1. Filozofowie Jońscy
Poszukiwanie arche - zasady („to, z czego”, „dzięki czemu”); hylozoizm - ożywiona materia
Tales - woda jako arche
Anaksymander - apeiron, wyłanianie się przeciwieństw
Anaksymenes - powietrze
2.Pitagorejczycy,
Wpływy orfizmu, LICZBA - harmonia - kosmos
Pitagorejska nauka o duszy, dusza jako więzienie ciała, metempsychoza
3. Heraklit z Efezu
Podstawowa własność natury - zmienność, Logos - rozum jako prawo natury, ogień jako arche.
4. Eleaci (Parmenides, Zenon z Elei)
Byt jest, niebytu nie ma. Konsekwencje zasady tożsamości. Argumenty dotyczące ruchu i zmiany.
5. Pluraliści
Mnogość bytów i osobne zasady ruchu - koniec monizmu i hylozoizmu.
Empedokles - zasada poznania oparta na podobieństwie, 4 elementy - żywioły i 2 siły - miłości i nienawiści;
Anaksagoras: Kategoria nous - rozumu, jako siły zewnętrznej wobec świata;
Atomiści - Demokryt, świat złożony z atomów i próżni, ilościowe cechy atomów, subiektywistyczna teoria postrzegania.
6. Sofiści
Pojęcie cnoty - arete, Protagoras: „Człowiek jest miarą wszechrzeczy”, relatywizm poznawczy i etyczny.
7. Sokrates
Cnota jako wiedza i jako najwyższe dobro, intelektualizm etyczny, metody filozofii: elenktyczna i maieutyczna, tworzenie definicji pojęć etycznych, INDUKCJA, obiektywizm - wbrew relatywizmowi sofistów.
8. Platon
Poszukiwanie tego, co odpowiada pojęciom - stałego przedmiotu poznania, synteza obrazów świata: Heraklita i Eleatów, wpływ Pitagorasa i Sokratesa;
ONTOLOGIA: świat rzeczy i świat idei, natura idei;
EPISTEMOLOGIA: pojęcie anamnezy, poznanie zmysłowe, poznanie umysłowe: dyskursywne i intuicyjne; koncepcja duszy, kosmologia Platona: demiurg, idee, materia; idealizm i spirytualizm, dualizm.
9. Arystoteles
Teoria i pojęcie substancji, substancja jako: materia i forma; istota i przypadłości; akt i potencja; znaczenie 10 kategorii, koncepcja natury: celowość i przyczynowość, 4 przyczyny (materialna, formalna, sprawcza i celowa); Bóg jako nieruchomy poruszyciel - Nous, koncepcja duszy (dusza roślinna, zwierzęca i myśląca), pojęcie eudajmonii, empiryzm genetyczny w epistemologii.
10. Szkoły hellenistyczne: stoicy, epikurejczycy, sceptycy
(ontologia stoików, apokatastaza, pojęcie przyjemności u Epikurejczyków, argumenty przeciwko poznaniu - brak kryterium prawdy, złudzenia zmysłów i bezradność rozumu, relatywizm poznawczy i etyczny, wynikająca stąd postawa człowieka: powstrzymywanie się od sądu i obojętność, afazja, ataraksja i apatia.)
11. Św. Augustyn, dusza jako jedyny przedmiot poznania, iluminizm, fenomenalizm i woluntaryzm.
12. Św. Tomasz z Akwinu, oddzielenie dziedziny wiedzy od dziedziny wiary, kategoria istoty i istnienia, (kosmologiczne) dowody na istnienie Boga, stanowisko realizmu umiarkowanego w sporze o uniwersalia, intelektualizm - pierwszeństwo intelektu (a nie woli) w poznaniu i działaniu
- *13. F. Bacon
Teoria indukcji, eksperyment, teoria idoli (złudzenia plemienne, jaskini, rynkowe, teatru).
14. R. Descartes (Kartezjusz)
Metoda, poszukiwanie wiedzy jasnej i wyraźnej, sceptycyzm metodyczny, znaczenie cogito, ergo sum; wyniki: istnienie Boga i ciał; dualizm Boga i stworzenia, substancji myślącej i rozciągłej - myśli i materii; idee wrodzone, nabyte i skonstruowane, natywizm, mechanistyczne pojmowanie materii.
15. *B. Pascal - „porządek rozumu i porządek serca”, bezradność rozumu, zakład Pascala, sytuacja człowieka jako „trzciny myślącej”.
16. G. W. Leibniz
Pluralizm metafizyczny - (nieskończenie wiele substancji - monad, charakterystyka monady); zasady logiczne: prawdy pierwotne i pochodne, pojęcie racji dostatecznej związane z prawdami faktycznymi, wnioski metafizyczne, pojęcie harmonii przedustawnej, idea „świata najlepszego z możliwych”
17. J. Locke
Empiryczne pochodzenie wiedzy, rola epistemologii - namysł nad poznaniem, stanowisko w sprawie idei wrodzonych, umysł jako niezapisana tablica (tabula rasa), własności pierwotne i wtórne, krytyka pojęcia substancji.
- D. Hume
Przedmiot poznania: wrażenia i pochodzące z wrażeń idee; Prawa kojarzenia idei: 1. podobieństwo, 2. styczność czasowa i przestrzenna, 3. związek przyczynowy;
Refleksja nad pojęciem doświadczenia: co zawiera doświadczenie poza stwierdzeniem faktów? - Krytyka pojęć: przyczynowości, siły, substancji. Destrukcyjne wyniki krytyki, obraz świata i umysłu po krytyce Hume'a, pytanie o tożsamość.
18. *J. J. Rousseau
Antagonizm moralności i cywilizacji, afirmacja natury i „uczucia”, odnowienie stanowiska moralistycznego
20. I. Kant
Badania transcendentalne - pytanie o przedstawienia, które przekraczają (transcendere - przekraczać) granice podmiotu: jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach? Podziały sądów: sądy zależne od doświadczenia (empiryczne - a posteriori) i sądy niezależne od doświadczenia - a priori - konieczne i powszechne; sądy analityczne i syntetyczne. Pytanie o sądy syntetyczne a priori; ( jak jest możliwa matematyka? Jak jest możliwe czyste przyrodoznawstwo?); Rozum i zmysły jako „dwa pnie poznania” - synteza racjonalizmu i empiryzmu - kryterium pewności poznania - wzajemna kontrola władz umysłu; podział krytyki poznania: estetyka, analityka, dialektyka transcendentalna, teoria poznania: formy zmysłowości (przestrzeń i czas jako wyobrażenia a priori), formy rozsądku - kategorie, rola form rozsądku, wyniki: podmiot jako warunek przedmiotu, pojęcia jako warunek doświadczenia; aprioryczne zasady rozsądku, np. zasada trwałości substancji, zasada przyczynowości - jako warunek poznania; „Przewrót kopernikański” - podmiot jako warunek przedmiotu, przedmiotem filozofii są nie rzeczy, lecz ich poznanie - „krytycyzm”; etyka (imperatyw kategoryczny).
21. * G. W. F. Hegel
“Idealizm ewolucyjny” - rzeczy jako wytwory myśli; całość bytu, dialektyka Hegla
22. * A. Schopenhauer
Fenomenalizm - “świat jest moim wyobrażeniem”, uproszczenie Kanta: “umysł nie kopiuje rzeczy, lecz zabarwia je własną naturą” - przyczynowość, czas i przestrzeń jako aprioryczne formy umysłu; „zjawiska” są przedmiotem poznania, „maja”, „my” jesteśmy rzeczami „samymi w sobie” - jako wola, wola jako osnowa przyrody, świat jako „wola i wyobrażenie” - irracjonalna natura świata: pesymizm.
23. * Marksizm
24. Pragmatyzm
25. * H. Bergson
26. * Fenomenologia (Husserl, Ingarden)
Redukcja fenomenologiczna, epoche, metody fenomenologiczne, natura strumienia świadomości, egologia.
27. * Filozofia analityczna
28. Egzystencjalizm
„Egzystencja poprzedza esencję”, „troska, trwoga, śmierć”, „byt ludzki i pozaludzki”, kruchość etc.
29. * Hermeneutyka (H. G. Gadamer)
Kategoria „przedsądów”, koło hermeneutyczne, pytanie o warunki poznania i o prawdę, interpretacja doświadczenia
30. * Neopragmatyzm (R. Rorty)
31. „Ponowoczesność” (antyreprezentacjonizm, antykartezjanizm, subiektywizm, antydemarkacjonizm etc.).