Warzywa-rośliny zielne (w części lub w całości służące jako pokarm w naturalnej postaci- bez przerobu). Znanych jest 250 gatunków. W Polsce ok. 50, większe znaczenie posiada 18 gatunków.
Biologiczna wartość odżywcza świeżych warzyw przewyższa wartość owoców. Bogate źródło witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego.
Soki warzywne- oczyszczają organizm z toksyn i produktów przemiany materii mają również działanie przeciwnowotworowe. 0,5-0,7kg warzyw zielonożółtych zmniejsza zachorowania na nowotwory złośliwe, choroby serca, zapobiega zmęczeniu, poprawia kondycję, hamuje starzenie się organizmu.
Warunki wzrostu i rozwoju roślin warzywnych: TEMPERATURA:- rośliny klimatu ciepłego min temp rozwoju 10-12ºC, a optymalna 20-30ºC (pomidor, papryka, ogórek, dynia, kawon, melon, oberżyna, fasola, kukurydza cukrowa);- rośliny klimatu umiarkowanego min temp rozwoju 4-5ºC a optymalna 15-20ºC (groch, sałata, wszystkie warzywa dwuletnie i wieloletnie;- odporne na mrozy znoszące niskie temp rośliny zimujące w polu, rośliny siane lub sadzone wczesną wiosną jak: bób, groch, kapusta głowiasta, rzodkiew, rzodkiewka, cebula, czosnek, por, marchew, pietruszka, szpinak, szparag, rabarbar, szczaw, chrzan;- bardzo wrażliwe na niską temp i wymagające wysokiej temp kiełkowania, giną w skutek mrozu czy dłużej trwającego ochłodzenia: warzywa ciepłolubne z rodzaju psiankowatych, dyniowatych, fasola i kukurydza.
Plon główny-uprawa roślin o najdłuższym okresie wegetacji, która zajmuje najdłużej pole np. cebula, cukinia, skorzonera.
Przedplon, poplon- rośliny nie zajmujące pola przez cały okres wegetacyjny- mają krótki okres wzrostu. Rośliny przedplonowi to: rzodkiewka, sałata, szpinak. Rośliny poplonowe: rzepa, rzodkiew, brukiew, jarmuż, endywia, roszponka, kapusta pekińska.
Uprawa współrzędowa- między roślinami o długim okresie wegetacyjnym uprawiamy rośliny o krótkim okresie wegetacji albo jako międzyplon.
Międzyplon- wsiew jesienią a zbiór wiosną np. szpinak.
Przyśpieszona uprawa warzyw: 1. agrotechniczna:- termin siewu nasion;- sadzenie rozsady;- dobór odmian;- właściwe nawożenie i pielęgnacja. 2. techniczna:- ściółkowanie gleby;- osłanianie gleby;- niskie tunele foliowe;- inspekty.
Zalety stosowania rozsady:- skrócony okres uprawy warzyw na polu;- przyśpieszenie plonowania od 3 do 6 tygodni;- przedłużenie okresu zbiorów;- zwiększenie plonów;- możliwość uprawy warzyw ciepłolubnych w rejonach o krótkim okresie wegetacji.
Rozsadę produkujemy w: 1. inspektach(drewniane, betonowe, z betonów lekkich, napowierzchniowe, zagłębiane 30-35cm poniżej powierzchni gruntu, stałe i przenośne):- chłodny temp poniżej 10ºC;- umiarkowane 10-15ºC;- ciepłe 15-20ºC;- gorące temp powyżej 20ºC. okna inspektowe- nakrywanie skrzynki, zatrzymują ciepło chronią przed niską temp. 2. tunelach foliowych(rozsadę pomidora, ogórka, sałaty, wczesnych i średniowczesnych odmian kapusty głowiastej). 3. szklarniach mnożarkach. 4. na rozsadniku(rozsada kapusty głowiastej późnej, kalafiora na zbiór jesienny, kapusty brukselskiej, jarmuża, brokułu, sałaty i innych roślin poplonowych) siew od połowy kwietnia do czerwca.
Podłoże do produkcji rozsady: - ziemia uniwersalna;- całkowicie rozłożony kompost lub obornik zmieszany z gliną, piaskiem, torfem;- podłoże w postaci sprasowanych brykietów;- chipsy kokosowe jako dodatek do podłoży torfowych.
Ściółkowanie (okrywanie międzyrzędzi roślin):- zmniejsza parowanie gleby;- wzrost wilgotności i temp gleby;- mniejsze wahania temp między nocą i dniem;- ogranicza erozję gleby i wymywanie składników mineralnych;- chroni przed zachwaszczaniem i chorobami glebowymi.
Materiał organiczny (słoma, kora, obornik, torf, kompost, trociny)
Tworzywa sztuczne (folia czarna, biała, mleczna, grubsza włóknina polipropylenowa. Najlepsza czarna folia 0,06mm, czarna włóknina propylenowa masa 1m2 30-60g.
Ściółkowanie gleby włókniną umożliwia:- wyeliminowanie chwastów bez uciekania się do stosowania herbicydów;- ochronę gleby przed utratą wody wskutek parowania;- wydatną poprawę warunków fitosanitarnych, dzięki czemu rośliny są mniej narażone na porażenie chorobami;- zapobiega wzrostowi chwastów.
Płaskie przykrycie- folia polietylenowa przezroczysta, cienka grubości 0,03-0,06mm szer 120-240cm, otwory o średnicy 1cm w liczbie od 50-1000 na 1m2;- włóknina polipropylenowa- przyspieszenie zbioru 1-3 tygodni (1m2- 17g).
Uprawa w tunelach foliowych:- pow2oduje że możemy przyspieszyć plonowanie nie tylko wczesną wiosną ale również później;- tunele niskie których wysokość nie przekracza 150cm i ze względu na niewielkie rozmiary nie możliwe jest wykonywanie prac pielęgnacyjnych.
Niski tunel foliowy:- poprawia warunki cieplne i wilgotnościowe powietrza i gleby;- ochrona przed chłodnymi wiatrami, ulewy, gradem;- możliwość wietrzenia.
KAPUSTA GŁOWIASTA BIAŁA
Cechy rozpoznawcze i użytkowe:- rozpiętość liści przed zawiązaniem główek: odmiany wczesne rozpiętość rozety 40-60cm, odmiany późne do 80cm;- układ liści zewnętrznych w rozecie liściowej;- rzeźba brzegu liści;- kształt liści (lancetowaty, owalny, okrągły, odwrotnie jajowaty, poprzecznie owalny, nerkowaty);- unerwienie blaszki liściowej;- zabarwienie liści zewnętrznych;- zabarwienie liści wewnętrznych;- wielkość liści: o małej blaszce liściowej(25-40cm średnicy), dużej blaszce (40-50cm), o dużej blaszce powyżej 50cm;- kształt główki(kulisty, stożkowaty, owalny, kulisty silnie spłszczony);- wielkość główki;- zwięzłość główki;- wysokość głąba wewnętrznego;- skłonność do pękania;- przydatność do kwaszenia;- przydatność do przechowywania;- długość okresu wegetacji (liczba dni od posadzenia rozsady na miejsce stałe do pierwszego zbioru): odmiany wczesne 58-90 dni, średniowczesne 100-120dni, średniopóźne 120-140 dni, późne 140-160 dni;- zawartość składników odżywczych;- smak i kruchość liścia;- plenność: biała głowiasta(odmiany wczesne 30-40 t/ha, średniowczesne 40-50t/ha, późne 50-70t/ha), czerwona(wczesna 25-30t/ha, późna 30-40t/ha), włoska(wczesna 20-25t/ha, późna 30-40t/ha).
Odmiany kapusty: 1.czerwona: Koda, Primero, Hako. 2. włoska: Wirosa, Owasa, Melisa, Clarissa, Comparsa.
Wartość odżywcza: białko 1,5%, cukry 2-2,5%, witamina C 30-40 mg%, witamina A 0,3-0,4%, witamina B, E, K, sole mineralne sodu(6-19mg%), potas 170-250mg%, wapń 15-75mg%, fosforu 20-30, żelazo 0,3, magnez 13, sucha masa 5-9%, wartość energetyczna 120kJ/30kcal.
Wymagania klimatyczne:- optimum wzrostu 15-20ºC;- min temp wzrostu 5ºC;- min temp kiełkowania nasion 6 ºC;- temp powyżej 30 ºC nie może zawiązać główek;- odporność na ujemne temp rozsada -5 ºC, główki wyrośniętej -8 ºC;- jarowizacja;- duże wymagania wodne;- duże wymagania świetlne.
Wymagania glebowe:- gleby żyzne zasobne w składniki pokarmowe, dostateczne wilgotne;- odpowiednie: gleby gliniaste, mady, czarnoziemy, czarne ziemie, lessy;- pH gleby 6,2-7,0.
Stanowisko w zmianowaniu: pierwszy rok po oborniku;- dobry przedplon: strączkowe, ziemniaki, pomidory, ogórki, selery;- nie uprawiać po kapustnych.
Nawożenie:- organiczne: obornik 30-40t/ha;- mineralne 100-200kg N/ha, 70-90kg P2O5/ha, 200-240kg K2O/ha;- pobieranie składników pokarmowych przez roślinę;- początek wegetacji azot;- zawiązywanie główek potas i wapń;- koniec wegetacji P2O5.
Metody uprawy: 1. uprawa z rozsady:- wczesne(produkcja rozsady w szklarniach mnożarkach) siew do skrzynek lub doniczek w połowie lutego. Sadzenie rozsady na początku kwietnia w rozstawie 50x40-50cm(uprawa bez okrycia pod folią perforowaną lub włókniną);- średniowczesne (siew w marcu do szklarni nie ogrzewanych, tuneli foliowych, sadzenie w maju w rozstawie 50-60x50cm);- późne(siew na rozsadnik w kwietniu, sadzenie od połowy maja w rozstawie 50-60x50-60cm). 2. uprawa z siewu wprost na pole.
KAPUSTA BRUKSELSKA
Cechy rozpoznawcze i użytkowe:- wysokość roślin(niskie, półwysokie i wysokie);- grubość pędu;- wysokość osadzenia najniższej główki;- odległość między główkami na pędzie;- równomierne dorastanie główek na plantacji;- kształt liścia;- zabarwienie liścia;- długość ogonków liściowych;- zabarwienie ogonków(zielone, szarozielone, różowe, fioletowe);- stopień pofałdowania blaszki liściowej;- wielkość i liczba liści;- wielkość główek(średnio 2-4cm);- liczba główek na roślinie 80-120szt.;- zwięzłość główek;- kształt główek(kulisty, elipsoidalny).
Odmiany: Diablo i Boxer.
KALAFIOR
Cechy:- wysokość rozety liściowej (wczesne 50-60cm, średniowczesne 60-70cm, późne 70cm);- zabarwienie liści;- stopień przykrycia róży przez liście; zwięzłość róży;- zabarwienie róży;- powierzchnia róży;- wielkość róży, masa;- kształt róży;- długość okresu wegetacji( wczesne 60-65dni, średniowczesne 65-70dni; późne 70-90 dni);- równoczesność tworzenia róż;- plenność 15-30t/ha.
MARCHEW
Cechy rozpoznawcze:- pokrój rośliny(rozpierzchły, wzniesiony, półwzniesiony);- budowa liścia;- stosunek masy liścia do masy całej rośliny( 12-40%);- kształt korzenia(owalny, walcowaty, klinowaty, stożkowaty);- kształt głowy korzenia (wypukłe, lekko wypukły, wklęsły);- kształt ramion korzenia(spadziste, zaokrąglone, proste);- nasada korzenia(tępa, zaokrąglona, ostra);- wielkość korzenia;- powierzchnia korzenia(gładka, karbowana);- zabarwienie korzenia;- skłonność do zielenienia główki;- kształt walca osiowego(okrągły, czworokątny, gwiaździsty, silnie gwiaździsty);- wielkość walca osiowego;- smak i soczystość;- długość okresu wegetacji( odmiany wczesne do 120dni, średniowczesne do 150dni, późne powyżej 150dni);- przydatność do przechowywania; plenność 10-50t/ha.
Budowa korzenia marchwi: ogonki liściowe, głowa, ramiona, korzeń palowy, rdzeń, walec osiowy, kora.
Wartości odżywcze: witamina A 10-15mg%, witaminy z grupy B, witamina E, witamina C 8-10mg%, sacharoza 4-4,5%, sole mineralne potasu, sodu, wapnia, sucha masa 10-11%, wartość energetyczna 170kJ(41kcal).
Wymagania klimatyczne:- optimum wzrostu 15-21ºC;- min temp kiełkowania 4-6 ºC;- odporność na temp ujemne siewki -1 ºC, korzenie -2 ºC;- możliwość jarowizacji;- wymagania wodne średnie.
Wymagania glebowe:- gleby średniozwięzłe gliniasto-piaszczyste, piaszczysto-gliniaste, torfowe;- nieodpowiednie gleby ciężkie zaskorupiające się;- pH gleby od 6-6,5.
Stanowisko w zmianowaniu:- drugi rok po oborniku(w pierwszym wykazuje skłonność do rozwidlania się korzeni a także jest porażana przez połyśnicę marchwiankę);- dobry przedplon: zboża, kapusta, kalafior, po9r, kukurydza;- nie uprawiać po sobie, warzywach korzeniowych, po ziemniakach, grochu, fasoli, ogórkach;- na to samo stanowisko może wracać po 3-4 latach.
Nawożenie:- nawożenie prowadzić w oparciu o analizę gleby;- średnie dawki nawozów wynoszą: 150-200kg N/ha(zbyt duże dawki N mogą prowadzić do gromadzenia nadmiernej ilości azotanów w korzeniach), 60kg P2O5/ha, 220kg K2O/ha, 130kg CaO/ha, 25kg MgO/ha.
PIETRUSZKA
Cechy rozpoznawcze i użytkowe:- pokrój rozety liściowej(wzniesiona, rozłożysta);- kształt korzenia(- cylindryczny wydłużony, lekko zbieżny i ostro zakończony;- szeroko stożkowaty, silnie zwężający się ku dołowi, średniej długości;- stożkowato wydłużony, zwężający się stopniowo);- powierzchnia korzenia(gładka, chropowata);- barwa walca osiowego(biała, żółtawa, biała z żółtą obwódką);- skłonność do rozwidlania się korzeni;- przydatność do przechowywania;- długość okresu wegetacji;- plenność(20-30t/ha).
Wartość odżywcza: A. korzenie: - białko 2,6%, tłuszcze 0,5%, błonnik 4,9%, witamina C 45mg%, witamina E 2mg%, sole mineralne potasu 400mg%, fosforu 77mg%, żelaza(11mg%), magnezu 27mg%;- wartość energetyczna 158kJ(38kcal). B. liście:- białko 4,4%, witamina C 179mg%, beta-karoten, witamina E 2,0mg%, wartość energetyczna 171kJ(41kcal).
Wymagania klimatyczne:- optimum wzrostu 16-18ºC;- temp kiełkowania 2-3ºC;- odporność na temp ujemne do -9ºC(siewki i rośliny starsze);- wrażliwość na niedobór wody w glebie.
Wymagania glebowe:- odpowiednie gleby to średnie, zasobne w próchnicę o dobrej strukturze i o dużej pojemności wodnej;- nie nadają się gleby podmokłe, zwięzłe, gliniaste, zaskorupiające się i kwaśne;- pH 6,5-7,0.
Stanowisko w zmianowaniu:- drugi rok po oborniku, na glebach słabszych pierwszy rok po oborniku(20-30t/ha);- dobry przedplon: zboża, rośliny cebulowe i kapustne;- nie uprawiać po sobie i po innych korzeniowych warzywach.
BURAK ĆWIKŁOWY
Cechy rozpoznawcze i użytkowe:- kształt korzenia;- stopie3ń zagłębienia korzenia w glebie;- wielkość korzenia;- zabarwienie korzenia(jasnoczerwone, ciemnoczerwone);- smak korzenia;- delikatność korzenia;- pokrój liści;- kształt liści;- barwa blaszki liściowej i ogonków;- skłonność do tworzenia pośpiechów.
Odmiany: Patryk, Opolski, Rywal, Chrobry, Egipski, Kuba, Ceryl, Astor, Alto, Moneta.
SELER
Cechy:- pokrój rozety liściowej;- wielkość liścia;- liczba liści w rozecie(12-30szt);- kształt zgrubienia(kulisty, owalny);- ścisłość miąższu;- zabarwienie miąższu(białe, kremowe);- przebarwienia;- długość okresu wegetacji;- przydatność do przechowywania.
Odmiany: Mentor, Jabłkowy, Monarch, Talar, Rex.
PASTERNAK
Cechy:- pokrój rośliny(wzniesiony, rozpierzchły, półwzniesiony);- kształt korzenia spichrzowego: krótki nieco spłaszczony 15-25cm, wydłużony stożkowaty 25-40cm;- wielkość i kształt liści.