Pamięci Profesor Mani Ludwiki Bernhard

Sztuka

Starożytnej

Grecji

1DDDE5MMBH

Biblioteka.Uniwersytecka w Warszawie

813260

Projekt okładki MARYNA WIŚNIEWSKA

Redaktor

RENATA WŁODEK

Korekta Zespól

Ilustracja na okładce

Fragment płaskorzeźby na tzw. sarkofagu Aleksandra;

(z lewej: Aleksander Wielki), Istambuł, Muzeum Archeologiczne

Tytuł dotowany

przez Ministra Edukacji Narodowej

Copyright © by

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

Warszawa-Kraków 2001

ISBN 83-01-13525-5

Wydawnictwo Naukowe PWN SA Oddział w Krakowie, ul. św. Tomasza 30

Wydanie I. Ark. druk. 31,25. Druk ukończono w październiku 2001 r. Skład: Wojciech Prażuch

Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca -dawniej Nowa Drukarnia Wydawnicza S.A. Kraków. Zam. 656/01

BITW-EO •"/./

Wstęp

Truizmem jest stwierdzenie, że rozważania o każdej niemal dziedzinie europejskiej kultury można by rozpocząć od zdania: „już starożytni Grecy...", bowiem wkładu starożyt­nej Grecji w rozwój naszej cywilizacji nie sposób przecenić. Wkład ten był ogromny także w zakresie sztuki: Grecy przekazali nam swoje spojrzenie na piękno, swoje ideały piękna i swoje poglądy na sztukę. Wiele na ten temat napisano, również w języku polskim, jednak bodźcem do podjęcia prac nad tą książką było dostrzeżenie pewnej luki istniejącej do tej pory w polskiej ofercie księgarskiej, w której brak jednotomowego kompendium wiedzy na temat sztuki greckiej. Mamy do dyspozycji z jednej strony wybitne pozycje popularnonau­kowe, jak K. Mjchałowskiego, Jak Grecy tworzyli sztukę (1970 i wznowienia) czy M. L. Bern-hard, Sztuka grecka (1981), z drugiej zaś niezbyt obszerny skrypt uniwersytecki pióra Z. Szietytio, Archeologia starożytnej Grecji (1975) i czterotomową publikację specjalistyczną -Historia starożytnej sztuki greckiej (1970-1989 i wznowienia) autorstwa M. L. Bernhard. Z nowszych pozycji należy wymienić opracowanie o charakterze encyklopedycznym Z. Szte-tyłło Sztuka grecka w ramach Sztuki świata (t. 2, 1990). Wspomnianą lukę częściowo wypeł­niła książka Sztuka grecka pióra niestrudzonego i niezwykle zasłużonego badacza J. Board-mana (1999, tłumaczenie angielskiego oryginału z 1996 r.), która jednak obejmuje mniejszy zakres materiału i ma bardziej popularnonaukowy charakter.

Sztuka starożytnej Grecji ma charakter pracy naukowej, ale przeznaczona jest jednocze­śnie dla szerokiego kręgu odbiorców, nie tylko dla studentów archeologii, historii sztuki, filologii klasycznej, historii starożytnej, cywilizacji śródziemnomorskich i innych pokrew­nych kierunków, ale również dla wszystkich czytelników zainteresowanych sztuką klasycz­ną.

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie rozwoju sztuki greckiej od upadku cywilizacji mykeńskiej do końca okresu hellenistycznego, tzn. do wchłonięcia przez Rzym w 30 p.n.e. ostatniego państwa hellenistycznego, Egiptu ptolemejskiego. Materiał podzielo­no na główne etapy rozwoju sztuki greckiej w ujęciu dość powszechnie akceptowanym. Pa­miętać jednak należy, że określenia takie, jak „okres geometryczny", „orientalizujący" czy „archaiczny" to wygodne terminy umowne, stosowane przez badaczy dla ułatwienia poru­szania się po materiale i jego porządkowania. Podobnie wszelkie podziały chronologiczne są umowne, gdyż zmiany stylistyczne w sztuce następowały stopniowo, a w momencie poja­wienia się nowych prądów stylistycznych na ogół nie zarzucano od razu i całkowicie po­przednich formuł. Chciałabym zwrócić uwagę na odmienne niż poprzednio w piśmiennic­twie polskim potraktowanie terminu „okres archaiczny". Przykładowo w ujęciu M. L. Bern­hard w tomie I wspomnianej Historii starożytnej sztuki greckiej (1989) rozumiany on jest bar­dzo szeroko i obejmuje czasy od upadku kultury mykeńskiej do końca VI w. p.n.e., w niniej­szym opracowaniu zaś odnosi się zasadniczo do okresu VII i VI w. p.n.e. (ok. 720/700-480

6______________________________WSTĘP_______________________________

p.n.e.). Dla wygody czytelnika rozważania nad sztuką tego okresu podzielono na dwa pod­rozdziały traktujące osobno te dwa stulecia. Podobnie, ze względu na ogromną ilość mate­riału, wyodrębniono jako osobny rozdział sztukę późnego okresu klasycznego, choć zasad­niczo można by omówić w jednym rozdziale cały okres klasyczny (ok. 480-323 p.n.e.).

Każdy rozdział książki poprzedzono krótkim wstępem przedstawiającym sytuację spo-łeczno-polityczną w danym okresie, która przecież w sposób zdecydowany wpływała na zmiany i kierunek rozwoju sztuki. Uznałam za celowe ujęcie przedstawionego materiału w obrębie trzech wielkich kategorii zachowanych obiektów: architektury, rzeźby i malar­stwa (głównie wazowego, malarstwo monumentalne bowiem zachowało się w znikomym stopniu). Znacznie mniej uwagi poświęciłam innym dziedzinom sztuki greckiej, ponieważ ograniczona przewidzianą objętością książki musiałam dokonać pewnego wyboru. Z tych samych względów ograniczyłam do minimum przytaczanie dyskusji naukowych w spor­nych kwestiach; wyjątek stanowi tu do pewnego stopnia część pracy dotycząca okresu helle­nistycznego, a szczególnie rzeźby tych czasów, gdzie - jak się czytelnik przekona - w ostat­nich latach bardzo wiele „się dzieje". Nacisk na okres hellenistyczny w badaniach nad sztu­ka grecką, zauważalny wyraźnie od kongresu archeologii klasycznej w Berlinie (1988), pod­czas którego problematykę tego okresu uczyniono wiodącą, zaowocował wręcz lawinowym zainteresowaniem dla niej, szczególnie w zakresie rzeźby i ceramiki. Ta ostatnia - zaniedby­wana przez dziesiątki lat - doczekała się „rehabilitacji", czemu wyraz dano również w tej książce, poświęcając jej należną uwagę.

Zamieszczona na końcu niniejszego opracowania bibliografia ogólna adresowana jest do tych czytelników, którzy pragną się zapoznać ze sztuką grecką w ogólnym zakresie, dla tych zaś, którzy chcieliby zagłębić się w jej problematykę, przeznaczony jest wybór bardziej szczegółowej bibliografii w odniesieniu do poszczególnych jej okresów i działów tematycz­nych, wzbogacony o wskazówki odsyłające do podstawowej lektury z zakresu historii, histo­rii kultury czy mitologii i religii.

Książka ta ma długą historię. Zaczęła powstawać dokładnie 10 lat temu podczas zimo­wej wyprawy z moim mężem Markiem do smaganej deszczem i wiatrem Krety. Sytuacja międzynarodowa była groźna - właśnie zaczęła się wojna w Zatoce Perskiej, bardzo podejrz­liwie patrzono więc na wszystkich wsiadających na prom w Pireusie płynący na Kretę. Ob­jechanie całej wyspy małym, pomarańczowym „maluchem" w zimie graniczyło z cudem, toteż wzbudzaliśmy podziw miejscowej ludności, brnąc po bezdrożach południowej części wschodniej Krety, by dotrzeć do Kato Zakro. Wtedy powzięłam myśl o napisaniu książki o sztuce greckiej i zaczęłam robić pierwsze notatki. Wiele przyczyn złożyło się na to, że ukazuje się ona dopiero po tylu latach, ale z pewnością jest dzięki temu dojrzalsza.

Gorące podziękowania za pomoc i wsparcie w trakcie jej pisania pragnę wyrazić całej mojej rodzinie, przyjaciołom i znajomym zarówno w Polsce, jak i w mojej drugiej ojczyźnie - Grecji.

---