Epoka |
dział |
okres |
charakterystyka |
ważne utwory, autorzy i postacie |
Starożytność |
Biblia |
od XIII wieku p.n.e. do I wieku n.e. |
wszystkie teksty związane z Bogiem |
Biblia: EPIKA: opis stworzenia świata, Księga Rodzaju,Ewangelie, LIRYKA: Hymn św. Pawła o miłości, Księga Psalmów, Lamentacje Jeremiasza, DRAMAT: Pieśń nad pieśniami |
|
Antyk |
Starożytna Grecja VI wiek p.n.e. do III wiek p.n.e. |
rozwój filozofii: Sokrates, Platon, Stoicyzm, Epikureizm, Mitologia. Cechy literatury: tematyka patriotyczna, miłosna, Gatunki literackie: tragedia i epos |
Homer - Iliada i Odyseja, Safona - liryka miłosna, Ezop - bajki, Sofokles - Antygona, Król Edyp, |
|
|
Starożytny Rzym 509 rok p.n.e. do V wiek n.e. |
rozwój filozofii: Seneka, Marek Aureliusz Gatunki literackie: epos, hymn, oda |
Wergiliusz - Eneida, Horacy - Ody (słynne carpe diem-chwytaj dzień, exegi monumentum -twórca jest nieśmiertelny, Non omnis moriar-Nie wszystek umrę), |
Śreniowiecze |
Europa |
V wiek - XV wiek |
rozwój filozofii: Augustynizm, Tomizm, Franciszkanizm, Teocentryzm, Scholastyka, Cechy literatury: Anonimowość - nie podpisywano utworów, Dwujęzyczność - łacina i języki narodowe, Uniwersalizm - wszystko dla zbawienia i życia wiecznego Wzorce osobowe: rycerz, władca, asceta |
Europa: Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, Wielki Testament - Villona |
|
Polska |
od roku 966 (chrzest Polski) do roku 1474 (pierwszy druk w Polsce) |
|
Polska: Legenda o św. Aleksym, Kronika polska Galla Anonima, Bogurodzica, Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią, O zachowaniu się przy stole - Słoty. |
Renesans |
Europa |
od połowy XV wieku do lat trzydziestych XVII wieku |
rozwój filozofii: Giordano Bruno, Erazm z Rotterdamu, Michał Montaigne, Niccolo Machiavelli Cechy literatury: pisarze byli traktowani jak indywidualność, a literatura spełniała funkcję dydaktyczną, sławiła i twórcę i bohatera, Wzorce osobowe: szlachcic ziemianin, dworzanin, patriota, poeta |
Europa: Dante Alighieri - Boska Komedia, Petrarca - Sonety, Giovanni Boccaccio - Decameron, Szekspir - komedie (Wieczór Trzech Króli, Poskromienie złośnicy, Sen nocy letniej) i tragedie (Makbet, Hamlet, Otello, Romeo i Julia, Król Lear) |
|
Polska |
od końca XV wieku do lat trzydziestych XVII wieku |
|
Polska: Rej (Krotka rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem i Plebanem, Żywot człowieka poczciwego), Kochanowski (Fraszki: O żywocie ludzkim, Ku muzom, Na dom w Czarnolesie, Do snu, Do gór i lasów, Pieśni: O spustoszeniu Podola, O cnocie i o dobrej sławie, Pieśń świętojańska o Sobótce, Treny, Dramat - Odprawa posłów greckich), Szymon Szymonowic - Żeńcy, Andrzej Frycz Modrzewski - mowy i rozprawki, Piotr Skarga - Kazania sejmowe, Mikołaj Sęp Szarzyński - Rytmy abo wiersze polskie |
Barok |
|
od końca XVI wieku do połowy XVIII wieku |
rozwój filozofii: Izaak Newton, Baruch Spinoza, Kartezjusz, Pascal Cechy literatury: kontrreformacja, marinizm, konceptualizm, sensualizm, ekspresja, zmysłowość Wzorce osobowe: szlachcic - sarmata |
Molier - Świętoszek (Tartuffe, Orgon), Skąpiec (Harpagon), Jan Andrzej Morsztyn - wiersze: Cuda miłosci, Do trupa, Do panny, Wacław Potocki - Nierządem Polska stoi, Pospolite ruszenie, Zbytki polskie, Transakcja wojny chocimskiej, Jan Chryzostom Pasek - Pamiętniki, |
Oświecenie |
|
od 1740 do 1822 |
rozwój filozofii: Baruch Spinoza, Kartezjusz, Cechy literatury: klasycyzm, sentymentalizm, rokoko Wzorce osobowe: oświecony patriota, kawaler modny, sarmata |
Wolter - Kandyd, Jan Jakub Rousseau - Julia czyli nowa Heloiza, Ignacy Krasicki - Bajki, satyry, Żona modna, Pijaństwo, Świat zepsuty, Monachomachia, Julian Ursyn Niemcewicz - Powrót posła,Franciszek Karpiński - Laura i Filon |
Romantyzm |
|
1822 - 1863 |
rozwój filozofii: Hegel, Fichte, Schelling, Schlegel, Shleiermacher Cechy literatury: irracjonalizm, ludowa moralność i obyczajowość, natura, stany psychiczne bohaterów, orientalizm, |
Goethe - Cierpienia młodego Woltera, Król Olszyn, Faust, Byron - Giaur, Mickiewicz - Oda do młodości, Ballady i romanse (Romantyczność, Świteź, Świtezianka, Rybka, pani Twardowska), Sonety krymskie (Stepy Akermańskie, Burza, Bakczysaraj, Ajudah), Konrad Wallenrod (Walter Alf, książe Kiejstut, córka księcia Aldona, rycerz Konrad Wallenrod), Dziady, Pan Tadeusz, Liryki lozńskie, Juliusz Słowacki - Kordian, Grób Agamemnona, Beniowski, Zygmunt Krasiński - Nie-Boska Komedia, Cyprian Kamil Norwid - Bema pamięci żałobny rapsod, Fortepian Szopena, Aleksander Fredro - Śluby panieńskie, Zemsta |
Pozytywizm |
|
1863 - 1890 |
rozwój filozofii: Mill, Darwin, Spencer Cechy literatury: tolerancja, liberalizm i demokracja, praca u podstaw, praca organiczna, realizm |
Balzac - Ojciec Goriot, Dostojewski - Zbrodnia i kara, Eliza Orzeszkowa - Nad Niemnem, Bolesław Prus - Lalka, Henryk Sienkiewicz - Potop, |
Młoda Polska (Modernizm) |
|
1890 - 1918 |
rozwój filozofii: Shopenhauer, Nietzsche, Bergson Cechy literatury: dekadentyzm, modernizm, symbolizm, impresjonizm, neoromantyzm, naturalizm |
Kazimierz Przerwa - Tetmajer: Nie wierzę w nic, Hymn do Nirwany, Melodia mgieł nocnych, Na Anioł Pański, Jan Kasprowicz: Obrazki natury, Obrazy i obrazki chłopskie, Z chałupy, Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach, Księga ubogich, Malowane na szkle, Leopold Staff: Sny o potędze, Kowal, Deszcz Jesienny, Przedspiew, Gabriela Zapolska - Moralność Pani Dulskiej, Stanisław Wyspiański - Wesele, Władysław Reymont - Chłopi, Stefan Żeromski - Ludzie bezdomni, |
XX-lecie międzywojenne |
|
1918 - 1939 |
Rozwój filozofii: Einstein, Planc, Freud, Watson, Spengler Cechy literatury: ekspresjonizm, futuryzm, dadaizm, surrealizm |
Marcel Proust - W poszukiwaniu straconego czasu, James Joyce - Ulisses, Franz Kafka - Proces, Michał Bułhakow - Mistrz i Małgorzata, Lulian Tuwim: Rzecz czarnoleska, Sitowie, Do losu, Bal w Operze, Stefan Żeromski - Przedwiośnie, Zofia Nałkowska - Granica, Witold Gombrowicz - Ferdydurke, Stanisław Ignacy Witkiewicz - Teoria czystej formy, Szewcy, Bruno Schulz - Sklepy cynamonowe |
Współczesność |
|
1939 - do dzisiaj |
|
Krzysztof Kamil Baczyński - Pokolenie, Zofia Nałkowska - Medaliony, Tadeusz Borowski - Pożegnanie z Marią, Miron Białoszewski - Pamiętnik z Powstania Warszawskiego, Albert Camus - Dżuma, |