Antybiotyki to substancje wytwarzane przez bakterie i grzyby, które mają zdolność hamowania procesów życiowych drobnoustrojów chorobotwórczych. Antybiotyki mogą działać:

• bakteriostatycznie i fungistatycznie (hamować rozmnażanie bakterii i grzybów)

• bakterio- i grzybobójczo (zabijają bezpośrednio komórki bakterii i grzybów chorobotwórczych).

Ogólnie biorąc, antybiotyki można podzielić na 3 główne grupy, w zależności od mechanizmu i miejsca ich oddziaływania na komórki drobnoustrojów:

1. Uszkadzające strukturę ściany i (lub) błony komórkowej oraz zaburzające czynności w nich odbywające się (cefalosporyny, penicyliny, polimiksyny, colistyna, vankomycyna).

2. Hamujące syntezę białek strukturalnych i enzymatycznych cytozolu (erytromycyna, linkosamidy, neomycyna, streptymycyna, tetracykliny).

3. Uszkadzające materiał genetyczny drobnoustrojów (ryfamycyna, ryfampicyna, etambutol, gryzeofulwina).

Typ działania przeciwbakteryjnego	Grupa chemiczna	Antybiotyk
Antybiotyki bakteriobójcze	β-laktamy	-Penicyliny, -Cefalosporyny, -Monobaktamy, -Karbapenemy -inhibitory β-laktamaz (kwas klawulanowy, tazobaktam, sulbaktam)
		Aminoglikozydy	-Gentamycyna -Kanamycyna -Neomycyna -Paromomycyna -Streptomycyna
		Chinolony	Cyprofloksacyna Ofloksacyna Lewofloksacyna Moksyfloksacyna
		Glikopeptydy
	Antybiotyki bakteriostatyczne	Makrolidy	Erytromycyna Karbomycyna Leukomycyna Oleandomycyna Spiramycyna
		Tetracykliny	Chlorotetracyklina Doksycyklina Dwumetylochlorotetracyklina Metacyklina Minocyklina Oksytetracyklina Tetracyklina
		Inne	Chloramfenikol Kwas fusydowy Linkomycyna Nowobiocyna Ryfampicyna Ryfamycyna Rystocetyna

Zakres (spektrum) działania

Zakres działania przeciwbakteryjnego	Mikroorganizmy	Antybiotyk
Antybiotyki o wąskim zakresie działania	Gram +	penicyliny, makrolidy, nowobiocyna, linkomycyna, ryfampicyna, wankomycyna, rystocetyna, kw. fusydowy
	Gram -	aminoglikozydy, polimiksyny
Antybiotyki o szerokim zakresie działania		tetracykliny, chloramfenikol, ampicylina, karbenicylina, cefalosporyny

Mechanizmy działania antybiotyków na drobnoustroje:

• hamowanie syntezy ściany komórkowej

• hamowanie syntezy błony cytoplazmatycznej

• hamowanie syntezy białek

• hamowanie replikacji, transkrypcji i superspiralizacji kwasów nukleinowych

Działanie niepożądane:

• bezpośredni efekt toksyczny

• alergia

• dysbakteriozy - objawem dysbakteriozy jest stan zapalny śluzówki przełyku, żołądka, jelit oraz biegunka

Bakterie oporność na antybiotyki mają:

• Naturalną

• Nabytą

• Pierwotną

• Wtórną

β-laktamy

• bardzo szeroka grupa antybiotyków (penicyliny, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy i inhibitory β-laktamaz).

• działają podobnie, hamując syntezę ściany komórkowej bakterii i w konsekwencji prowadząc do śmierci bakterii (działanie bakteriobójcze).

• Największą wadą β-laktamów jest wrażliwość na działanie β-laktamaz, enzymów bakteryjnych, które rozkładają cząsteczkę antybiotyku i w ten sposób ją inaktywują. Aby temu zapobiec, niektóre preparaty łączy się z inhibitorami β-laktamaz (takimi jak np. kwas klawulanowy, tazobaktam, sulbaktam).

Aminoglikozydy

• prototypowym antybiotykiem streptomycyna.

• 11 dostępnych aminoglikozydów, najczęściej stosuje się 4: gentamycynę, tobramycynę netylmycynę i amikacynę.

• spektrum aktywności, obejmujące przede wszystkim tlenowe pałeczki Gram(-). niewielka aktywność wobec ziarenkowców Gram(+)

• są związkami niskocząsteczkowymi, o aktywności bakteriobójczej.

• mechanizm działania polega na zahamowaniu syntezy białka w komórce bakteryjnej.

• wywierają tzw. efekt poantybiotykowy, co oznacza, że wzrost bakterii jest zahamowany nawet wtedy, gdy stężenie leku w ognisku zakażenia spada poniżej wartości najniższego stężenia hamującego (MIC).

Tetracykliny

• działanie bakteriostatyczne

• bardzo szerokie spektrum przeciwbakteryjnym, aktywne wobec bakterii tlenowych, beztlenowych, atypowych, krętków a także pierwotniaków. Wśród tlenowych ziarenkowców Gram(+), pałeczek Gram(-) oraz beztlenowców

• są stosowane w terapii empirycznej atypowych zakażeń dróg oddechowych i układu moczowo-płciowego, boreliozie (w postaci wczesnej), zakażeniach skóry (zwłaszcza w trądziku) oraz chorobie wrzodowej (w terapii skojarzonej z innymi lekami).

• nie należy stosować u dzieci poniżej 8 roku życia oraz kobiet ciężarnych i karmiących, ze względu na niekorzystny wpływ na tworzenie zawiązków kostnych i wzrost kości oraz przebarwienie zębów.

• mogą również wywoływać nadwrażliwość na światło oraz sprzyjać nadkażeniom Candida.

Makrolidy

• są antybiotykami bakteriostatycznymi

• mechanizm działania polega na zahamowaniu syntezy białek w komórce bakteryjnej.

• są lekami z wyboru w terapii zakażeń układu oddechowego o etiologii Mycoplasma pnemoniae i Legionella pneumophila oraz antybiotykami alternatywnymi do tetracyklin w leczeniu zakażeń Chlamydia sp.

• charakteryzują się doskonałą penetracją do wnętrza komórek (dotyczy to również makrofagów)

• wterapii niektórych zakażeń (głównie dróg oddechowych) są stosowane alternatywnie do antybiotyków β-laktamowych (penicylin i cefalosporyn). Jeden z nowych makrolidów - klarytromycyna, jest stosowany w terapii skojarzonej choroby wrzodowej (eradykacja zakażenia Helicobacter pylori)

• prototypowym antybiotykiem - erytromycyna, z której uzyskano wiele pochodnych, takich jak m.in. roksytromycyna, klarytromycyna i azytromycyna.

• Makrolidy znacznie szybciej niż β-laktamy selekcjonują oporne szczepy bakterii.

• preparaty o bardzo długim okresie biologicznego półtrwania- azytromycyna

• makrolidy obok aktywności przeciwbakteryjnej wykazują również działanie przeciwzapalne.

• należą do grupy najbardziej bezpiecznych antybiotyków. Najczęstszym objawem niepożądanym jest biegunka, występująca głównie w czasie leczenia erytromycyną.

Linkozamidy

• antybiotyki bakteriostatyczne,

• hamowaniu syntezy białek w komórce bakteryjnej.

• dobra aktywność wobec bakterii beztlenowych

• nie penetrują do płynu mózgowo-rdzeniowego, w związku z czym nie mogą być stosowane w leczeniu zakażeń ośrodkowego układu nerwowego

• dość silnie zaburzają florę fizjologiczną przewodu pokarmowego, co może prowadzić do rzekomobłoniatego zapalenia jelita grubego, na skutek nadmiernego rozplemu Clistridium difficile.

Chinolony

• związki syntetyczne, pochodne chlorochiny

• prototypem był kwas nalidyksowy, wycofany z użycia ze względu na szybką selekcję szczepów opornych

• działają bakteriobójczo poprzez zahamowanie syntezy bakteryjnego DNA]

• starsze chinoliny, tj. cyprofloksacyna i ofloksacyna charakteryzują się znakomitą aktywnością wobec pałeczek Gram(-) oraz bakterii atypowych. Nie posiadają natomiast dostatecznej aktywności wobec beztlenowców oraz ziarenkowców Gram(+) z rodzaju Streptococcus tj., Streptococcus pneumoniae oraz Enterococcus. Cyprofloksacyna jest nadal najbardziej aktywnym chinolonem wobec Pseudomonas aeruginosa

• nowe preparaty, takie jak lewofloksacyna i moksyfloksacyna są równie aktywne wobec bakterii Gram(-) i jak Gram(+), w tym również wobec szczepów Streptococcus pneumoniae, także tych opornych na penicylinę.

• chinolony są na ogół dobrze tolerowane

Glikopeptydy

• związki wielkocząsteczkowe

• źle penetrujące do tkanek i narządów (dotyczy to także płynu mózgowo-rdzeniowego).

• działanie bakteriobójcze jest wynikiem zahamowania syntezy ściany komórkowej bakterii.

• stosowane w leczeniu zakażeń wywoływanych przez ziarenkowce Gram(+) u pacjentów uczulonych na β-laktamy oraz w sytuacjach, gdy szczep odpowiedzialny za zakażenie jest oporny na penicyliny i cefalosporyny.

• są zarezerwowane do leczenia szpitalnego ciężkich zakażeń (również uogólnionych) wywoływanych przez Enterococcus, metycylinooporne szczepy gronkowców złocistych (MRSA) lub skórnych, szczepy Streptococcus pneumoniae wysoce oporne na penicylinę, a także do terapii ciężkich postaci rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego o etiologii C. difficile, nie odpowiadających na metronidazol.

• należą do tzw. „antybiotyków ostatniej szansy”, dlatego też muszą być stosowane bardzo rozważnie.

Metronidazol

• pochodna nitroimidazolu,

• wykazuje działanie pierwotniako- i bakteriobójcze wobec drobnoustrojów beztlenowych,

• nie aktywny wobec bakterii tlenowych

*Spektrum aktywności:

• Beztlenowe ziarenkowce i pałeczki w tym Bacteroides sp.

• Beztlenowe laseczki Gram(+): Clostridium sp.

• campylobacter sp.

• helicobacter pylori

• gardnerella vaginalis

• Trichomonas vaginalis

• Entamoeba histolytica

• Giargia lamblia

---