Organizacje międzynarodowe o charakterze gospodarczym na świecie
Organizacja międzynarodowa, organizacja zrzeszająca państwa albo inne osoby prawne lub fizyczne z różnych państw dla realizacji określonych celów.
Wyróżniane są:
organizacje międzynarodowe międzyrządowe (najczęściej tylko one są uznawane za podmioty prawa międzynarodowego publicznego):
powszechne (np. ONZ) lub grupowe (np. NAFTA),
ogólne (np. UA) lub specjalne (np. FAO, OPEC)
organizacje międzynarodowe pozarządowe, np. Czerwony Krzyż
Jest kwestią dyskusyjną to, czy za organizację międzynarodową można uznać organizacje międzyrządowe nie posiadające podmiotowości prawnej, takie jak Unia Europejska (UE) czy Ruch Państw Niezaangażowanych. UE jest często kwalifikowana jako organizacji międzynarodowa, ponieważ coraz częściej korzysta z podmiotowości prawnej Wspólnot Europejskich i jest uznawana za podmiot prawa międzynarodowego.
Do najważniejszych wspólnot gospodarczych świata należą:
Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, RWPG (1949-1991)
Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG (1958-1993, zobacz: UE)
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, EFTA (1960)
Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu, GATT
Światowa Organizacja Handlu, (World Trade Organization, WTO)
Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową, OPEC (1960)
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, OECD (1961)
Unia Celna i Gospodarcza Afryki Środkowej, UDEAC (1964)
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej, ASEAN (1967)
Andyjski Wspólny Rynek, AMC (1969)
Wspólny Rynek Karaibski, CARICOM (1973)
Latynoamerykański System Gospodarczy, SELA (1975)
Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej, ECOWAS (1975)
Wspólnota Gospodarcza Krajów Wielkich Jezior, CEPGL (1976)
Forum Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku, APEC (1989)
Wspólnota Niepodległych Państw, WNP (1991)
Unia Europejska, UE (1993):
Europejska Wspólnota Węgla i Stali, EWWiS (1952 - 2002)
Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Euratom, Euratom (1958)
Wspólnota Europejska, WE, dawniej EWG (1958)
Unia Afrykańska, AU (2002)
Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu, NAFTA (1994)
Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, CEFTA (1993)
Środkowoamerykański Wspólny Rynek, CACM
Południowoafrykańska Konferencja Koordynacji Rozwoju, SADCC
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, European Free Trade Association, EFTA, unia celna państw europejskich, utworzona w 1960 roku. W swych pierwotnych założeniach miała stanowić alternatywę dla uwikłanej w spory polityczne EWG.
Celem krajów tworzących EFTA było utworzenie strefy wolnego handlu (zniesienie ceł wewnętrznych) w obrocie towarami przemysłowymi, doprowadzenie do wzrostu produkcji, możliwie pełnego zatrudnienia oraz rozwój handlu światowego opartego na zasadach uczciwej konkurencji. Pomysłodawcą projektu była Wielka Brytania, która pozostała początkowo poza EWG i obawiała się utraty swej mocnej pozycji w gospodarce europejskiej. W 1970 do EFTA przystąpiła Islandia, w 1986 Finlandia, a w 1991 Liechtenstein. W 1977 EFTA podpisała porozumienie z EWG zezwalające na swobodną wymianę towarów przemysłowych.
W miarę wstępowania do Wspólnot, poszczególni członkowie stowarzyszenia opuszczali jego szeregi (1972 Wielka Brytania i Dania, 1986 Portugalia, 1995 Austria, Finlandia i Szwecja), wskutek czego traciło ono coraz bardziej na realnym znaczeniu w gospodarce europejskiej. EFTA nigdy nie stało się konkurencją dla EWG i nie nabrało dużego znaczenia gospodarczego. Za przyczynę tego faktu uznaje się dysproporcje w ekonomicznym rozwoju jego członków, rozbicie geograficzne oraz atrakcyjność gospodarczą EWG. Obecnie członkami EFTA są: Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria. Najwyższym organem EFTA jest Rada, pracami wykonawczymi kieruje 10 komitetów. Stowarzyszenie posiada także komitet doradczy i parlamentarny. Kraje EFTA, mimo utworzenia odrębnej organizacji, ciągle współpracowały blisko z krajami Wspólnot, czego efektem było powstanie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).
GATT, General Agreement on Tariffs and Trade, Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu, międzynarodowe porozumienie handlowe podpisane w 1947 roku w Genewie przez 23 państwa członkowskie ONZ.
Celami organizacji były: likwidacja ograniczeń hamujących rozwój wymiany handlowej, obniżenie maksymalnych stawek celnych, ocena sytuacji w handlu międzynarodowym, rozstrzyganie sporów pomiędzy członkami. Oznacza to, że głównym celem jest liberalizacja handlu międzynarodowego i w efekcie stworzenie warunków zbliżonych do wolnej konkurencji.
Światowa Organizacja Handlu (ang. World Trade Organization (WTO)) - organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), została powołana w 1994 w Marrakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT.
Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest Genewa. Polska była jednym z państw założycielskich. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym.
OPEC (Organization of Petroleum Exporting Countries) - organizacja powstała w 1960 r. w Bagdadzie z inicjatywy Wenezueli, dbająca o interesy eksporterów ropy naftowej. OPEC ustala limity wydobycia ropy dla poszczególnych krajów, dzięki czemu faktycznie dyktuje ceny tego surowca na rynku światowym. Obecnie zrzesza następujące kraje: Arabię Saudyjską, Algierię, Irak, Kuwejt, Katar, Libię, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Indonezję, Nigerię, Iran, Gabon, Wenezuelę.
Działalność OPEC dotyczy wszystkich aspektów rynku, takich jak ceny, opłaty eksploatacyjne, limity wydobycia i zyski.
W wyniku kryzysu naftowego w latach 1973-1974 pozycja organizacji ogromnie wzrosła. W 1973 podwyższano wielokrotnie cenę ropy, a państwa członkowskie osiągnęły ogromne dochody stawiające je w rzędzie najbogatszych na świecie. Skutkiem tego był gwałtowny wzrost kosztów utrzymania w wysoko rozwiniętych państwach zachodnich i polityka oszczędnościowa w tych państwach.
Złagodzeniem sytuacji był fakt, że poza organizacją pozostawał jeden z największych producentów ropy - Meksyk. Spadek znaczenia OPEC wynikał także z konfliktów wojennych pomiędzy państwami członkowskimi (wojna iracko-irańska, wojna w Zatoce Perskiej). Znaczenie OPEC jest w dalszym ciągu duże, ale pozycja innych eksporterów, np. Rosji, wzrosła.
OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - zrzesza wysoko rozwinięte kraje Europy Zachodniej, Ameryki Północnej oraz Japonię, Koreę Południową, Turcję, Australię i Nową Zelandię. W latach 1995-1996 do OECD przyjęto Czechy, Polskę i Węgry. Głównym celem organizacji jest uzgadnianie polityki gospodarczej, ograniczanie bezrobocia i działanie na rzecz wzrostu stopy życiowej społeczeństw. Z państw najlepiej rozwiniętych, należących do OECD, utworzyła się tzw. Grupa Siedmiu (G-7) - Stany Zjednoczone, Japonia, Wielka Brytania, Francja, Kanada, Niemcy i Włochy.
Unia Celna i Ekonomiczna Afryki Centralnej (UDEAC), utworzona w 1964 przez Gabon, Kongo, Czad, Republikę Środkowoafrykańską. W 1983 przystąpiły do niej Kamerun i Gwinea Równikowa. Państwa te wprowadziły jednolitą wewnętrzną i zewnętrzną taryfę celną, przyjęły wspólne ustawodawstwo w zakresie inwestycji zagranicznych. W 1983 weszła w skład Wspólnoty Ekonomicznej Państw Afryki Centralnej.
ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo- Wschodniej skupiające: Filipiny, Brunei, Wietnam, Indonezję, Malezję, Tajlandię i Singapur. Głównym celem organizacji jest działanie na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego krajów członkowskich. Od 1993 r. tworzą strefę wolnego handlu.
Andyjski Wspólny Rynek, Pakt Andyjski, Grupa Andyjska, Andino Mercado Comun (AMC), jedno z ugrupowań integracji regionalnej w Ameryce Łacińskiej. Powołane na mocy układu z Cartageny, podpisanego w 1969 przez Boliwię, Chile (wystąpiły w 1976), Ekwador, Kolumbię i Peru oraz w 1973 Wenezuelę.
Jego celem było utworzenie wspólnego rynku i przyspieszenie procesów rozwoju gospodarczego, czego nie udawało się osiągnąć w ramach organizacji LAFTA. Wspólne problemy Ameryki Łacińskiej nie sprzyjały procesom integracji gospodarczej i mimo kilku istotnych umów z lat 80., rzeczywisty rozwój współpracy nastąpił dopiero w latach 90.
W 1991 na mocy aktu z Caracas, AMC zadecydowało o utworzeniu strefy wolnego handlu od 1992, a wolnego rynku od 1995 (obejmuje on blisko 100 mln ludzi, wytwarzając ok. 180 mld dolarów produktu). Głównym zadaniem AMC jest przezwyciężenie trudności gospodarczych i kompleksowa współpraca w skali regionu. Państwa AMC mogą bez przeszkód zawierać układy z innymi latynoamerykańskimi krajami i włączać się w ich struktury integracyjne, np. Mercosur czy Grupa Trzech (umowa Meksyku, Kolumbii, Wenezueli z 1994). Zastosowanie zerowej taryfy importowej wobec USA ma ułatwić przyszłe połączenie z NAFTA. Pakt współpracuje także w wymiarze ponadregionalnym - w 1993 umowa z Unią Europejską.
CARICOM (ang. The Caribbean Community and Common Market), Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek - organizacja powstała na mocy paktu z 4 lipca 1973 roku podpisanego przez cztery państwa: Barbados, Gujanę, Jamajkę oraz Trynidad i Tobago. Pakt wszedł w życie 1 sierpnia 1973 roku. Integralną część CARICOM stanowi Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (CARIFTA, ang. The Caribbean Free Trade Association). Obecnie organizacja liczy 20 członków, w tym 5 nieposiadających pełnego statusu członkowskiego. Do czterech państw założycielskich (Barbados, Gujana, Jamajka, Trynidad i Tobago) dołączyły: Antigua, Barbuda, Belize, Dominika, Grenada, Saint Lucia, Montserrat, Bahamy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Surinam, Anguilla, Kajmany, Haiti, Bermudy.
Wspólnota Gospodarcza Krajów Afryki Zachodniej (ang. Economic Community of West African States, ECOWAS) - regionalna organizacja zrzeszająca 15 państw Afryki Zachodniej powstała na mocy traktatu z Lagos podpisanego 28 maja 1975. Głównym celem ECOWAS jest promowanie integracji ekonomicznej. Siedzibą organizacji jest Abudża, stolica Nigerii.
APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation, pol. Wspólnota Gospodarcza Azji i Pacyfiku) - luźny układ integracyjny dotyczący współpracy gospodarczej krajów Azji i obrzeży Pacyfiku, powołany w 1989 r. w Canberze podczas nieformalnego spotkania 6 państw członkowskich ASEAN i Australii, Nowej Zelandii, Kanady, USA, Japonii i Korei Południowej. APEC nie jest organizacją międzynarodową (taką jak UE), ani także w planach nie zamierza o taki status się ubiegać. Współpraca w ramach tego układu opiera się wyłącznie na deklaracjach politycznych, tak więc podmiotami APEC są gospodarki państw. Deklaracje zasadniczo są przyjmowane podczas odbywających się co roku posiedzeń szefów państw i rządów oraz odrębnych posiedzeń państw członkowskich. W kręgu państw APEC nie są zawierane żadne umowy państwowe. Działalność APEC opiera się na podejmowanie wyłącznie konsensusu w kwestiach spornych.
Celem APEC jest:
znoszenie barier celnych
współpraca technologiczna
dążenie do ściślejszej integracji gospodarczej
popieranie wzrostu gospodarczego i sprawiedliwego rozwoju
Do APEC należy 21 państw: Austria, Brunei, Kanada, Indonezja, Japonia, Korea Południowa, Malezja, Nowa Zelandia, Filipiny, Singapur, Tajlandia, Stany Zjednoczone, Chiny, Hongkong, Republika Chińska, Meksyk, Papua - Nowa Gwinea, Chile, Peru, Rosja, Wietnam.
Wspólnota Niepodległych Państw - organizacja międzynarodowa powstała 21 grudnia 1991 roku, zrzeszając większość państw dawnego Związku Radzieckiego. WNP powstała na mocy tzw. układu białowieskiego z 1991 r. podpisanego przez prezydentów Borysa Jelcyna, Leonida Krawczuka i Stanisława Szuszkiewicza. WNP obejmowała wówczas jedynie trzy kraje słowiańskie: Rosję, Ukrainę i Białoruś. Na mocy protokołu z Ałma Aty z 21 grudnia 1991 do organizacji przystąpiło kolejnych osiem republik rozwiązanego ZSRR: Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Armenia i Azerbejdżan. W organizacji nie znalazły się państwa bałtyckie oraz Gruzja.
Celem WNP jest prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw (ze wspólnej polityki wyłączone są kwestie obronne, uregulowane odrębnym traktatem taszkenckim z maja 1992 roku), stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego, jak również ochrona środowiska, prowadzenie wspólnej polityki migracyjnej i zwalczania przestępczości.
Do WNP należy większość krajów byłego ZSRR, jednak inicjatywy rozwijające i konkretyzujące współpracę krajów dwunastki nie spotkały się z pozytywnym odzewem. Zdecydowanie odrzucona (nawet przez Rosję) została idea utworzenia Związku Euroazjatyckiego zgłoszona przez Nursułtana Nazarbajewa oraz propozycje integracyjne Alaksandra Łukaszenki. Bliższą integracją w ramach Wspólnoty zainteresowana jest (oprócz Rosji) głównie Białoruś oraz kraje azjatyckie tj. Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan. Wraz z Rosją należą one do Unii Celnej WNP oraz są stronami Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej (EaWG).
Unia Europejska jest to gospodarczo-polityczna wspólnota, którą tworzą państwa członkowskie (od 1 stycznia 2007 r. jest ich 27, Polska jest członkiem Unii Europejskiej od 1 maja 2004 r.). Podstawę do funkcjonowania UE stanowi traktat z Maastricht podpisany 7 lutego 1992, zwany też Traktatem o Unii Europejskiej. Kraje Unii Europejskiej składającej się z 27 państw mają łącznie produkt krajowy brutto drugi na świecie (po Stanach Zjednoczonych).
Państwa członkowskie: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy, Cypr, Czechy, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry.
Według podpisanego w 1992 roku Traktatu o Unii Europejskiej podstawowymi celami Unii są:
promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi,
wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej,
dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii,
rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych.
ujednolicenie struktury gospodarczej krajów członkowskich, wyrównanie rozwoju gospodarczego regionów.
powiększenie standardów życia
NAFTA Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu - drugie pod względem potencjału ugrupowanie gospodarcze świata, powstałe w 1992 roku w wyniku porozumienia zawartego pomiędzy Kanadą, Meksykiem i Stanami Zjednoczonymi, które weszło w życie na początku 1994 roku. Porozumienie to ma doprowadzić w ciągu 15 lat do stworzenia strefy wolnego handlu na obszarach krajów członkowskich.
CEFTA Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu założyły w 1992 roku: Czechy, Polska, Słowacja i Węgry - sygnatariusze Grupy Wyszehradzkiej. W 1996 roku do tego porozumienia przystąpiła Słowenia. CEFTA jest typowym przykładem niższej formy międzynarodowej integracji gospodarczej o zasięgu regionalnym. Ambicją jej członków jest tworzenie strefy wolnego handlu oraz zdobywanie doświadczeń w dziedzinie współpracy gospodarczej przed przystąpieniem do Unii Europejskiej na początki XXI wieku.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy IMF - największa instytucja finansowa świata, zrzeszająca 178 państw. Udziałowcami IMF są wszystkie kraje członkowskie, które w zależności od wielkości udziału mają odpowiednią ilość głosów przy podejmowaniu decyzji. Głównym celem IMF jest koordynacja międzynarodowej współpracy walutowej i gospodarczej oraz pomoc krajom członkowskim w utrzymaniu równowagi w bilansie płatniczym i stabilizacji walut.
Bank Światowy (Międzynarodowy Bank Rozwoju i Odbudowy) - jego głównym zadaniem jest udzielanie państwom członkowskim pożyczek długoterminowych (na 15-25 lat z 5-letnią karencją) na cele inwestycyjne. Jego siedzibą jest Waszyngton, a członkami mogą być wszystkie kraje należące do MFW.
MERCOSUR - Wspólny Rynek Południa zrzeszający Argentynę, Brazylię, Paragwaj i Urugwaj.