Jerzy Mellibruda

STRATEGIE I STRUKTURY PSYCHOTERAPII UZALEZNIENIA

PODSTAWOWE IDEE

• Mechanizmy uzależnienia tworzą wewnętrzne i destrukcyjne zaprogramowanie sterujące funkcjonowaniem uzależnionej osoby w stronę przedwczesnej śmierci.

• W celu powstrzymania i zdemontowania tego wewnętrznego programu uzależnienia konieczne jest uczestnictwo w intensywnym programie terapii profesjonalnej wspierane przez środowisko wzajemnej pomocy i współpracę z członkami rodziny

• Program terapii powinien stworzyć najpierw zewnętrzną a następnie uwewnętrznioną alternatywę nałogowego i samoniszczącego zaprogramowania

• Zaburzenia związane z uzależnieniem obejmują całą osobę i jej najbliższe środowisko

Oprócz psychopatologicznych mechanizmów uzależnienia mamy do czynienia z innymi zjawiskami, które przede wszystkim aktywizują te mechanizmy ale także same w sobie tworzą zadania dla terapii. Należą do nich:

uszkodzenia organizmu, schorzenia somatyczne i psychiczne,

destrukcyjna orientacja życiowa utrwalona w osobowości

deficyt umiejętności życiowych,

sytuacyjnie i środowiskowo uwarunkowane źródła stresu

problemy osobiste

• kodzenia organizmu, schorzenia somatyczne i psychiczne,

• destrukcyjna orientacja życiowa utrwalona w osobowości

• deficyt umiejętności życiowych,

• sytuacyjnie i środowiskowo uwarunkowane źródła stresu

• problemy osobiste.

Strategiczno-strukturalna psychoterapia uzależnienia opiera się na przygotowaniu i realizacji programu psychoterapeutycznego w celu zainicjowania i ukierunkowania procesu zmian u pacjenta. Koncepcja psychoterapii obejmuje;

określenie celu i zadań terapii

określenie strategii terapeutycznych

określenie form strukturalizacji sytuacji terapeutycznych

określenie zadań i roli pacjenta

określenie funkcji terapeuty

model procesu psychoterapii

• określenie celu i zadań terapii

• określenie strategii terapeutycznych

• określenie form strukturalizacji sytuacji terapeutycznych

• określenie zadań i roli pacjenta

• określenie funkcji terapeuty

• model procesu psychoterapii

Cele programu terapii

a) Podstawowe cele terapii osoby uzależnionej:

• zwiększenie zdolności do utrzymywania abstynencji,

• usuwanie zaburzeń i rozwiązywanie problemów osobistych.

b) Cele szczegółowe czyli zadania terapeutyczne wskazują;

tematy pracy terapeutycznej czyli obszary pożądanych zmian w funkcjonowaniu pacjenta

• strategie pracy terapeutycznej czyli wskazówki ukierunkowujące pracę terapeuty i pacjenta, związane z przebiegiem procesu terapii

Szkic modelu procesu psychoterapii

1. Fazy procesu psychoterapii

 faza wstępna - przygotowywania pacjenta do terapii

 faza intensywnej psychoterapii uzależnienia

 faza pogłębionej psychoterapii

2. Podstawowe czynniki leczące

doświadczenie uczestnictwa w grupowym środowisku terapeutycznym i wspólnej realizacji programu zmiany terapeutycznej

poczucie więzi z wybranymi osobami i wartościami

nabywanie nowej wiedzy i umiejętności

poszerzanie świadomości oraz zmiana schematów myślenia i percepcji siebie i otoczenia

zmiana schematów reagowania emocjonalnego

ćwiczenie kontroli nad bodźcami zewnętrznymi i wewnętrznymi oraz konsekwencjami własnego zachowania

ćwiczenie podmiotowości , sprawczości i odpowiedzialności

3. Integracja podejść; humanistycznego, behawioralno-poznawczego i dynamicznego

Zadania i strategie terapeutyczne określane są w sposób zróżnicowany dla podstawowych tematów pracy psychoterapeutycznej. Należą do nich;

1. rozpoczynanie procesu zmiany

2. uznawanie własnego uzależnienia i powstrzymywanie się od picia

3. rozbrajanie mechanizmów uzależnienia

4. radzenie sobie z nawrotami

5. rozwijanie umiejętności życiowych pacjenta

6. rozwiązywanie problemów osobistych

Obszary funkcjonowania pacjenta i stopień zaawansowania procesu psychoterapii tworzą układ odniesienia dla strategii terapeutycznych

Deficyty umiejętności życiowych

Organizm i problemy zdrowotne osoby uzależnionej

DESTRUKCYJNA ORIENTACJA ŻYCIOWA

Rozpoczynanie procesu zmiany
strategie związane z;

nawiązaniem wstępnego kontaktu

rozpoznaniem problemów życiowych i ich związku z piciem

wzbudzeniem motywacji do zmiany i leczenia

___________________________________________________________

Podstawowe problemy strategiczne;

jak pobudzić zaangażowanie pacjenta w pracę terapeutyczną w oparciu o jego cierpienie i destrukcję alkoholową jego życia.

-----------------------------------------------

jak uniknąć załamania się wczesnej abstynencji pod wpływem wstępnej konfrontacji z sygnałami o destrukcji alkoholowymi i perspektywą utraty alkoholu

Uznanie własnego uzależnienia i powstrzymywanie się od picia

Strategie związane z;

zrozumieniem uzależnienia i zasad terapii

rozpoznaniem własnego uzależnienia i bezsilności wobec alkoholu

zmianą tożsamości alkoholowej pacjenta

wspieraniem wczesnej abstynencji

wycofywaniem się z sytuacji wysokiego ryzyka

budową konstruktywnego środowiska osobistego

__________________________________________________________________________________________________________

Uruchamianie paradoksalnych procesów zmian osobistych;

a) godzenie się z faktem własnej choroby otwiera drogę do zdrowia

b) uznanie własnej bezsilności staje się źródłem mocy do pracy nad sobą

c) pacjent na potrafi kontrolować picia ale musi kontrolować abstynencję

Rozbrajanie mechanizmów uzależnienia
strategie związane z;

zmianą mechanizmu nałogowej regulacji emocji

zmianą mechanizmu iluzji i zaprzeczania

zmianą mechanizmu rozpraszania i rozdwajania JA

uczeniem konstruktywnych form kontaktu z emocjami

uczeniem racjonalnego myślenia.

budowaniem realistycznego obrazu siebie i integracja JA

____________________________________________________________________________

Kolejne fazy pracy nad rozbrajaniem mechanizmów;

zwiększanie kontroli poznawczej nad funkcjonowaniem mechanizmów

częściowe zmiany poszczególnych mechanizmów pod wpływem doświadczeń korekcyjnych w czasie terapii

zdrowienie i porządkowanie całych obszarów funkcjonowania psychologicznego w których powstały mechanizmy.

Radzenie sobie z nawrotami
strategie związane z;

rozpoznawaniem nawrotu

zatrzymywaniem nawrotu

uczeniem się umiejętności zapobiegania nawrotom

_______________________________

Występowanie, rozpoznawanie i zatrzymywanie nawrotu jest możliwe dopiero po uzyskaniu przez pacjenta minimum zdolności do powstrzymania działania mechanizmów uzależnienia .

----------------------------------------------------------------

Należy odróżniać zapobieganie powrotom do picia od „zapobiegania nawrotom” rozumianym jako ponowne zaktywizowanie się mechanizmów uzależnienia i rozpadanie się słabej jeszcze zdolności do zatrzymywania i rozbrajania tych mechanizmów

Rozwijanie umiejętności życiowych pacjenta
strategie związane z;

rozwijaniem umiejętności interpersonalnych

rozwijaniem umiejętności intrapersonalnych

rozwijaniem umiejętności zadaniowych

____________________________________________________________

Duże różnice indywidualne w zakresie deficytów umiejętności interpersonalnych i zadaniowych wymagają uważnej diagnozy poziomu kompetencji u poszczególnych pacjentów i indywidualizacji treningu.

Poważne deficyty umiejętności intrapersonalnych związanych z samoświadomością, których rozwijanie powinno być stałym zadaniem w pracy terapeutycznej.

Rozwiązywanie problemów osobistych
strategie związane z;

zmianą tendencji autodestrukcyjnych

zmianą destrukcyjnych form relacji z otoczeniem

pracą nad innymi problemami emocjonalnymi

budowaniem pozytywnej wizji własnego życia

rozwojem osobistym i realizacją wartości

___________________________________________________________

W zaawansowanej fazie terapia uzależnienia staje się psychoterapią zaburzeń emocjonalnych osoby uzależnionej i zmierza do głębszych zmian w sferze psychologicznych przyczyn problemów osobistych.

----------------------------------------------------------------

Uwzględniane są konsekwencje zniekształceń w procesach emocjonalnych, poznawczych i strukturze Ja spowodowane przez mechanizmy uzależnienia.

Strukturalizacja sytuacji terapeutycznych

procedury terapeutyczne i techniki

interwencje terapeutyczne w trakcie bezpośrednich interakcji pacjenta i terapeuty

zadania pacjenta określone w Osobistym Planie Terapii

zasady organizacji zajęć terapeutycznych

___________________________________________________________

ELEMENTY:

poznawcze oddziaływania psychoedukacyjne

ustrukturalizowana autoanaliza i samopoznanie

dostarczanie przykładów i wzorów aktywności

interpersonalne struktury komunikowania i wywierania wpływu

ćwiczenie umiejętności

osobiste kontakty

Osobiste Plany Terapii i rola pacjenta w procesie terapii

1. Pogłębiona diagnoza uwzględniająca różnice indywidualne w zakresie;

a) sytuacji życiowej

b) specyfiki sposobu uczestniczenia pacjenta w terapii

c) indywidualnych cech osobistych

d) specyfiki funkcjonowania mechanizmów uzależnienia

e) problemów osobistych

2. Określanie problemów, celów i szczegółowych zadań oraz przygotowanie zaplecza do ich realizacji

3. W różnych okresach terapii różne poziomy pracy nad Osobistym Planem Terapii w zakresie stopnia indywidualizacji, tematów i zadań terapeutycznych, głębokości pracy - wymaga to systematycznego monitorowania i modyfikacji OPT

4. Związek realizacji OPT z całością procesu terapeutycznego

5. Dwie podstawowe funkcje OPT

a) kształtowanie podmiotowości i odpowiedzialności pacjenta

b) wzbogacenie struktury oddziaływań terapeutycznych

Funkcje terapeuty w procesie psychoterapii uzależnienia

1. nawiązywanie wstępnego kontaktu i przygotowanie do terapii

2. diagnozowanie i opracowywanie strategii terapeutycznych

3. opracowywanie OPT i opieka nad jego realizacją

4. specjalistyczna pomoc psychologiczna pogłębiająca i ukierunkowująca pracę terapeutyczną pacjenta oraz interwencje w sytuacjach kryzysowych

5. oddziaływania poznawcze, opracowywanie i wprowadzanie procedur

6. prowadzenie dokumentacji, ocena przebiegu i efektów terapii

7. konsultowanie i kierowanie do innych specjalistów

8. współpraca z członkami rodziny i środowiskami wzajemnej pomocy

2

---