KOMPETENCJE DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
W ostatniej fazie wieku przedszkolnego w sposób szczególny jest gwałtownie rozbudowywane doświadczenie dziecka dzięki wchodzeniu w inne niż rodzina grupy społeczne. W tym okresie dochodzi do stopniowego zmniejszania się roli rodziny w zaspokajaniu podstawowych potrzeb dziecka i wzrastania roli innych osób i grup, głównie rówieśników, co rozszerza zainteresowania dziecka poza najbliższe otoczenie. Proces ten przyspieszają środki masowego przekazu.
Charakterystyka właściwości dzieci w wieku przedszkolnym wg. M. Przetacznikowej:
Dzieci 3-letnie:
niski poziom samodzielności i zaradności. W dużym stopniu zależne w zaspokajaniu swych potrzeb od dorosłych;
wąski zakres doświadczeń i ubogi zakres słownictwa, choć dziecko rozumie znacznie więcej niż chce wypowiedzieć;
dominuje myślenie o charakterze sensoryczno-motorycznym tzn. w bezpośrednim kontakcie z przedmiotem, w działaniu, przy udziale dorosłego;
duża wrażliwość emocjonalna;
labilność emocjonalna;
rozbudzona wyobraźnia;
łatwo rozpraszalna uwaga i duża męczliwość.
Dzieci 4-5 letnie:
stają się bardziej samodzielne i zaradne;
aktywność intelektualna nadal współistnieje z realnym działaniem;
rozwój wyobraźni i fantazji ujawnia się, między innymi, w postawie badawczej
(wiek pytań);
żywe, ruchliwe, dociekliwe;
poznanie świata zarówno fizycznego jak i społecznego nadal powierzchowne.
Dzieci 5 i pół / 7-letnie:
lepiej przystosowane do pracy w zespole;
zdolniejsze do dłuższego wysiłku;
zdolne do dłuższego skupienia uwagi;
mniej impulsywne;
bardziej opanowane i odpowiedzialne;
intensywniej rozwijają się uczucia wyższe - społeczne i estetyczne.
W wieku przedszkolnym u dziecka zachodzą niezwykle istotne zmiany pozwalające mu przede wszystkim na samodzielne, odpowiedzialne podejmowanie i realizowanie zadań stawianych przez otoczenie. Najważniejsze osiągnięcia w tym zakresie to:
dziecko zaczyna odczuwać samego siebie jako podmiot własnych działań i przeżyć,
dziecko odkrywa świat wewnętrzny innych ludzi,
dziecko zdobywa znaczny zasób wiedzy o świecie,
obok zabawy pojawiają się początki świadomego uczenia się i pracy.
Dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole to dziecko, które:
opanowało podstawowe nawyki i sprawności ruchowe związane z lokomocją i manipulacją,
jest zaradne i samodzielne w zakresie czynności samoobsługowych i czynności tzw. „życia codziennego”
umie się bawić w zorganizowany przez siebie samego sposób, ale jest także gotowe do podejmowania działań typu nauka i praca.
Zatem „dorastanie” dziecka polega na pojawianiu się:
gotowości do podejmowania działań nastawionych na osiągnięcie celu;
umiejętności organizowania sobie warunków do działania;
zdolności do znoszenia dłużej trwających „nieprzyjemności”, przeżyć związanych z czekaniem na oddalony w czasie pożądany cel, a przede wszystkim z pojawiającymi się przeszkodami w działaniu;
wzrosła u niego umiejętność współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi, jest więc przygotowane do pracy w zespole oraz podatne na wpływy nauczyciela.
Wzrasta więc u niego:
zdolność do słuchania drugiej osoby, koncentrowania się na tym co mówi lub pokazuje;
umiejętność wykorzystywania podawanych informacji we własnym działaniu;
zdolność do powstrzymywania się od danego zachowania, jeżeli jest ono niezgodne z oczekiwaniem drugiej osoby lub jest nieadekwatne do sytuacji;
rozwija się u niego myślenie przyczynowo skutkowe - obok działań, które są podejmowane bezpośrednio „w odpowiedzi” na to co dzieje się w otoczeniu, pojawiają się działania uprzednio zaplanowane. Dziecko przewiduje coraz dalsze konsekwencje tego, co zamierza czynić.
Podstawowe umiejętności dziecka w tym zakresie:
1. Dążenie do zrozumienia sensu sytuacji, a nie reagowanie jedynie na zewnętrzne, bezpośrednio obserwowalne zdarzenia
2. Podejmowanie działania dopiero po „obmyśleniu” tego co, jak i po co będzie się coś robiło;
3. Korzystanie z poprzednich własnych doświadczeń, szybkie przypominanie sobie tego, np.: dziecko o coś pyta, a matka nie wie, więc razem szukają w encyklopedii. Dziecko potem samo szuka w encyklopedii, gdy czegoś nie wie.
Już w tym okresie powstaje podstawa do udanego startu w dorosłość, a mianowicie:
1. Szeroki zakres kompetencji
czyli wszystko to, co dziecko wie i umie, czego się nauczyło dotychczas i to zarówno w sferze rozwiązywania zwykłych życiowych problemów (tzw. ogólna zaradność życiowa), w sferze umiejętności nawiązywania i podtrzymywania różnorodnych kontaktów społecznych („dziecko obyte z ludźmi”), jak i w sferze poznawania świata (wiedza o świecie i różne umiejętności związane z jego poznawaniem). Dziecko takie umie także korzystać z pomocy drugiego człowieka, umie o nią poprosić.
Kompetencja dotyczy bardziej możliwości wykonania czegoś, niż rzeczywistej konkretnej umiejętności.
2. Poczucie kompetencji
czyli przekonanie dziecka dotyczące tego, że coś wie, umie, że są to sprawy, które zna lepiej od innych, a także takie, które mu nie wychodzą. Poczucie kompetencji w znacznie większym stopniu wpływa na zachowanie się dziecka niż to, co ono rzeczywiście wie i umie według oceny dorosłych. Daje ono bowiem odwagę działania, upór w pokonywaniu przeszkód, powoduje powracanie do prac przerwanych przez dorosłego. Dziecko bardzo często nie zgłasza się, nie robi czegoś, bo jest przekonane, że nie umie tego zrobić.
3. Poczucie własnej wartości
czyli zaakceptowanie siebie - polubienie siebie ze wszystkimi plusami i minusami. Wysokie poczucie własnej wartości powstanie tylko u dziecka, które rzeczywiście jest kompetentne w wielu dziedzinach i ma poczucie tej kompetencji. Dzieckiem takim kierują osobiste zainteresowania. Jego poczynania mniej zależą od sytuacji zewnętrznej, od kary lub nagrody. Często myśli sobie „spróbuję”, „najwyżej się nie uda”, a nie „boję się to zrobić”, „chciałbym, ale nie bardzo wiem jak”.
Zakres kompetencji, poczucie kompetencji, poczucie własnej wartości wyznaczają jaką postawą cechuje się dziecko. Postawa skierowana ku światu i ludziom łączy się z wysokim poczuciem kompetencji, własnej wartości - wtedy może się ono dużo uczyć, zdobywać wiedzę i doświadczenia.
Rosną tym samym jego kompetencje. Adekwatne poczucie kompetencji sprzyja kształtowaniu się poczucia własnej wartości, a to daje odwagę w zbliżaniu się do nieznanego i poznawaniu go. Sprzyja to nabywaniu nowych doświadczeń, czyli prawidłowemu rozwojowi dziecka.
BIBLIOGRAFIA
Brzezińska A., Burtowy M. „Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej”- Poznań 1992, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
3