„Zestaw ćwiczeń orientacyjnych w schemacie własnego ciała”
Bibliografia
„Wychowanie w przedszkolu” nr.6 1989
„Wychowanie w przedszkolu” nr.6 1971
„Wychowanie w przedszkolu” nr.6 1970
„Dźwięk i gest” - E.Skowrońska-Lebecka
„Gry i zabawy w terapii pedagogicznej” - Jadwiga Jastrząb
„Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych dzieci dyslektycznych” - Jadwiga Jastrząb
Opracowała: BOŻENA WROŃSKA
„Zestaw ćwiczeń orientacyjnych w schemacie własnego ciała”
Trudności w orientacji to łatwo uchwytne objawy występujące u dzieci na szczeblu wychowania przedszkolnego. Przede wszystkim nie opanowane są pojęcia przestrzenne typu góra - dół, prawo - lewo, przód - tył, wyżej - niżej, przed - za, obok - między, na - nad, początek - koniec, a skutkiem tego są trudności w rozumieniu stosunków przestrzennych zachodzących w przestrzeni na płaszczyźnie oraz między poszczególnymi elementami względem siebie. Konkretne przykłady to nieprawidłowa lub chwiejna orientacja w schemacie własnego ciała i osób stojących naprzeciw, kłopoty w swobodnym poruszaniu się w przestrzeni zgodnie z instrukcją, wykonywanie różnych czynności wymagających rozumienia stosunków przestrzennych, zachowanie właściwego kierunku podczas czytania i pisania, tzn. od strony lewej do prawej. Nieprawidłowości te mogą być spowodowane zaburzeniami kierunkowego aspektu spostrzegania wzrokowego, niejednorodną lateralizacją, a szczególnie dominacją lewego oka, słabo wykształconą percepcją mowy i niskim rozwojem myślenia słowno pojęciowego. Ćwiczenia usprawniające orientację i korygujące istniejące błędy powinny zatem wstępować we wszystkich działaniach, tzn. w ćwiczeniach spostrzegania wzrokowego, percepcji słuchowej mowy, koordynacji wzrokowo ruchowej i ćwiczeniach pisania i czytania. Prawidłową orientację posiadają dzieci, które w swoim osobniczym doświadczeniu stykały się w sposób świadomy z sytuacjami i czynnościami wymagającymi znajomości pojęć i rozumienia stosunków przestrzennych.
Problemy tego typu rozwiązywały zarówno w makro i mikro przestrzeni. A zatem ćwiczenia orientacji powinny iść naturalną drogą od poznawania tych zagadnień najpierw w makro przestrzeni a następnie mikro przestrzeni.
„Makroprzestrzeń”
1) Wyrobienia i utrwalenia autoorientacji
2) Odtwarzanie prostych pozycji przez naśladowanie demonstrowanych wzorów przez osobę i przedstawionych na schemacie
3) Wykonywanie prostych ruchów, przybieranie określonych pozycji zgodnie ze słowną instrukcją
Przykłady:
Podnieść prawą rękę, zegnij lewą nogę, chwyć prawą ręką prawe ucho, przechylam się w prawą stronę, to jest moja lewa kostka, stoję między krzesłem i stołem, siedzę na krześle itp.
Wyrabianie i utrwalanie orientacji w schemacie ciała osoby stojącej naprzeciw.
1) Ćwiczenia przed lustrem w celu pokazania dziecku zmiany stron u osoby stojącej naprzeciw- czuje inną niż widzi stronę. Np. wskaż lewe oko, wskaż tył głowy.
2) Ćwiczenia z osobą naprzeciw
a) osoba wymienia swoje części ciała i dziecko to obserwuje
b) dziecko wskazuje samo na osobie te same czynności
c) osoba i dziecko wykonują te same czynności
d) osoba i dziecko współdziałają ze sobą, np. podnieś lewą rękę kolegi swoja prawą ręką
3) Ćwiczenia orientacji w przestrzeni
a) wykonywanie poleceń, zadań, ćwiczeń wg pokazu, instrukcji słownej, np. marsz w lewo, w prawo, półobroty i obroty wokół własnej osi
b) łączenie ruchów dziecka z obrazami wzrokowymi np. chodzenie po narysowanej linii, wymijanie przeszkód, odgadywanie czynności wyrażonych ruchem, zapisywanie lub rysowanie schematu planu poruszania się
„Mikroprzestrzeń”
Obserwowanie i odtwarzanie wzajemnego położenia na wydzielonej i ograniczonej płaszczyźnie: klocków, figur, symboli graficznych, różnych przedmiotów narysowanych na wzorach.
1) odtwarzanie w formie odwzorowywania jako: nakładanie, układanie, rysowanie, pogrubianie
2) porównanie i różnicowanie układów podobnych, pozornie podobnych i różnych
3) segregowanie wg określonych zasad, opartych na ujmowaniu stosunków przestrzennych
Tworzenie kompozycji różnych elementów w formie mozaikowej, wzorów, szlaczków, scenek rodzajów, itp.
Odtwarzanie obserwowanych układów z pamięci, tj. po świeżym śladzie wzrokowym, który w momencie odtwarzanie jest zakryty.
Wykonywanie ćwiczeń przestrzennych pod dyktando:
- odtwarzanie układów z figur i klocków
- odtwarzanie w trakcie słuchania scenek lub odszukiwanie ich odpowiedników na ilustracjach
- odtwarzanie rysunkiem na papierze
Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do pisania, tzn. odtwarzanie różnych szlaczków i elementów literopodobnych w liniaturze i kratkach zeszytów szkolnych.
Ćwiczenia w poznawaniu, różnicowaniu u klasyfikowaniu symbolicznego materiału graficznego jakim są litery, wyrazy, cyfry, diagramy, schematy.
Pomoce
- loteryjki, domina, karty obrazkowe, z figurami geometrycznymi, układami punktowymi, symbolami graficznymi, literkami
- klocki obrazkowe, mozaikowe, konstrukcyjne
- układanki, składanki, łamigłówki obrazkowe, mozaikowe, z elementami abstrakcyjnymi, układami literowymi
- patyczki kolorowe
- papier milimetrowy, w linie i w kratkę, w pięciolinię
- tablice, płytki gumolitowe, kolorowa kreda
- zestawy obrazków o różnej treści i rozmaitych cechach umożliwiających klasyfikację
- wzory różnych układów przestrzennych
- sprzęt typu piłki, długie kijki, krążki do wyznaczania punktów orientacyjnych
Przykłady zabaw:
1. Czy znam części ciała?
Dzieci stoją zwrócone twarzą do środka koła, odległość między nimi na odległość wyciągniętych ramion. Prowadzący wymienia najpierw pojedynczo nazwy części ciała i różnych, organów, a dzieci je wskazują, Następnie podaje polecenie o charakterze złożonym, angażujące współdziałanie różnych części i ich kojarzenie np. wskaż prawą ręka lewe oko, chwyć prawą ręką lewą kostkę, podnieść lewą rękę i prawą nogę itd.
2. Jestem Twoim odbiciem
Dzieci dobrane parami, W każdej parze oznaczone są jedynki i dwójki, "Jedynki" wykonują różnego rodzaju ruchy, które starają się naśladować „dwójki”. Ruchy musza być płynne i urozmaicone . Przebieg zabawy może być dwojaki:
- pary zwrócone twarzą do siebie, stykają się lekko dłońmi, jedynki są inicjatorkami ruchów, a dwójki starają się tylko nadążyć za ruchami pary zwróconej twarzą do siebie, dłonie oddalone od siebie, ruchy wykonywane są jedynie poprzez obserwację partnera.
W jednym i drugim przypadku ruchy powinny być równoczesne .
3. Kapryśny kolega
Dwaj grający siedzą zwróceni do siebie twarzami. Każdy z nich ma kapelusz. Prowadzący grę oznajmia, że gracz siedzący naprzeciwko niego, ma starać się jak najszybciej wykonać ruch przeciwny do tego, jaki on robił. Jeśli gracz pomyli się - daje fant.
4. Aktorzy
Dzieci stoją na obwodzie koła, twarzą zwrócone do środka. Jedno dziecko wykonuje szereg różnych ruchów, naśladujących różne znane czynności lub sytuacje. Dzieci najpierw dokładnie obserwują prowadzącego zabawę, a potem starają się odtworzyć jak najlepiej demonstrowane czynności. Pomysłodawca ocenia kto dobrze wykonuje zadania i nagradza wybraną osobę przez powierzenie jej swojej funkcji.
5. Ja tak - a wy tak
Dzieci stoją w półkolu. Prowadzący zapowiada: jeśli podniosę ramiona w górę, -wszyscy podnoszą ręce do góry. Jeśli rozłożę w bok- wszyscy zginają ręce w łokciach. Jeśli jednak wyciągnę ręce w przód- wszyscy robią to samo.
Kto się pomyli, odchodzi z gry. Grę można prowadzić przy muzyce lub przy śpiewie.
6. Próba na kierowcę
Na sygnał prowadzącego każdy ma równocześnie czubkiem buta prawej nogi rysować na podłodze koło, poruszając nogą w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, prawą ręką wykonać ruch kolisty (rysować w powietrzu koło) w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara.
7. Kipiący czajnik
Wszyscy uczestnicy zabawy stają w szerokim kręgu. Każdy z nich kładzie lewą dłoń na piersi w okolicy żołądka, prawą na czubku głowy. Na sygnał prowadzącego zabawę każdy zaczyna lewą dłonią gładzić się po piersi powolnym ruchem kolistym, a prawą- równocześnie- szybko , lekko poklepuje się po głowie.
Kto potrafi to wykonać ma doskonale rozwiniętą zdolność koordynacji ruchów.
8. Próba orkiestry
Wszyscy uczestnicy zabawy siedzą przy dużym stole. Każdy kładzie na krawędzi stołu palce wskazujące obu rak. Na sygnał prowadzącego grę wszyscy mają palcem lewej ręki uderzyć rytmicznie w blat stołu, palcem prawej ręki przesuwać ruchem wahadłowym bez odrywania tam i z powrotem po krawędzi stołu (na szerokości 10-15 cm). Kto wykona zadanie prawidłowo w ciągu określonego czasu - wygrywa.
9. Wędrująca pięść
Polega na tym, że dziecko stara się dotknąć pięścią poszczególnych partii ciała. Może zaczynać od nóg albo od głowy i przechodzi do dalszych części, przy muzyce lekkiej i wesołej.
„Powitanie ciała” dziecko wykonuje prawą i lewą ręką.
10. Tańczy głowa, tańczą same ręcę, tańczą same nogi, tańczy całe ciało.
Ćwiczenie wykonywane z towarzyszeniem na przemian: raz muzyki żywej, raz wolnej. Dzieci ćwicząc, próbują różnych możliwości rozwijania ruchów w stawach: barkowym, łokciowym, nadgarstkowym, biodrowym, kolankowym i skokowym, kontrolują ruchy klatki piersiowej i kręgosłupa.
11. W remizie strażackiej
Ćwiczenie to można uatrakcyjnić poprzez nagrane na taśmę magnetofonową dźwięku syreny strażackiej. Każde dziecko ma obręcz, imitującą samochód strażacki. Dzieci w różny sposób „gaszą pożar”, robią to bardzo naturalnie, każde „gasi pożar” inaczej.
Drugie ćwiczenie to „W czasie uderzeń bębenka szybki bieg, a na zakończenie wysoki podskok w górę, lądowanie i przechodzą do leżenia. Powtarzają to ćwiczenie trzy razy. Przy tym ćwiczeniu dzieci orientują się w ciężarze poszczególnych części swego ciała. Wytrzymują ruch w jakiejś pozycji a następnie przechodzą do położenia normalnego.
12. Swobodny taniec
Indywidualny taniec z towarzyszeniem muzyki, a w czasie przerwy w muzyce przyjęcie pozycji zastygłej w bezruchu. W tym ćwiczeniu można zastosować muzykę bardzo dynamiczną, nowoczesną i znaną przez wszystkie dzieci, co jest dodatkowym atutem atrakcyjności całego ruchu. W czasie przerwania muzyki dzieci zastygają w bezruchu, napinając poszczególne mięśnie. Zastosowano tutaj zmienność czasową muzyki. Raz dłużej tańczyły, a krócej trwały w bezruchu, lub krócej tańczyły a dłużej zastygały w jakieś pozycji. Ćwiczenie te można powtarzać trzy razy.
13. Ence pence
Ćwiczenie wraz z pokazywaniem części ciała. Przypominamy tekst rymowanki oraz podajemy jej części wymyślone przez dzieci.
Ence pence w której ręce?
W lewej ręce w prawej ręce?
Ence pence, ence pence
Ence roga, ence roga
Która noga, która noga?
Lewa noga prawa noga?
Ence roga, ence roga
Ence moko, ence moko
Które oko, które oko?
Lewe oko prawe oko?
Ence moko, ence moko
Ence puszko, ence puszko
Które uszko które uszko?
Lewe uszko prawe uszko?
Zabawa ruchowa przyniosła odprężenie. Jednocześnie stanowi okazję do praktycznego rozróżnienia systematycznych kierunków.
14. Przekładamy piłkę
Przed zabawą dzieci ustawiają się w rozsypce, stoją w małym rozkroku, ręce unoszą nad głową i przekładają piłkę z lewej do prawej ręki. W Czesie ćwiczenia ciężar ciała przenosimy z lewej nogi na prawą wykonują skłon w bok.
15. Biją dzwony
Siad skrzyżny, prawa ręka wzniesiona w bok trzyma piłkę, lewa złożona na kolanie, skłon w prawo i uderzenie piłką o podłoże jak najdalej, najdalej następnie wyprost (zmiana ręki)
16. Na plaży
Leżenie przodem ze wsparciem na przedramieniach. Piłki po podłodze z ręki lewej do prawej i na odwrót.
17. Kotki bawią się piłeczkami
Dzieci w przysiadzie podpartym, przed każdym leży piłeczka. Dzieci popychają piłeczkę raz ręką raz głowa przed sobą i idą za nią na czworakach. Na polecenie nauczycielki prostują się.
18. Kto potrafi
W staniu swobodne rzuty piłką w górę i chwyt oburącz. Ćwiczyć należy stojąc na lewej, raz na prawej nodze.
19. Tańczące piłka
Dzieci ustawione w rozkroku, piłeczka na ziemi przy lewej stopie. Toczymy piłkę kilkakrotnie obydwiema rękami dookoła stopy lewej, a potem to samo przy stopie prawej.
20. Wiatr i wiatraki
Dzieci dobierają się czwórkami i podają prawe ręce, tworząc w ten sposób wiatrak. Jedno dziecko oznaczone szarfą to wiatr. Wiatraki obracają się tak szybko wokół własnej osi, jak szybko wieje wiatr. Gdy wiatr przestaje wiać, wiatraki zatrzymują się (zmiana kierunku)
21. Samolot
Siad skrzyżny, ręce w bok, pięści lekko zwinięte. Dzieci naśladują warkot samolotu, wykonując jednocześnie ramionami ruchy w górę i w dół lub ruchy okrężne
22. Huśtawka
Dzieci stoją na jednej nodze, druga ugięta w kolanie podnoszą w górę i zakładają kółko na stopę. Następnie poruszają tak stopą aby kółko kręciło sięstojąc raz na lewej i raz na prawej nodze.
23. Kto zręczniejszy
Kółka leża na ziemi, przed każdym stoi dziecko. Wskakiwanie i wyskakiwanie z kółka obunóż przodem i bokiem
24. Tańczące węże
Nauczycielka gra na flecie przyjmując rolę zaklinacza węży. Dzieci reagują ruchem na dźwięki. Jeżeli dźwięki wznoszą się „węże” wyciągają się, gdy opadają „węże” zwijają się w kłębek
25. Rosnące kwiaty
Nauczyciel gra na instrumencie, dzieci są kwiatami. Podczas gdy melodia wznosi się dzieci wznoszą się w górę, przy dźwiękach opadających dzieci opadają na ziemię.