwolić im na pobieranie cen nieco różniących się od cen konkurentów bez ryzyka utraty wszystkich klientów. Przywiązanie do znaku firmowego i różnicowanie produktów występują także w wielu innych gałęziach co nie wystarcza jednak, aby zaistniała w nich konkurencja monopolistyczna.

W przypadku konkurencji monopolistycznej równowaga długookresowa przedsiębiorstwa ustala się w punkcie styczności, tj. w miejscu w którym krzywa popytu styka się (tylko w jednym punkcie) z krzywą AC przy wielkości produkcji, dla której MC równa się MR.

Wówczas każde z przedsiębiorstw maksymalizuje swój zysk księgowy (normalny), lecz nie osiąga zysków nadzwyczajnych i nie ponosi start. Nie ma dalszych wejść ani wyjść z gałęzi.

Oligopol i współzależność

W warunkach konkurencji doskonałej lub konkurencji monopolistycznej w

gałęzi istnieje tak wiele przedsiębiorstw, że żadne z nich nie musi

przejmować się wpływem własnych działań na poczynania konkurentów.

Natomiast istotą oligopolu jest to, że każdy jego uczestnik musi uwzględnić

wpływ własnych działań na decyzje stosunkowo nielicznych rywali. Cechą

szczególną, która czyni oligopol zjawiskiem tak fascynującym, jest fakt, że

decyzje wszystkich firm o wielkości produkcji zależą od oczekiwanych przez

nie reakcji rywali.

Zmowa

Zmowa jest jawnym lub tajnym porozumieniem między przedsiębiorstwami, które ma na

celu uniknięcie wzajemnej konkurencji. Zmowa lub współdziałanie przedsiębiorstw są

najłatwiejsze, kiedy formalne porozumienia są prawnie dozwolone. Takie porozumienia

nazywane są kartelami. Najsłynniejszym kartelem jest OPEC czyli Organizacja Państw

Eksporterów Ropy Naftowej, działająca od 1973 r. Jej członkowie spotykają się

regularnie aby ustalać poziom cen i produkcji.

Teoria gier a decyzje współzależne

Niczym pokerzyści, oligopoliści muszą próbować przewidywać zachowania swoich

konkurentów, aby móc wybrać najlepsze własne posunięcia.

W celu zbadania, jak są podejmowane takie decyzje współzależne, zastosujmy teorię

gier. Gra jest sytuacją, w której rozsądne decyzje nieuchronnie zależą od

siebie. Strategia jest planem gry opisującym jak gracz będzie działał, czyli jakie

posunięcia wykona w każdej wyobrażalnej sytuacji. Tabela przestawia grę która toczy

się między dwoma członkami kartelu, takiego jak OPEC.

Produkcja firmy A

	Wysoka	Niska
Wysoka	1 1	3 0
Niska	0 3	2 2

Gdy obie firmy wytwarzają dużo, wielkość produkcji całej gałęzi jest także znaczna, cena pozostaje niska, a każda z firm osiąga niewielki zysk, który wynosi 1. Kiedy oba przedsiębiorstwa wytwarzają niewiele, efekt jest podobny jak w przypadku monopolistycznej zmowy znanej z poprzedniej tabeli Ceny są wysokie i sytuacja każdej z firm poprawia się, bo osiąga zysk równy 2.

Najlepsza dla każdej z nich jest sytuacja (jej zysk osiąga wartość 3), gdy jako jedyna produkuje dużo. Mała produkcja drugiej firmy pozwala utrzymywać na niskim poziomie podaż całej gałęzi i cena pozostaje wysoka. W tym przypadku przyjmujemy, że firma o niskiej produkcji nie osiąga zysków.

Oba przedsiębiorstwa mogłyby osiągnąć lepsze wyniki (zysk równy 2), gdyby zmówiły się, utworzyły kartel oraz ograniczyły swą produkcję, co pokazują liczby w prawej dolnej kratce tabeli.

Zobowiązanie samo ograniczające

W jaki sposób zatem kartele zdolne są przetrwać?

Jedną z możliwości jest podjęcie wiążącego zobowiązania samo ograniczającego.

Zobowiązanie samo ograniczające jest dobrowolną deklaracją, która ogranicza możliwości przyszłego wyboru jednej ze stron.

Groźba wiarygodna

Groźba wiarygodna to taka groźba, której spełnienie uznalibyśmy ex post za optymalne

rozwiązanie.

Rynek sporny

W poprzednim rozdziale stwierdziliśmy, że swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi to

zasadnicza cecha konkurencji doskonałej, czyli takiej struktury rynku, w przypadku której

każde z przedsiębiorstw jest małe w porównaniu z całą gałęzią.

Rynek sporny (ang. contestable market) to rynek, na którym istnieje swoboda wejścia i wyjścia. Rynek sporny umożliwia zastosowanie taktyki nagłego wtargnięcia i natychmiastowego wycofania się z gałęzi (ang. hit-and-run.)

Naturalna bariera wejścia

Naturalna bariera wejścia to taka bariera, która nie została rozmyślnie

stworzona przez działające już w gałęzi firmy. Im trudniejsze do pokonania są takie naturalne bariery, tym bardziej uzasadnione będzie zlekceważone groźby konkurencji ze strony potencjalnych przybyszów. Gra w oligopol zostaje wówczas ograniczona do

konkurencji między działającymi przedsiębiorstwami, która toczy się zgodnie z regułami omawianymi poprzednio.

Strategiczne odstraszanie kandydatów do wejścia

Określiliśmy strategię jako plan gry w sytuacji, kiedy decyzje są współzależne. Pojęcie „strategiczny” jest powszechnie używane w języku potocznym, lecz w ekonomii ma ono dokładne znaczenie.

Posunięcie strategiczne to takie działanie, które wywiera korzystny dla podejmującej je osoby wpływ na wybory innej osoby, oddziałując na jej przewidywania dotyczące działań tej pierwszej osoby.

Reklama

Celem reklamy jest nie tylko wznoszenie barier utrudniających konkurentom wejście na rynek. Czasem chodzi o to, żeby wpłynąć na konsumentów, nie tyle oddziałując na ich preferencje, co ujawniając informacje o jakości własnych dóbr, którymi dysponują tylko ich producenci.

UC'

P'

AC

UC

KC

P

E

Produckja firmy B

P₀

AC₀

Q₁

Q₀

Ilość

Cena, utarg, koszt

P₁=AC₁

F

---