PEDAGOGIKA ZABAWY - CELE , ZASADY , METODY .
Zabawa była znana człowiekowi od samego początku jego istnienia .
Pedagodzy opracowali wiele definicji terminu „ zabawa ”. Niektórzy określają ją jako specjalną , naturalną, wrodzoną metodę uczenia się człowieka .
Jest pojmowana także jako potrzeba małych i dużych , przypisana człowiekowi , stanowiąca naturalne dopełnienie całokształtu jego istnienia i działalności .
Najczęściej odnosi się do każdej czynności , którą człowiek podejmuje dobrowolnie , bez przymusu z zewnątrz , dla własnej przyjemności .
Analizując podane definicje możemy wyodrębnić następujące cechy zabawy :
przyjemność i radość z wykonywania czynności ,
dobrowolność uczestnictwa ,
poznanie nowych wartości i informacji ,
kreatywność ,
stworzenie odrębnego świata fikcji ,
zaspokojenie różnych potrzeb ludzkich .
E. Hurlock wyróżniła 4 zasadnicze funkcje zabawy :
funkcja kształcąca - polega na tym , iż dziecko w zabawie kształci swoje zmysły wzbogaca wiedzę o świecie , poznaje samego siebie , rozwija język i umiejętność komunikowania się , uczy poznawać swoje możliwości i dokonywać samooceny ;
funkcja wychowawcza - zabawa rozbudza u dziecka określony stosunek do otoczenia społecznego , poznaje normy społeczne i reguły postępowania , uczy się rzetelności i uczciwości ;
funkcja terapeutyczna - dziecko podczas zabawy uwalnia się od napięći emocji , uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów ;
funkcja projekcyjna - dziecko w zabawie wchodzi w różne sytuacje , wykonuje różne zadania , pelni różne role i dzięki temu ujawnia swoje właściwości . Natomiast wychowawca może odkryć i lepiej poznać mocne i słabe strony wychowanka .
Pedagogika zabawy nie jest dyscypliną naukową lecz symboliczną nazwą metodycznych poszukiwań ułatwiających pracę z grupą , proces uczenia . Proponuje ona działania dające członkom grupy możliwość rozwoju w atmosferze zaufania , wzajemnej akceptacji , bez względu na wiek i umiejętności , wyzwala aktywność twórczą i cie-kawość , ułatwia kontakty z innymi , ze sobą i otaczającą rzeczywistością .
Główne inspiracje teoretycznepedagogika zabawy czerpie z psychologii humanistycznej , jak również pedagogiki Gestalt . Ideą przewodnią jest wiara w człowieka i jego potencjalne możliwości . Dlatego konieczna jest tu współpraca wychowawcy i wy-chowanka . Nauczyciel to osoba wewnętrznie zintegrowana , akceptująca siebie i innych , animator rozwoju i działań ucznia .
Celem pedagogiki zabawy jest dostarczenie osobom , pracującym z różnymi grupami wiekowymi , metod oddziałujących na sferę emocjonalną człowieka , sprzy-jających ujawnieniu pozytywnych uczuć wzmacniających poczucie akceptacji i bez-pieczeństwa , wspomagających samodzielna aktywność podopiecznych .
Na zajęciach prowadzonych metodami pedagogiki zabawy obowiązują określone zasady :
dobrowolności - decydowanie o swojej aktywności w atmosferze wolnej od nakazów ; wychowawca jedynie zachęca , zaprasza do uczestnictwa w zabawie ;
wielopoziomowość komunikacji - świadome porozumiewanie się na poziomie wer-balnym i niewerbalnym , rzeczowym ( wymiana logicznych i prawdziwych informacji ) i emocjonalnym ( wyrażanie , odczuwanie , akceptowanie uczuć swoich i innych ) ;
unikanie rywalizacji - rezygnacja z podziału na zwycięzcę i przegranych , uczenie
współpracy i współdziałania z innymi ;
różnorodność środków wyrazu - umożliwienie przekazywania treści i emocji poprzez oddziaływanie na różne zmysły . Stosuje się podczas zajęć wszystkie media , ruch , dotyk , gest , taniec , malowanie , lepienie oraz pantomimę .
Wszystkie te zasady wzmacniają relacje w grupie , uczą wyrażania uczuć , budują zaufanie do prowadzącego i całej grupy .
Pedagogika zabawy prezentuje także szeroki wybór metod , których celem jest ożywienie kontaktów między ludźmi . Metody te likwidują lęk , obawę i strach , napięcie mięśni oraz napięcia psychiczne , angażują w działanie całą osobę wszystkie jej zmysły , wyzwalają twórczą aktywność , uczą współpracy z innymi .
Można wyodrębnić następujące rodzaje metod :
metody ułatwiające wejście w grupę, poznanie nowego otoczenia, imion oraz powierzchownych cech osób, z którymi rozpoczynamy naukę ;
metody rozluźniające, odprężające, oparte o ruch, gest, taniec, likwidujące napięcie mięśni oraz napięcia psychiczne;
metody ułatwiające wprowadzenie określonego tematu poprzez poznanie odczuć, doświadczeń, potrzeb, oczekiwań poszczególnych członków grupy ;
metody określone jako gry dydaktyczne - polegające na przedstawieniu danych treści w formie zagadkowego problemu i poszukiwaniu rozwiązań. Istotą tej metody jest prowokowanie do twórczego myślenia ;
metody wymiany myśli, gry dyskusyjne - ich celem jest poszukiwanie odpowiedzi na wyraźnie postawione pytanie. Poszukiwanie odpowiedzi ma doprowadzić uczestników do odkrycia prawdy, do ustalenia stanu faktycznego. Narzędziem pobudzania myślenia jest wymiana poglądów, zadawanie pytań, argumentowanie własne i wysłuchanie cudzych argumentów ;
metody ułatwiające przekaz informacji zwrotnej sygnalizujące indywidualną reakcję i odczucia poszczególnych uczestników. Prowadzący, który też staje się członkiem grupy, ma za zadanie przede wszystkim realizować potrzeby i oczekiwania grupy. Aby przekonać się o tym, czy właściwie ocenia sytuację, powinien co jakiś czas pytać o to uczestników grupy. Informacje zwrotne należy wykorzystać na podsumowanie i za-kończenie spotkania ;
metody dramowe - polegają na wykorzystaniu gry z podziałem na role, jako wstęp do omówienia problemu. Ich celem jest zrozumienie motywów, jakimi się kierują ludzie w swoim postępowaniu, a tym samym zrozumienie rzeczywistości. Punktem wyjścia jest określona sytuacja, w której zawarte jest jakieś napięcie, problem, a uczestnicy zajęć " wchodzą " w rolę jej bohaterów. Istotnym elementem działania jest ekspresyjne poka-zanie swojego sposobu przeżywania danej sytuacji poprzez ciało, mimikę, gest i głos ;
metody umożliwiajace samoocenę - pozwalają na poznanie własnej hierarchii wartości, własnych spontanicznych zachowań. Dzięki tej metodzie możemy bezpiecznie spojrzeć w głąb siebie, nie tylko pod kątem jaki jestem, ale też jaki jestem na tle grupy. Może się okazać, że mają problemy, o których nie chcieli mówić. Metody te pozwalają uczestnikom zajęć poznać swoje dodatnie i ujemne strony, wzmocnić poczucie własnej wartości, dostrzec, że istnieje ktoś podobny do mnie lub inny niż ja ;
metody integrujące duże grupy - proponują one wszystkim uczestnikom wspólną, aktywną zabawę, bez podziału na bawiących się i obserwatorów. Poświęcone są one realizacji określonego tematu. Grupy mają podane ramy działania i cel działania, natomiast same muszą odnaleźć drogę, po której będą zmierzać do osiągnięcia podanego celu.
Stosując w pracy wymienione metody pedagogiki zabawy uzyskujemy następujące efekty :
następuje pełna integracja grupy,
brak rywalizacji między uczestnikami grupy,
stosujemy swobodne wypowiedzi bez obawy przed ośmieszeniem lub ocenianiem,
stajemy się bardziej twórczy, aktywni, komunikatywni,
następuje pełny rozwój percepcji słuchowej, wzrokowej oraz ruchowej,
osiągamy wysoki poziom tolerancji, akceptacji siebie i innych,
pogłębia się integracja z rodzicami i nauczycielem.
Można wymieniać jeszcze więcej zalet wynikających ze stosowania metod pedagogiki zabawy. Przytoczone dotychczas są wystarczającym argumentem na to, iż należy wzbogacić swój warsztat pracy o metody pedagogiki zabawy.
Opracowała : mgr Dagmara Hawryło
nauczyciel stażysta
w oddziale przedszkolnym
w Szkole Podstawowej
w Rożnowie .
Bibliografia :
T. Lewińska - " Zabawki najstarsze " , " Wychowanie w Przedszkolu " nr 7 / 1997 . J. Krzyżewska - " Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej " , Suwałki 1998 .
E. Hurlock - " Rozwój dziecka " , PWN , Warszawa 1980 .
( red. ) M. Żebrowska - " Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży " , WSiP , Warszawa 1996 .
E. Kędzior - Niczyporuk - " Wprowadzenie do pedagogiki zabawy " , Wydawnictwo KLANZA , Lublin 1998 .
A. Wimmer - " Pedagogika zabawy - wyzwalanie aktywności " , PSPZ KLANZA , Lublin 1996 , nr 4 .