Zmiany w procesie nadawania i odbierania komunikatów językowych.
Od połowy XVIII w rozwój techniki spowodował zmiany w procesie nadawania i odbierania komunikatów językowych:
zmiany ilościowe - pojawia się coraz więcej komunikatów, nadawców i „nadajników”
zmiany jakościowe „nadajników” - np. wynalazki techniczne nadające komunikat mówiony.
wzrost zespołowości w akcie nadawania - np. powstają przedsiębiorstwa zajmujące się nadawaniem, następuję etatyzacja i uspołecznienie procesu nadawania.
Przez to autor oddala się od odbiorcy, gdyż musi się on liczyć z warunkami stawianymi przez redaktorów. (niepokojące zjawisko)
TECHNIKA
(ambiwalencja)
ODBIÓR
Odbiorca woli od odbioru słowa pisanego odbiór informacji audiowizualnych (słowo mówione + obraz). Mało kto czyta książki.
Zmiany językowe ogólne (przejawiają się w odchyleniach i ustaleniach ogólnego kierunku ewolucji języka).
Integracja i normalizacja.
Integracja: scalenie i ujednolicenie języka przez likwidację różnic zwłaszcza regionalnych. Dziś są trudno zauważalne różnice między poszczególnymi dzielnicami kraju. Ujednolicenie języka pisanego i mówionego, np:
zanika dźwięczne h ( na Kresach )
zanik małopolskiego jezdem
zanik warszawskiego rękamy, rękie, nogie.
W gwarach jedynie można jeszcze dostrzec jakąś odrębność, choć dialektologowie mówią, że i one coraz bardziej maleją, gdyż łączą się i mieszają ze sobą ludzie połączeni różnymi więzami z różnych terenów i środowisk. Ujednolicenie języka powoduje, że staje się on zrozumiały dla wszystkich.
postęp techniczny zmiany w przemyśle zmiany w strukturze społecznej zmiany językowe
Normalizacja: likwidacja wahań i dubletów, ustalenie norm poprawnościowych, np. gdy w XVI w. wynaleziono druk doszło do normalizacji ortografii. Wydawnictwa licząc się z opinią społeczną dążą do operowania językiem poprawnym.
Normalizacja w zakresie fleksji:
pod względem „rozchwiania” fleksyjnego np. koszta - koszty; XX w. najbardziej ustabilizowany, dwa razy mniej przemian niż w XVIII czy XIX w..
przemiany fleksyjne XX w. - nowych procesów fleksyjnych jest bardzo mało.
Pod względem fonetyki - wyrazów, które nastręczają wątpliwości, co do wymowy jest coraz mniej.
Zmiana rangi i bogactwa komunikatu językowego.
Wzrasta ranga informacji, które są zawarte w komunikatach językowych mówionych i pisanych, więc ranga tych komunikatów również wzrasta, ale także obniża się ranga niektórych komunikatów z powodu łatwości ich nabycia:
DEWALUACJA
w punkcie odbioru w punkcie nadawania
dochodzi do zmniejszenia się bogactwa językowego:
Przyczyny:
mnogość komunikatów językowych - ogromna ilość wiadomości, ale są one płytkie.
skutek integracji i normalizacji - proces konieczny i pozytywny (każdy zdoła się porozumieć), ale wszystko stanie się jednakowe - i to badacze krytykują, gdyż słownictwo ubożeje.
funkcjonalizacja języka ogólnego - dużo komunikatów językowych, ale o wąskiej treści, funkcji użytkowej (np. poradniki, słowniki itp.). Dużo książek technicznych, stąd napływ terminologii technicznej do słownictwa i stylistyki. Język staje się fachowy, a więc bardziej ograniczony niż potoczny.
konkurencja środków wizualnych - obraz czasami niemal całkowicie zastępuje komunikat słowny.
c) Czy powstaje nowy typ modelu języka?
Powstaje nowy typ języka ogólnego - jest to język jednolity, silnie znormalizowany i zintegrowany, funkcjonalny i techniczny, ale z drugiej strony ubogi i w pewnym sensie prymitywny. Język ten nazywa się „telewizyjnym językiem urzędowo - potocznym”. Polszczyźnie grozi osłabienie funkcji komunikatywnej.
3) Zmiany językowe szczegółowe (dotyczą poszczególnych form czy kategorii).
a) Rozrost terminologii technicznej i przenikanie jej do języka ogólnego.
Trzy źródła:
pojawienie się nowych rzeczy i pojęć wraz z rozwojem techniki.
potrzeba uporządkowania nazw rzeczy, osób i pojęć już istniejących uprzednio, ale dotąd nienazwanych (np. fotograf - fotografik).
tendencja polszczenie dawnej obcej terminologii (np. szofer - kierowca).
Terminy techniczne oddziaływają na inne wyrazy, same także się zmieniają. Ważna zmianą jest nadanie tym wyrazom w języku ogólnym znaczenia przenośnego lub użycie ich w porównaniach, ich rola w języku zmienia się przez to radykalnie. Z terminów fachowych przekształcają się na stylistyczne, np. zrobić z kogoś balona, sex - bomba. To z kolei świadczy o wzbogaceniu języka - DWA SPRZECZNE SĄDY. Autorka tekstu uważa, iż język techniki nie jest barwny i żywy, tak jak świat przyrody. Często nowe wyrazy techniczne są obce i nie posiadają rodzimych cząstek słowotwórczych, są więc ubogie treściowo.
b) Ekspansja pewnych typów słowotwórczych.
ekspansja przyrostka -arnia, który tworzy nazwy miejsc (np.kawiarnia, bażantarnia), który był przed XVIII w. nieżywotny.
przyrostek zerowy w terminologii specjalnej (np. uziom, styk) i w języku nietechnicznym (np. podryw, wygłup, skłon).
przyrostek -iczny / -yczny (np. bibliograficzny, faktyczny)
przyrostek -ika i -yka (np. dynamika, elektryka) - od nich przymiotniki zakończone są na -iczny i -yczny.
seryjność słowotwórcza (np. seria nazw budynków na -owiec: biurowiec, galeriowiec i spoza techniki -ada: uniwersjada, perkusjada).
złożenia (np. ciepłomiar, kierunkowskaz, lodołamacz).
c) Przyspieszenie fleksyjnej adaptacji niektórych wyrazów zapożyczonych.
zapożyczenia na -um z języka łacińskiego (rzeczowniki, rodzaju nijakiego) przeszły na: np. theatrum - teatr (rzeczownik, rodzaj męski).
Zmiany znaczeniowe.
zmiany znaczenia wyrazów już istniejących np. ślimak `element techniczny podobny do śruby'. Nazwy te są nowe, ale nie zniszczyły starych znaczeń.
nowe wyrazy, które spychają stare znaczenia np. przemysł - u Lindego `przemyśliwanie czynne nad zarobkiem'.
zanik pewnych znaczeń szczegółowych np. luneta, które znaczyła także `część obwodu koła'.
rzadko zdarza się, że nowe znaczenie ginie a pozostaje pierwotne np. góra, która najpierw oznaczała `wzniesienie', a później `kopalnie'.
Zmiany składniowe.
Język był chaotyczny, potoczny, zawierał zbędne powtórzenia. W dobie Oświecenia już mniejsza chaotyczność, niejasność i gadulstwo. Od połowy XIX w. interpunkcja zostaje podporządkowana składni. Styl techniczny odznacza się logicznością, jest precyzyjny, rzeczowy, chłodny i zwięzły. Można zaobserwować nominalizację, czyli przewagę rzeczowników i jego związków składniowych.
Zakończenie.
Nie tylko język, ale także nasza kultura i osobowość się zmienia, dokonuje się racjonalizacja i standaryzacja, dominuje masowa kultura technologiczna.
Pojawia się nowe hasło „humanizacja” - treści humanistyczne jako antidotum na techniczność.
Pielęgnacja jednostki, indywidualizmu - pietyzm dla odrębność regionu i jego tradycji. Autorka zachęca do używania wyrazów regionalnych, a nawet przestarzałych, form dubletowych (formy gdzie dozwolone są dwie formy oboczne).
Czytanie literatury pięknej.
3
Dodatnie strony:
w radio i tv wypowiedzi są bezpośrednie, na żywo, a więc są autentyczne, umiarkowanie kontrolowane.
Ujemne strony:
w piśmie oddalenie od odbiorcy
większy zasięg i łatwiejszy odbiór
zbyt duża ilość komunikatów wywołuje trudności w odbiorze; kłócenie się ze sobą stacji nadawczych.
Wyszukiwarka