Studium Przypadku ucznia z mózgowym porażeniem dziecięcym. Rozwiązanie problemu dydaktycznego.
Rafał L. urodził się w 1988 roku. Od 2000 roku jest uczniem SOSW nr 2 w Lublinie i objęty jest nauczaniem indywidualnym, które realizowane jest w Fundacji ? Benjamin ?.Rafał ma młodszą siostrę, która chodzi do III klasy Szkoły Podstawowej.
Do głównych objawów wskazujących na istnienie problemu wskazują następujące symptomy:
1. Uczeń ma dziecięce porażenie mózgowe.
2. Przejawia różne fobie i stereotypie.
3. Obserwuje się silne reakcje lękowe na każdą zmianę warunków, sytuacji.
4. Wykonuje proste polecenia jednowyrazowe.
6. Nie potrafi współdziałać w grupie.
7. Ma bardzo krótkotrwałą koncentrację uwagi.
8. Obniżona spostrzegawczość, analiza i synteza wzrokowa, orientacja przestrzenna.
9. Jest bardzo słaby pod względem sprawności manualnej i samoobsługowej.
10. Wymaga stałej opieki osoby dorosłej.
Geneza i dynamika zjawiska
Orzeczenie poradni Psychologiczno - Pedagogicznej zawiera minimum informacji diagnostycznych o dziecku. Najczęściej podany jest tylko stopień upośledzenia, zalecenia dotyczące kierunku rewalidacji oraz kilka krótkich informacji o funkcjonowaniu społecznym dziecka. To zbyt mało, żeby ułożyć program terapii z dzieckiem czy plan pracy dydaktyczno - wychowawczej. Dlatego pierwsze trzy miesiące zostały poświęcone wzajemnej obserwacji i adaptacji do nowego środowiska i otoczenia oraz mojej osoby. Rafał przyzwyczajał się do mnie, do mojego głosu, obserwowałem co lubi, jak reaguje na różne sytuacje, obserwowałem jego lęki, czynności i ruchy stereotypowe. Początkowo starałem się niczego dziecku nie narzucać, tylko obserwować, ewentualnie pomagać w różnych zabiegach.
Po trzy miesięcznej obserwacji postawiłam diagnozę funkcjonalną, aby znaleźć odpowiedź na dwa pytania:
1. Na jakim etapie rozwoju znajduje się uczeń ?
2. Jakie sytuacje, czynności, ćwiczenia mogę wykorzystać dla wspomagania rozwoju dziecka?
Aby postawić diagnozę umiejętności funkcjonalnych przeprowadziłem również wywiad z opiekunem prawnym Rafała oraz osobami, które się uczniem opiekują. Starałem się znaleźć odpowiedź na pytania:
• Jak Rafał zachowuje się w codziennych sytuacjach? - podczas jedzenia, zabiegów higienicznych, ubierania.
• Co lubi robić i co robi gdy pozostaje sam ?
• Czego wyraźnie nie lubi ?
• W jakich miejscach przebywa najchętniej ?
• Jak się porozumiewa z opiekunami ?
• Czy odróżnia osoby bliskie i obce ?
• W jakiej pozycji dziecko lubi najbardziej przebywać ?
• Czy i jak reaguje na wprowadzane zmiany ?
• Czy reaguje na dźwięki z otoczenia ?
• Czy lubi słuchać muzyki ?
• Czy są jakieś preferowane aktywności przez dziecko ?
Na podstawie odpowiedzi na te pytania i własnej obserwacji postawiłem w miarę adekwatną diagnozę. Posłużyłem się dodatkowo narzędziem diagnostycznym, czyli Inwentarzem H.C.Gunzburga do Oceny Postępu w Rozwoju Społecznym.
Inwentarz PAC 1 przeznaczony jest do badania osób upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym. Każde dziecko może się wykazać innym poziomem umiejętności społecznych, a PAC 1 pozwala określić go u każdego dziecka oddzielnie. Dokonanie porównania wyników danego dziecka ze średnią jego wieku rozwojowego jest proste dzięki diagramom kołowym.
Całe pole diagramu jest podzielone na małe pola oznaczone numerami zadań w taki sposób, że pola najbliższe środka odnoszą się do zadań najłatwiejszych, znajdujące się najdalej od środka odnoszą się do zadań najtrudniejszych. Jeżeli dziecko dane zadanie wykonuje, to w diagramie zakreślamy pole odpowiadające temu zadaniu, jeżeli częściowo - zakreślamy słabo, jeżeli nie wykonuje danego zadania - to odpowiadające mu pole pozostawiamy białe. Jeden rzut oka na diagram pozwala ocenić stan jego umiejętności społecznych - widzimy jak wiele pól jest białych. I jak rozkładają się pola zakreskowane. Zdarza się, że dziecko nie wykonuje zadań łatwiejszych, wykonuje trudniejsze. Wtedy w diagramie pojawiają się białe pola pośrodku pól zakreskowanych. Zadania odpowiadając takim polom, powinny stanowić program pracy na najbliższy okres, ponieważ istnieje tu możliwość, że dziecko zadania nie wykonuje, ponieważ nie stworzono mu okazji aby daną umiejętność mógł opanować.
W następnej kolejności należy zwrócić uwagę na zadania, których pola w diagramie zostały słabo zaznaczone, by doprowadzić do takiego stanu, że będzie je można zaliczyć bez zastrzeżeń. W dalszej kolejności należy pracować nad zadaniami, których pola w diagramie znajdują się najbliżej zakreskowanych.
Jeżeli dziecko opanuje wszystkie zadania inwentarza łatwiejszego, przechodzi się do trudniejszego i znów mamy dość obszerny program pracy dydaktycznej. Tak więc PAC 1 pozwala na zindywidualizowaną diagnozę i zindywidualizowany program pracy dydaktyczno - wychowawczej.
Uzyskanie całościowej diagnozy dziecka służy nam ( pedagogom specjalnym ) do odpowiedzi na pytanie: na jakim etapie rozwoju znajduje się dziecko i w jakim kierunku prowadzić zajęcia edukacyjno-terapeutyczne.
PAC 1 opracowany dla Rafała
Z diagramu PAC 1 mogę łatwo wywnioskować, w jakim kierunku powinna przebiegać praca terapeutyczna, aby wspomóc rozwój chłopca. Najbardziej zaburzona jest sfera komunikacji a wymiana informacji jest nieodzownym atrybutem życia.
Tymczasem programy szkolne, nawet dla upośledzonych umysłowo oparte są w dużej części na przekazie werbalnym, dlatego niezbędnym warunkiem efektywnej pracy oligofrenopedagoga, jest zrozumienie roli komunikacji niewerbalnej i wykorzystanie jej w diagnozie, planowaniu pracy i w procesie nauczania.
Diagnoza umiejętności funkcjonalnych oparta na długotrwałej obserwacji dziecka i PAC 1 Gunzburga.
Umiejętności związane z poruszaniem się;
• Rafał porusza się na wózku i wymaga pomocy opiekuna, nauczyciela.
• Aktywnie porusza lewą ręką zaciśniętą w piąstkę.
• Porusza nogami podtrzymywany przez nauczyciela.
• Chętnie chodzi w odpowiednim oprzyrządowaniu - chodziku / pokonuje przeszkody /
• Przewraca się z lewego boku na prawy bok.
Umiejętności samoobsługowe.
Jedzenie i picie ( wszystkie czynności związane z samoobsługą wymagają pomocy ze strony nauczyciela. opiekuna )
• potrafi jeść sam ( przeżuwa ), robi przy tym bałagan
Toaleta i kąpiel ( wszystkie czynności związane z samoobsługą wymagają pomocy ze strony nauczyciela, opiekuna )
Rozbieranie i ubieranie się; ( biernie uczestniczy podczas ubierania się )
Sposoby poznawania świata i umiejętności poznawcze.
Sposoby poznawania świata;
• najchętniej poznaje otoczenie dotykając nowe przedmioty.
• wykazuje zainteresowanie dźwiękami otoczenia, kieruje głowę w kierunku skąd pochodzi dźwięk,
Umiejętności poznawcze
• zna stałe miejsce przedmiotów
• zna funkcje i przeznaczenie niektórych przedmiotów;
• rozumie proste polecenia i je wykonuje;
• postawą ciała, gestem domaga się tego, czego w danej chwili oczekuje;
• układa proste puzzle.
Umiejętności porozumiewania się.
Rafał bardzo szybko przywiązał się do mojej osoby. Porozumiewa się za pomomocą komunikacji niewerbalnej - gesty, piktogramy
Sposoby, dzięki którym Rafał porozumiewa się;
• pokazuje ruchem głowy, gdzie chce iść;
• gdy uśmiecha się, to znaczy że jest zadowolony;
• głośne pomrukiwanie sygnalizuje, że jest niezadowolony;
• śmiech otoczenia wywołuje uśmiech na jego twarzy;
Preferencje Rafała:
• Rafał lubi manipulować drobnymi przedmiotami w pudełku, wtedy jest najszczęśliwszy, chociaż czasem jest to jakaś pomoc do zajęć, na stanowcze nie, reaguje głośnym pomrukiwaniem i niezadowoleniem, stara się sam zdobyć to, co zabronione.
Zachowania nietypowe.
• jak jest niezadowolony wydaje bardzo głośne dźwięki i spina się jak strzała, robi się czerwony;
Tak skonstruowana diagnoza umiejętności funkcjonalnych, łącznie z analizą inwentarza PAC 1 Gunzberga dała mi podstawę do zaplanowania edukacji Rafałowi tak, aby przebiegała zgodnie z potrzebami i możliwościami uczniami.
Arkusz umiejętności i osiągnięć dziecka.
Arkusz sporządzony na podstawie obserwacji dziecka i pracy rewalidacyjnej w okresie czasowym (2001 -2006).
RAFAŁ lat 18.
Arkusz umiejętności i osiągnięć w zakresie:
Obsługiwania siebie
1. Zachowanie się przy stole: ( wymaga pomocy nauczyciela )
Umiejętności wykształcone: przyjmuje półstałe i stałe pokarmy z łyżki.
Umiejętności słabo wykształcone: samodzielne jedzenie( wymaga pomocy nauczyciela ),
picie z kubka bez ustnika, rozpoznawanie pokarmów.
Umiejętności niewykształcone: przygotowanie jakiegoś pokarmu.
2. Sprawność motoryczna:
( uczeń większość swojego czasu spędza na wózku )
Umiejętności słabo wykształcone: samodzielne toczenie kółka w oprzyrządowaniu
( chodziku )
Umiejętności niewykształcone: ciągnięcie większych przedmiotów, pchanie ich.
3. Toaleta i mycie się:
Umiejętności wykształcone: korzystanie z ubikacji, ma ustalone regularności.
Umiejętności słabo wykształcone: zdarza się, że zasygnalizuje potrzebę (ale tylko w dobrze znanym środowisku), siadanie na sedesie, mycie rąk pod nadzorem.
Umiejętności niewykształcone: nie utrzymuje pionowej pozycji.
4. Ubieranie się:
Umiejętności wykształcone: bierna współpraca w trakcie ubierania się.
Umiejętności słabo wykształcone: wyciąganie odpowiedniej części ciała do ubrania.
Umiejętności niewykształcone: brak współpracy przy ubieraniu się.
Komunikowania się
1. Język:
Umiejętności wykształcone: umowne gesty ( makaton - podstawowy zakres opanowania języka gestów ), znaki ( piktogramy ), śledzenie wzrokiem poruszających się przedmiotów, rozglądanie się.
Umiejętności słabo wykształcone: hałasuje, krzyczy, wydawanie dźwięków zwielokrotnionych, coraz wyraźniejsza reakcja na muzykę, kierowanie wzroku i głowy w stronę wychodzącego dźwięku, słuchanie prostych i bardzo krótkich opowiadańpodpartych obserwacją bezpośrednią (zaczątek umiejętności), reakcja na proste polecenia.
Umiejętności niewykształcone: powtarzanie sylab, dźwięków na polecenie lub w jakimś celu, słuchanie historyjek, rozumienie układu słów: pod, nad itp.
Uspołecznienie
Umiejętności wykształcone: wyciąga ręce, uśmiecha się, reaguje głosem na widok znajomej osoby, dostrzega innych ludzi, śledzi ruch obcych osób, podaje dłoń na pożegnanie, pomaganie.
Umiejętności słabo wykształcone: słabe skupienie uwagi, pierwsze reakcje na ekspresję twarzy, zwracanie uwagi na siebie poprzez robienie hałasu, oczekiwanie aprobaty na właściwe zachowanie, machanie ręką na pożegnanie, bawi się z innymi, ale nie współdziała.
Umiejętności niewykształcone: brak zainteresowania zabawami zespołowymi.
Zajęcia:
1. Sprawność manualna:
Umiejętności wykształcone: malowanie dużym pędzlem lub wałkiem, rysowanie kredkami świecowymi, lepienie z różnych mas plastycznych.
2. Zręczność:
Umiejętności wykształcone: zdobywanie przedmiotu przez podniesienie, tych które są w zasięgu ręki, wzroku, rzucanie przedmiotów i śledzenie ich wzrokiem,
Umiejętności słabo wykształcone: zamykanie pudełka z pokrywką.
Prognoza i propozycje rozwiązań.
Z długoletniej obserwacji Rafała, diagnozy funkcjonalnej i Inwenatrza PAC 1 Gunzburga, wynika, że najsłabszą stroną Rafała jest komunikacja i w tym miejscu należy wysunąć następujące wnioski do dalszej pracy dydaktyczno - wychowawczej :
Dalszy proces edukacyjny powinien obejmować ćwiczenia;
• Ćwiczenia zmierzające do poznania drugiej osoby, sposobów komunikowania się z drugim człowiekiem, przekazywania mu informacji i emocji.
• Ćwiczenia zmierzające do poznania samego siebie.
• Rozwijanie percepcji wzrokowej.
• Ćwiczenia i zabawy rozwijające i usprawniające percepcję i pamięć słuchową.
• Ćwiczenia i zabawy rozwijające orientację zmysłową, przestrzenną i kierunkową.
• Usprawnianie czynności samoobsługowych ( w miarę indywidualnych możliwości ).
Na tej podstawie opracowałam indywidualny program nauczania na najbliższy rok pracy dydaktyczno - wychowawczej.
PROGRAM PRACY 2006-2007
Samoobsługa
1. Spożywanie pokarmów:
o ćwiczenia usprawniające technikę picia z kubka bez ustnika (ćwiczenia wykonywane w trakcie drugiego śniadania),
o ćwiczenia w rozpoznawaniu niektórych podstawowych pokarmów w trakcie drugiego śniadania oraz zajęć z gospodarstwa domowego,
o obserwacja prac nad przygotowaniem prostych posiłków w trakcie zajęć kuchennych,
2. Poruszanie się:
o doskonalenie umiejętności chodzenia w trakcie zajęć z wychowania fizycznego
( wykorzystanie chodzika )
o ukazanie ruchu jako czynności prowadzącej do celu
3. Toaleta i mycie się :
o Ćwiczenia w korzystaniu z sedesu jako urządzenia służącego do załatwiania potrzeb fizycznych
o Regularne przypominanie o pójściu do toalety, wprowadzenie hasła, które sygnalizuje potrzeby
o Ćwiczenia w myciu rąk - nazywanie czynności, zachęcanie do samodzielności w wykonaniu któregoś z etapu w myciu rąk (np. podaj ręcznik )
4. Ubieranie się:
o Ćwiczenia w wyciąganiu odpowiedniej części ciała, która ma być w danej chwili ubierana (polecenie + pokazanie odpowiedniej części garderoby)
Program pracy w zakresie:
Komunikowania się.
1. Język:
o Stwarzanie sytuacji do hałasowania (nie tylko słownego, ale przede wszystkim poprzez czynności: wysypywanie klocków )
o Praca nad komunikacją niewerbalną ( piktogramy, makaton )
o Ćwiczenia nakłaniające do śledzenia wzrokiem poruszających się przedmiotów
o Próby skupienia uwagi (na krótki okres) na opowiadaniu
Program pracy w zakresie:
Uspołecznienia.
• Ćwiczenia w skupianiu uwagi poprzez stosowanie różnorodnych bodźców (stymulacja polisensoryczna, obserwacja różnorodnych prac).
• Częste chwalenie dziecka, wyrażanie aprobaty
• Stosowanie zabaw muzyczno - ruchowych, prace plastyczne jako forma zachęty do współdziałania.
• Utrwalanie gestu machania na pożegnanie.
• Wyznaczenie stałego miejsca w sali i egzekwowanie tego (jako wstęp do poczucia własności, przynależności).
• zabawy przy lustrze (orientacja w schemacie ciała, elementy metody Weroniki Sherborne ).
Program pracy w zakresie:
Wykonywania prostych czynności.
1. Sprawność manualna:
o Ćwiczenia w puszczaniu i trzymaniu przedmiotów, w podawaniu przedmiotu,
o Wysypywanie, wyjmowanie przedmiotów z dużych pojemników.
o Ćwiczenia w spontanicznym bazgraniu (trzymanie różnorodnych narzędzi pisarskich lub dających jakieś znaki, ślady).
o Malowanie palcami, stemplowanie ( z pomocą nauczyciela ).
2. Program Aktywności Motorycznej
PODSUMOWANIE
Studium przypadku jest bardzo cennym sposobem diagnozowania postępów w rozwoju społecznym osób niepełnosprawnych intelektualnie. Dzięki uwzględnieniu badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich, pozwala nauczycielowi na ustalenie możliwości rozwojowych dziecka we wszystkich sferach rozwoju psychospołecznego i ocenę skuteczności metod i środków rewalidacyjnych.
Dziecko z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym ma inne możliwości rozwoju biologicznego, psychicznego, społecznego i duchowego, ale będąc osobą ma pełne prawo do wspomagania swojego rozwoju poprzez system edukacji, tak jak wspomaga się rozwój dziecka bez ograniczeń rozwojowych. Osoby z umiarkowanym upośledzeniem powinny mieć możliwość rozwoju swych funkcji poznawczych, emocjonalnych, działaniowych, jak inni ich rówieśnicy, choć wymaga to dostosowanych do ich możliwości środków. Terapeutyczno - edukacyjna praca z dzieckiem umiarkowanie upośledzonym umysłowo, wymaga wszechstronnej diagnozy możliwości i umiejętności dziecka, rodziców, a także środowiska edukacyjnego. Edukacja dziecka umiarkowanie upośledzonego jest ze swej natury nauczaniem indywidualnym, ponieważ każde z dzieci ma inny układ wrodzonych i środowiskowych czynników warunkujących rozwój. Dziecko niepełnosprawne intelektualnie przeżywa tak samo jak inne dzieci lęk, niedogodności, ograniczenia, zagubienie, niezrozumienie nowych bodźców, potrzebuje bliskości fizycznej i psychicznej drugiej osoby. Ważne jest, by być z dzieckiem i uczyć się rozpoznawać jego sygnały komunikowania potrzeb i emocji oraz rozumienia świata. Tylko bycie z dzieckiem daje mu szansę rozwoju tych możliwości, które posiada.
W pracy z dziećmi umiarkowanie i znacznie upośledzonymi osiągnięcia edukacyjne są mniej ważne. Priorytetowe miejsce zajmuje kontakt i komunikacja. Nie da się tego osiągnąć bez wzajemnej tolerancji. Często pedagodzy, są jedynymi osobami, które je doceniają i cieszą się z ich osiągnięć, przytulają i mówią - ślicznie, brawo, jestem z ciebie dumny. Pięknie pisze na tan temat Małgorzata Kwiatkowska, nazywając dzieci głęboko niezrozumianymi.
9