GRY I ZABAWY
W NAUCZANIU POCZĄTKOWYM
Szkoła jest jednym z miejsc i środowisk, w którym dokonuje się rozwój społeczny ucznia. Już w pierwszych latach pobytu w szkole dziecko zdobywa doświadczenia, które mają znaczący wpływ na budowanie jego poczucia wartości, uczą prawidłowej komunikacji, funkcjonowania w grupie, przyswajania określonych umiejętności oraz uruchamiają emocje.
Ważnym i docenianym przez nauczycieli źródłem sprzyjającym rozwojowi społecznemu dzieci są gry i zabawy. Współcześni psychologowie również podkreślają społeczną funkcję zabaw dziecięcych. Zdaniem Elizabeth Hurlock, zabawa „uczy dawać, brać, dzielić się współpracować i podporządkowywać swoją osobowość grupie”, jest więc ważnym czynnikiem kształtowania osobowości i narzędziem przystosowania społecznego. Podobnie twierdzi francuski psycholog Jean Chateau, który zwraca uwagę na humanistyczne wartości zabaw . Zabawa wypełnia i przenika całe życie dziecka, bo znajdują w niej ujście jego uczucia i pragnienia, ciekawość i wyobraźnia. Zabawa nie jest „przelotną zachcianką”, lecz zjawiskiem odpowiadającym możliwościom życiowym dziecka, a zarazem niezbędnym dla jego ogólnego rozwoju, gdyż „kształtuje i organizuje osobowość dziecka, wzbogaca i doskonali jego siły fizyczne i psychiczne, rozbudza w nim dziarskość, wypełnia radością życia i wiarą w siebie”. Natomiast Stefan Szuman twierdził, iż „zabawa jest niczym innym, jak żarliwym zainteresowanym, nieświadomym swego celu, a równocześnie przyjemnym uczeniem się”. Na podstawie przedstawionych definicji można stwierdzić, że w toku zabawy dziecko zdobywa różne wiadomości i umiejętności i zaspokaja potrzebę działania. Zabawa jest tą formą aktywności, która sprawia dziecku radość.
Podobne znaczenie mają zabawy oparte na pewnych zasadach (przepisach) czyli gry. Przepisy te regulują układ i podział sił bawiących się grup dzieci. Każde dziecko w takiej zabawie ma swoją „pozycję” uzgodnioną z pozycją innych uczestników zabawy. Tego rodzaju zabawy zespołowe mają charakter współzawodnictwa, rywalizacji.
Celem zabaw i gier integracyjnych, co wynika z ich nazwy, jest integracja zespołu osób, które mają razem coś zrobić, czegoś doświadczyć lub po prostu przebywać ze sobą pewien okres czasu. Służą one rozwojowi grupy, a więc uczą współpracy, wrażliwości na innych, budują poczucie zaufania. Mają także wpływ na rozwijanie porozumienia w klasie oraz wykształcenie się poczucia bezpieczeństwa.
Stosowanie w pracy z dziećmi zabaw i gier wpływa na lepsze porozumienie się z nimi . Z obserwacji wynika, że dzieci chętnie biorą udział w formach zabawowych. Zdarzają się jednak osoby w klasie, które nie są zainteresowane wszystkimi proponowanymi przeze nauczyciela zabawami. Nie należy zmuszać tych dzieci do wzięcia udziału w danej formie aktywności. Starać się każdemu dawać wolny wybór, prawo do odmowy.
Dzieci biorąc udział w tych zabawach doskonalą chód, bieganie, skoki, rzut, mocowanie się. Ta aktywność sprawia im dużo radości i przyjemności. Podczas zabaw następuje też większa koncentracja uwagi na zadaniu niż na sobie, co z kolei sprzyja spontaniczności.
ZABAWY AKTYWIZUJĄCE PRACĘ UCZNIA NAUCZANIA ZINTEGROWANEGO
Związek zabawy z twórczością jest coraz wyraźniej dostrzegany i doceniany. Włącza się ją do procesu edukacji na wszystkich szczeblach. Zabawowy stosunek do twórczego wysiłku pozwala dziecku przyjąć treści niezwykłe i pozornie niemożliwe.
Twórcze aspekty zabawy dziecka zawierają się w tym, że:
· Nie tracąc poczucia realności świata, tworzy ono własny świat fikcji;
· Doświadczenia w działaniach na niby tworzą się w nowe układy;
· Wykonywanie czynności - mimo reguł i przyjętej konwencji - pozostawia spory margines dla wyobraźni
· Posługiwanie się przedmiotami zastępczymi opiera się na umowności i na dawaniu im nowych znaczeń
· Przeżywanie własnej aktywności i przedmiotowości ma walor twórczy w dwojakim sensie działaniowym i autokreacyjnym.
Zabawa nie wymaga żadnych zewnętrznych nagród, ani dodatkowych - poza samą sobą - uzasadnień, wobec czego twórczość wykonywana jako bawienie się pojęciami i ideałami jest automatycznie aktywnością motywowaną wewnętrznie. Ten rodzaj motywacji jest w twórczości najbardziej pożądany.
Opisane zabawy i ćwiczenia mogą być realizowane podczas zajęć integracyjnych jak i fakultatywnych. Ich celem jest kształtowanie umiejętności wypowiadania i komunikowania się dziecka za pomocą różnych przekazów o charakterze niewerbalnym (gesty, mimika) oraz ćwiczenie zdolności twórczych w zakresie
Rzeźby
Uczniowie dobierają się w pary i ustalają, kto będzie osobą A, a kto osobą B. Osoba A stoi spokojnie, a osoba B kształtuje ją tak, jakby była z gliny, robiąc z niej posąg. Następnie rzeź-biarze przechodzą po sali i oglądają inne rzeźby. Mogą dokonać poprawek przy dowolnej rzeźbie. Wracają potem do swojej rzeźby i zastanawiają się czy chcą jeszcze coś poprawić. Nadają rzeźbie imię lub tytuł. Dzielą się swoimi refleksjami na temat swojej rzeźby.
Otwarty krąg
Dzieci siadają w kręgu. Każde z nich kończy zdania:
- najlepsza rzecz, która zdarzyła mi się w tym tygodniu …………
- gdybym był zwierzęciem, to byłbym …..bo ….
- gdybym był owocem, to byłbym … bo ….
- gdybym był kwiatem to byłbym .... bo …..
- gdybym był sławną osobą, to byłbym …. bo…
- chciałbym napisać książkę o ……….
- od grupy oczekuję ……………..
- lubię gdy ………….
Inne przykłady zabaw integracyjnych:
Lustra
Uczniowie stoją w kole i obserwują osobę prowadzącą, która bardzo powoli porusza się, najpierw samymi rękami, potem włącza inne części ciała i twarz. Inni poruszają się wraz z nią, zachowując się jak odbicia w lustrze. Prowadzący wykonuje ruchy bardzo wolno, np. podnosi ręce na wysokość oczu licząc do dziesięciu. Na koniec można przeprowadzić rozmowę na temat różnicy pomiędzy odczuciami osoby prowadzącej i lustrzanego odbicia.
Łańcuch przyjaźni
Dzieci chwytają się za ręce, tworząc długi łańcuch przyjaźni. Osoba, która jest na początku łańcucha wykonuje polecenia podawane przez prowadzącego ( np. prowadź łańcuch powoli,
prowadź w całkowitej ciszy, prowadź szybko, prowadź skacząc na jednej nodze, prowadź w rytm melodii itp.) Polecenia podawane są szybko i po chwili następuje zmiana prowadzącego.
Ludzie do ludzi
Dzieci dobierają się parami. Osoba, która nie ma pary, kontroluje wykonanie i kieruje pracą dzieci mówiąc np.: nos do nosa, plecy do pleców, ręka do nogi itp. Kiedy powie: ludzie do ludzi, każdy uczeń zmienia swojego partnera. Zmienia się także osoba wydająca polecenia. Osoba, która zostanie bez pary, kontynuuje zabawę.
Rzeźby
Uczniowie dobierają się w pary i ustalają, kto będzie osobą A, a kto osobą B. Osoba A stoi spokojnie, a osoba B kształtuje ją tak, jakby była z gliny, robiąc z niej posąg. Następnie rzeź-biarze przechodzą po sali i oglądają inne rzeźby. Mogą dokonać poprawek przy dowolnej rzeźbie. Wracają potem do swojej rzeźby i zastanawiają się czy chcą jeszcze coś poprawić. Nadają rzeźbie imię lub tytuł. Dzielą się swoimi refleksjami na temat swojej rzeźby.
Wszyscy ci, którzy ………
Dzieci siedzą w kręgu na krzesłach. Jeden uczestnik zabawy jest bez krzesła i staje w środku kręgu. On podaje hasła np.: wszyscy ci, którzy lubią zupę pomidorową. Wstają wtedy te oso-by, które lubią zupę pomidorową i muszą zmienić swoje dotychczasowe miejsce. Osoba wydająca polecenia korzysta z okazji i w trakcie chwilowego zamieszania zajmuje wolne miejsce.
Inne polecenia:
- wszyscy ci, którzy mają na sobie coś czerwonego,
- wszyscy ci, którzy lubią cukierki,
- wszyscy ci, którzy mają siostrę,
- wszyscy ci, którzy mają długie włosy,
- wszyscy ci, którzy mają rower itp.
Walki kogutów
Uczniowie dobierają się parami. Zakładają ręce do tyłu i próbują wytrącić z równowagi swo-jego partnera. Następnie pary chwytają się pod rękę na haczyk (wolna ręka z tyłu). Skacząc na jednej nodze walczą z drugą parą. Potem trójki przeciwko trójkom, czwórki przeciwko czwór-kom itd., aż dwa rzędy będą się przepychać. Prowadzący przypomina dzieciom o zachowaniu bezpieczeństwa podczas zabawy.
- Zabawy ułatwiające wprowadzenie nowego tematu
„Graffiti „- jest techniką, dzięki której można wytworzyć i wzmocnić
w grupie dobry klimat oraz kształcić u dzieci myślenie twórcze- zabawy
w niedokończone zdanie np. ,,Mam nadzieję, że lekcja będzie ...”. Wywieszamy plakaty z rozpoczętymi zdaniami. Dzieci chodzą po sali
i zgodnie ze swoim odczuciem dopisują niedokończone zdania.
Można również wypisać problem na tablicy, podzielić uczniów na pięć grup, posadzić ich na obwodzie koła. Każda z grup otrzymuje plakat
z niedokończonym zdaniem, np. ,,Na pewno będziemy ...” itp. Zadanie każdej grupy polega na wymyśleniu zakończenia zdania i wpisania
u dołu plakatu oraz zagięcie pod spód tak, by nie były widoczne dla pozostałych. Plakaty krążą od grupy do grupy zgodnie ze wskazówkami zegara. Przy każdej zmianie plakaty są zaginane. Po czterech rundkach należy rozwiesić plakaty i odczytać rozwiązania. Należy pamiętać, iż rozwiązania jednych są tajemnicą dla drugich. Trzeba ustalić czas rozwiązania i przy zmianach rundek używać hasła ,,START”.
Zabawy umożliwiające autoprezentację
Krasnoludek- jest jedną z technik integracyjnych. Można go stosować na różnych przedmiotach. Jest to pomoc w ręku dziecka, np. piłeczka, grzechotka, maskotka. Krasnoludkiem może być ,,coś”, czym można do siebie rzucać, co przyciąga wzrok dziecka. Możemy kończyć nim zdanie, np. Dzieci siedzą w kręgu. Rzucamy ,,Krasnoludka” i mówimy: Krasnoludek jest ... (dziecko, które otrzymuje rzucony przedmiot kończy zdanie). Obowiązuje tu zasada nie powtarzania wcześniej usłyszanych zakończeń i mówi tylko ta osoba, która trzyma w ręku ,,Krasnoludka”.
Pajęczynka lub Kłębek- nazwa tej techniki pochodzi od efektu końcowego, który powstaje w wyniku zabawy z kłębkiem nici. Stosuje się je w klasach I-III na różne sposoby. Dzieci przy pomocy kłębka mogą poznawać swoje imiona, mówić o sobie coś dobrego, uczyć się dodawać i odejmować, tworzyć opowiadania. Wariant integracyjny ,,Poznajemy imiona koleżanek
i kolegów”. Wszystkie siedzą w kręgu. W prawej ręce nauczyciel trzyma kłębek wełny, nawija nitkę na palec wskazujący lewej ręki i rzuca prawą ręką do wybranego dziecka mówiąc jakąś pozytywną cechę: ,,Rzucam do Przemka, bo on ładnie gra”. Po rzuceniu kłębka do wszystkich dzieci powstaje sieć.
Po zakończeniu zabawy dzieci odrzucają kłębek do koleżanek i kolegów, od których go otrzymały powtarzając ich relację słowną.
ZABAWY AKTYWIZUJĄCE PRACĘ UCZNIA NAUCZANIA ZINTEGROWANEGO
,,ZŁOŚCI MNIE"
Każde dziecko wypisuje na kartce papieru litery swojego imienia, jedna pod drugą i szuka dla niej dowolnego wyrazu, nazwy zdarzenia
,,NIEDOKOŃCZONE ZDANIE"
Jestem smutna, gdy ................................................................................
Jestem wesoła, gdy.................................................................................
,,WYMIEŃ RZECZOWNIKI"
Uczeń mówi alfabet, drugie zaś dziecko w dowolnym momencie mówi stop. Wszyscy zapisują rzeczownik na tę literę, na której został zatrzymany alfabet.
,,GAZETOWE BUZIE"
Powycinane buzie z gazety, mające różny wyraz twarzy. Próbujemy:
· Porównać uczucia
· Odgadujemy charakterystyczne znaki (układ brwi, kierunek patrzenia, kształt ust, zmarszczone czoło)
,,CO BY TA OSOBA MOGŁA POWIEDZIEĆ"
Wykorzystujemy wcześniej wycięte twarze. Łączymy je w pary i układamy dialogi.
,,DALSZY CIĄG"
Wycinamy z gazety twarz wesołą, ponurą, smutną, złą. Nauczyciel czyta fragment prozy i zadaje pytania, np.: jaki dalszy ciąg opowiedziałaby twarz wesoła, a jaki smutna?
,,OPISUJEMY UCZUCIA"
Uczniowie wybierają sobie jakieś uczucie, np. agresję, radość, strach, zadowolenie. Starają się opisać:
· Kolor
· Jak pachnie?
· Jak wygląda?
· Jaki ma dźwięk?
,,ZABAWA SŁOWAMI"
Próbujemy o jednym wybranym uczuciu ułożyć krótki wiersz, który zawierałby wyżej wymienione elementy. Dzieci odczytują kolejno ułożone wiersze. Prace uznane za najciekawsze "wędrują" do kącika literackiego.
,,ILUSTROWANIE PRZYSŁÓW"
Czego Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał.
Uczniowie dzielą się na trzy grupy trzyosobowe i wybierają jedno z przysłów. Następnie do tego wybranego przysłowia układają bajkę lub historyjkę. Następnie prezentują swoje prace na forum klasy. Wybierają, która im się najbardziej podoba.
,,PORÓWNANIA"
Uczniowie dostają kartki z przymiotnikami. Przy każdym przymiotniku można zapisać po kilka porównań. W ten sposób uczniowie uczą się zestawiać dwa słowa podobne lub opisujące się wzajemnie, np.:
Czerwony jak ....................................................
Wesoły jak .........................................................
Nudny jak...............................................................
Szczęśliwy jak...................................................
Przy nietypowych porównaniach i skojarzeniach dzieci uzasadniają swoją wypowiedź.
,,KALAMBURY"
Dzieci gestem lub mimiką próbują przekazać sobie informację, inni odgadują.
`,SKOŃCZ WYRAZ"
Rozpoczynający rzuca piłeczkę i wymawia dowolną sylabę. Ten, kto chwycił, musi dokończyć wyraz, itd.
,,FRANCUSKA POCZTA"
Duży karton puszczamy pocztą i kolejno wszystkie dzieci piszą do siebie coś miłego.
,,KALIGRAM"
Są to słowa ułożone tak, by przypominały kształt opisywanego przedmiotu.
,,POMNIK GRUPY"
Jedna osoba wchodzi do koła i przyjmuje charakterystyczną pozę. Grupa nadaje tytuł tej "rzeźbie". Następna osoba dołącza do tej, która stoi na środku i dodaje swoją pozę. Grupa nadaje jej nowy tytuł. Ćwiczenia kontynuuje się tak długo, dopóki nie powstanie pomnik całej grupy.
,,ŻYCIE RODZINNE"
Dzieci dzielą się na grupy, które będą tworzyły rodziny. Samodzielnie przydzielają sobie role w rodzinie i przedstawiają sceny z ich życia. Nauczyciel chwali przede wszystkim te osoby, które są oryginalne i dowcipne.
BIBLIOGRAFIA:
Małgorzata Jachimska „ Grupa bawi się i pracuje” Oficyna Wydawnicza UNUS
Wałbrzych 1994 r.
Jolanta Rajewska „ Grupa bawi się i pracuje” Oficyna Wydawnicza UNUS
Wałbrzych 2000 r.
Maria Żebrowska „ Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”
Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1979 r.
Hemmerling W., Zabawy w nauczaniu początkowym, Warszawa 1984.