Na polski system podatkowy składa się jedenaście tytułów podatkowych, objętych materialnym szczególnym prawem podatkowym. Pojęcie podatku zostało zdefiniowane w art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) jako publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej. Przepisy Ordynacji podatkowej stosuje się również do opłat i innych niepodatkowych należności budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe, oraz opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych.
Nieodpłatność podatku polega na tym, że podmiotowi, który go uiścił, nie przysługuje z tego tytułu roszczenie wzajemnego świadczenia ze strony państwa. Wpływy z podatków zwiększają ogólną sumę dochodów budżetowych. Z kolei z budżetu finansowane są zadania ogólnospołeczne, takie jak oświata czy ochrona zdrowia, z których korzystają podatnicy i członkowie ich rodzin. W tej sytuacji można mówić, co najwyżej, o odpłatności ogólnej.
Przymusowość odróżnia podatek od świadczeń dobrowolnych. Stosunek między podmiotem zobowiązanym do płacenia podatku i podmiotem uprawnionym do jego nakładania jest stosunkiem podporządkowania. Obowiązek świadczenia podatku może być wyegzekwowany przez organ administracji finansowej państwa. W tym celu przewidziany jest nawet tryb egzekucyjny.
Bezzwrotność sprowadza się do tego, że uiszczony podatek nie podlega zwrotowi. Wyjątki od tej generalnej zasady dotyczą takich sytuacji, gdy podatek został nieprawidłowo obliczony i zawyżony lub też jeśli nałożono go niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi.
Pieniężny charakter różni podatek od innych świadczeń osobistych i materialnych na rzecz państwa. W różnych okresach historii bywał on jednak ściągany w postaci płodów rolnych czy zwierząt. Jednakże pobór podatków w postaci naturalnej należy już do przeszłości.
Podatek jest nakładany i ustalany jednostronnie. Decyzję w tej sprawie podejmują centralne lub terenowe organy stanowiące. Sam podatnik nie ma żadnego wpływu na wysokość obciążenia z tego tytułu. Podatnicy mogą jedynie w sposób pośredni, przez lobbistów lub grupy nacisku, wywierać presję na parlament czy lokalne organy stanowiące.
Podatki pełnią funkcje, które, z jednej strony, mają charakter obiektywny, z drugiej zaś, zmieniają się wraz z przeobrażeniami ustrojowymi i społeczno - gospodarczymi. Można wyodrębnić trzy podstawowe funkcje podatków:
1.Fiskalna - dostarczenie państwu dochodów.
2.Redystrybucyjna - podatki mogą być wykorzystywane jako narzędzie korekty dochodów różnych grup społecznych. Spełnia się to w Polsce poprzez progresywną skalę podatku dochodowego od osób fizycznych.
3.Stabilizacyjna - podatki pełnią rolę instrumentu polityki gospodarczej państwa.
4.Motywacyjna - polega na ukierunkowaniu działalności podmiotów gospodarczych zgodnie ze strategią rozwoju przyjętą przez kraj (ulgi, zniżki).
Prawne podstawy nakładania obowiązków podatkowych w Polsce stanowi obowiązująca od dnia 17 października 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483). W art. 217 ustrojodawca postanowił, że:
1.nakładanie: podatków, innych danin publicznych,
2.określanie:
podmiotów opodatkowania, stawek podatkowych,
kategorii podmiotów zwolnionych od podatków,
zasad przyznawania ulg i umorzeń podatkowych
może następować wyłącznie w drodze ustawy.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 8 Konstytucji jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Oznacza to, że jeżeli w przepisach prawa podatkowego zawarte jest unormowanie sprzeczne z określonym przepisem Konstytucji, stosuje się przepis Konstytucji. Miejsce Konstytucji w systemie źródeł prawa podatkowego wymaga nadto, aby proces jego wykładni przebiegał w taki sposób, by dokonana interpretacja była zgodna z Konstytucją. W tej kwestii należy zwrócić uwagę na wytyczne Trybunału Konstytucyjnego, zawarte w uchwale z dnia 6 września 1995 r., sygn. W 20/94 (Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, 1995, nr 1, poz. 6, cz. II, s. 258-265), który wskazuje, iż w sytuacji, gdy jest możliwe takie wyłożenie przepisu, aby pozostawał on w zgodzie z Konstytucją, należy z tej możliwości skorzystać, odrzucając taką drogę interpretacji, która prowadzi do odczytania przepisu jako niekonstytucyjnego.
Do ustalenia i poboru podatków państwowych powołano specjalne organy ? urzędy skarbowe ? podporządkowane Ministrowi Finansów. Poborem natomiast podatków gminnych zajmują się zasadniczo wójtowie czy burmistrzowie. W terenie działa tzw. policja skarbowa (urzędy kontroli skarbowej), która ma również prawo wydawać decyzje w sprawach podatków państwowych. Podatnicy, którzy są niezadowoleni z ustaleń organów podatkowych i instancji, mogą w ciągu 14 dni złożyć odwołanie do Izby Skarbowej lub do samorządowego kolegium odwoławczego w danym województwie.
Od ostatecznych rozstrzygnięć organów podatkowych stronie przysługuje w terminie 30 dni prawo wniesienia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który bada legalność rozstrzygnięć m.in. organów administracji finansowej.
Podział podatków wg podziału dochodów podatkowych
Podatki państwowe:
podatek od towarów i usług
podatek akcyzowy
podatek od gieroprocentowanie kapitału w jednoosobowych spółkach skarbu państwa
Podatki samorządowe:
podatek rolny
podatek leśny
podatek od nieruchomości
podatek od środków transportowych
podatek od posiadania psów
opłaty lokalne (targowa i miejscowa)
podatki opłacone w formie karty podatkowej
podatek od spadków i darowizn
opłata skarbowa od czynności cywilno prawnych
Podatek od towarów i usług (VAT)
Polski podatek od towarów i usług jest odpowiednikiem powszechnie stosowanego w państwach o gospodarce wolnorynkowej podatku od wartości dodatniej (VAT). Powszechny charakter tego podatku oznacza, iż obciążona nim jest zasadniczo każda sprzedaż towaru czy świadczona usługa na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Podatkiem tym jest również obciążony import towarów i usług z zagranicy. Eksport towarów i usług jest faktycznie zwolniony od opodatkowania z uwagi na zastosowanie 0% stawki podatkowej, a ponadto przy sprzedaży eksportowanej przysługuje zwrot podatku zapłaconego wcześniej w kraju. Przy sprzedaży towarów i usług podstawą opodatkowania jest kwota należna sprzedawcy. Kwota ta nie obejmuje podatku od towarów i usług. Znaczy to, że stawkę podatku 22% albo 7% odnosi się do ceny sprzedaży towaru bez podatku. Istotą podatku od towarów i usług ? w takiej postaci, w jakiej wprowadzono go w Polsce ? jest to, ze podatek należny obliczany jest od podstawy opodatkowania, ale do zapłaty przypada nie cała kwota w ten sposób obliczona,lecz pomniejszona o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług. Kwota podatku naliczonego zapłaconego we wcześniejszych fazach obrotu, może być odliczona od podatku należnego, wtedy gdy wynika on z faktur wystawionych przez dostawców podatnika. Podatnicy są obowiązani do samodzielnego obliczania i wpłacania tego podatku za okresy miesięczna na rachunek bankowy odpowiedniego urzędu skarbowego. Dochody z tego podatku zasilają wyłącznie budżet państwa.
Podatek akcyzowy
Podatek akcyzowy, wprowadzony w Polsce w lipcu 1993 r., obciąża sprzedaż tylko określonych, wybranych towarów. Ma wiec charakter selektywny. Wprowadzenie tego podatku uzasadniano chęcią ograniczenia konsumpcji artykułów szkodliwych dla zdrowia, dodatkowego opodatkowania dóbr luksusowych i osób o wysokich dochodach oraz uzyskania dodatkowych wpływów do budżetu państwa. Akcyzą zatem są objęte między innymi sprzedaż lub import paliw i olejów smarownych, broń, samochody osobowe i jachty pełnomorskie, wyroby perfumeryjne, alkohol, sól czy guma do żucia.
Podatek akcyzowy, w przeciwieństwie do podatku od towarów i usług, jest podatkiem jednokrotnym, występującym wyłącznie w fazie produkcji i importu. Oba wymienione podatki nie wykluczają się wzajemnie, lecz nakładają się na siebie.
Podatek od nieruchomości - podatek lokalny pobierany przez samorząd gminny, w którym przedmiotem opodatkowania jest posiadanie nieruchomości. Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty budowlane:
grunty, budynki lub ich części, budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Podatnikami podatku od nieruchomości są: osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące: właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, z zastrzeżeniem, posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych, użytkownikami wieczystymi gruntów, posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem, Agencją Własności Rolnej Skarbu
Państwa lub z innego tytułu prawnego, z wyjątkiem posiadania przez osoby fizyczne lokali mieszkalnych niestanowiących odrębnych nieruchomości. Podstawę opodatkowania stanowi: dla gruntów - powierzchnia gruntu, dla budynków lub ich części - powierzchnia użytkowa budynku, dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - wartość, o której mowa w przepisach o podatkach dochodowych, ustalona na dzień 1 stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczania amortyzacji w tym roku, niepomniejszona o odpisy amortyzacyjne, a w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych - ich wartość z dnia 1 stycznia roku, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego.
Podatek od środków transportowych,
których dopuszczalna masa całkowita wynosi 3,5 t i powyżej. Podatek jest płacony raz na rok w dwóch ratach t.j. do 15 lutego i do dnia 15 września każdego roku. Opodatkowaniu podatkiem od środków transportowych podlegają: 1) samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej od 3,5 tony i poniżej 12 ton, 2) samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej równej lub wyższej niż 12 ton, 3) ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów od 3,5 tony i poniżej 12 ton, 4) ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów równej lub wyższej niż 12 ton, 5) przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą od 7 ton i poniżej 12 ton, z wyjątkiem związanych wyłącznie z działalnością rolniczą prowadzoną przez podatnika podatku rolnego, 6) przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą równą lub wyższą niż 12 ton, z wyjątkiem związanych wyłącznie z działalnością rolniczą prowadzoną przez podatnika podatku rolnego, 7) autobusy. Podstawa opodatkowania - stanowi ją liczba posiadanych przez podatnika środków transportowych; - stawki mają charakter kwotowy, ich wysokość określają w drodze uchwały rady gmin. Obowiązek podatkowy - powstaje od pierwszego dnia miesiąca, następującego po miesiącu, w którym środek transportowy został zarejestrowany, a w przypadku nabycia pojazdu zarejestrowanego- od pierwszego dnia miesiąca, następującego po miesiącu, w który środek transportowy został nabyty; - lub od pierwszego dnia miesiąca, następującego po miesiącu, w którym środek transportowy został ponownie dopuszczony do ruchu; - wygaśnięcie następuje z końcem miesiąca, w którym środek transportowy został wyrejestrowany lub wydana została decyzja o jego czasowym wycofaniu z ruchu. Organ podatkowy - organ gminy, na której terenie znajduje się miejsce zamieszkania lub siedziba podatnika; - współwłasność- organ gminy miejsca zamieszkania osoby, która została wpisana jako pierwsza w dowodzie rejestracyjnym pojazdu
Podatek od posiadania psa - podatek nałożony na posiadacza psa. Jest to podatek bezpośredni i kwotowy. W Polsce wysokość podatku ustalana jest przez gminy, jednak ograniczona przez rozporządzenie ministerialne. Całość podatku wpływa do budżetu gmin. Poza celem fiskalnym, podatek ma również na celu ograniczanie ilości zwierząt. Z podatku wyłączone są psy gospodarskie, jednak najwyżej dwa na jednej posesji.
Podatek od spadków i darowizn
Opodatkowane jest nabycie własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem: spadku, darowizny, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu, nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci, nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci, nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podatnikami podatku od spadków i darowizn są osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy i prawa majątkowe w sposób wyżej wskazany. Płatnikami podatku od spadków i darowizn są notariusze - od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie
Podatek rolny
Opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza. Podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, które:właścicielami gruntów; posiadaczami samoistnymi gruntów; użytkownikami wieczystymi gruntów; posiadaczami gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie: wynika z umowy zawartej z właścicielem, z Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego albo jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i Lasów Państwowych. Z podatku rolnego zwolnione są gminy i Skarb Państwa. Dla gruntów gospodarstw rolnych podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych ustalana na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do okręgu podatkowego. Dla pozostałych gruntów - liczba hektarów wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.
opłata skarbowa od czynności cywilno prawnych.
Podatkowi podlegają następujące czynności cywilnoprawne: umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych, umowy pożyczki, umowy darowizny - w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy, umowy dożywocia, umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat, ustanowienie hipoteki, ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności, umowy depozytu nieprawidłowego, umowy spółki (akty założycielskie); Obowiązek podatkowy powstaje: z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej; z chwilą podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału spółki mającej osobowość prawną; z chwilą złożenia oświadczenia o ustanowieniu hipoteki lub zawarcia umowy ustanowienia hipoteki; z chwilą uprawomocnienia się odpowiedniego orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody z chwilą powołania się przez podatnika na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej -jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej dokonania.
1