DZIECIŃSTWO- W KONTEKŚCIE HISTORYCZNYM
( na podstawie materiałów zawartych w National Geographic czerwiec 2007).
W starożytności okres przed pełną dorosłością dzielono na: niemowlęctwo, dzieciństwo i młodzieńczość.
Niemowlęta nie miały żadnych praw!
Stosowano liczne rytuały i zabiegi, które miały sprawdzić kondycję noworodka.
I tak w starożytnej Sparcie kobiety myły noworodki w winie ,aby sprawdzić czy nie są chore na epilepsję. Wierzono bowiem, że dzieci chore na epilepsję po zetknięciu z winem dostawały konwulsji.( epilepsja, choroba św. Witta, inaczej padaczka, napady padaczkowe, padaczka pourazowa - objawy, co najczęściej powoduje napady, leczenie skuteczne, metoda diagnozowania EEG, psychologia sądowa, okoliczność łagodząca).
Jeśli nowo narodzone dziecko nie przeszło pomyślnie drobiazgowych badań przeprowadzanych przez konsylia starszyzny, ponieważ np. było zniekształcone skazywano je na śmierć przez zrzucenie ze skały.
W starożytnej Grecji przyjmowano, że syna wychowuje się zawsze nawet jeśli jest się biednym, córkę można porzucić zawsze nawet jeśli jest się bogatym. Niechciane dzieci wkładano do glinianych naczyń i wynoszono do lasu.
Podobnie było w Egipcie, Zachował się list z 1 r.n.e., w którym Egipcjanin Hiparion tak pisał do żony: musisz wiedzieć, że jestem jeszcze w Aleksandrii. Nie niepokój się!(…) gdybyś urodziła, to jeśli będzie chłopiec to zostaw jeśli dziewczynka to wyrzuć.
Także w dawnej Polsce dziecko było całkowicie zależne od ojca, który miał je prawo przyjąć do rodziny , odrzucić, ukarać a nawet zabić. ( Dziecko w dawnej Polsce).
Zwyczaj zabijania dziewczynek przez zakopanie w piasku stosowany był w krajach Arabskich stosunkowo niedawno.
W starożytności przyjął się zwyczaj krępowania niemowląt powijakami. Wełnianymi opaskami owijano: palce, nadgarstki, klatkę piersiowa, nogi osobno, a potem jeszcze raz stopy i kostki.
W założeniu miało to chronić przed skrzywieniem rożnych części ciała w rzeczywistości prowadziło często do wywichnięcia stawów.
Zwyczaj krępowania niemowlęcia stosowano jeszcze w XVIII- wiecznej Francji.
Skutki takiego opakowania były jak najgorsze pisze Elizabeth Batinder w Historii miłości macierzyńskiej. - Pasy okrężne wbijają swoje ostre brzegi w skórę niemowlęcia i kiedy się je rozwija całe ciałko okazuje się poorane, zaczerwienione i poranione. Zwoje bielizny wpychane między uda powodują to samo i przeszkadzają w odpłynięciu moczu i ekskrementów od ciała. Stąd zaczerwienienia i skrofuliczne wrzody. (…) Tak opakowane dziecko przez większość czasu zanosiło się od płaczu i dostawało konwulsji.
W Polsce ten zwyczaj nie był tak powszechny- zachowała się relacja francuskiego podróżnika, który pisze polskie dzieci rzadko płaczą i zdaje się , że to dlatego, że ich się nie obwija powijakami. Mają wielką swobodę ruchów podczas gdy we Francji są jak spętane.
( koncepcja rozwojowa w której pojawiał się element krępowania)
Wśród niemowląt panowała ogromna śmiertelność (obecnie przeżywają prawie wszystkie dzieci). Szacuje się, że w Polsce dorosłość osiągało co trzecie dziecko. Słynna ze swej urody Maria Kazimiera - Królowa Marysieńka urodziła swemu mężowi Janowi III Sobieskiemu czternaścioro dzieci, z których do dorosłości przeżyło jedynie czworo.
Śmierć dziecka była w dawnych czasach odbierana jako niemal banalny wypadek, który zrekompensują następne urodziny.
W historii Polski można jednak odnaleźć przykłady prawdziwego smutku po śmierci dziecka ( Jan Kochanowski, Treny).
Jeśli dziecko przetrwało okres niemowlęcy
( jak widać niełatwy - prawdziwy dobór naturalny) dość szybko wchodziło w świat dorosłych.( w dawnej Polsce śmiertelność wśród niemowląt wynosiła 65% dziś nie przekracza 0,7%).
W starożytności i w średniowieczu okres niemowlęctwa- dzieciństwa nie był wyraźnie oddzielony od dorosłości.
Nie istniały specjalne zabawy dziecięce. Ludzie wtedy nie chodzili do teatru, kina , nie oglądali telewizji, wieczory wypełniali zabawą włączając w nią dzieci.
To samo dotyczy zabawek. Najstarszą zabawką na ziemiach polskich jest grzechotka, która początkowa była traktowana jako przedmiot magiczny odstraszający złe duchy. Jeśli robiono dzieciom zabawki to naśladowały one elementy świata dorosłych, np. drewniane koniki, lalki.
Wiek 7-miu lat był pewnego rodzaju cezurą, kresem dzieciństwa, którego koniec związany był z pewnymi zwyczajami np. na ziemiach polskich w czasach pogańskich istniał zwyczaj postrzyżyn - obcinania włosów 7-letnim chłopcom. Chłopca zabierano wtedy od matki i oddawano pod całkowitą opiekę ojca. Wiek 7 lat jest wiekiem do tej pory w wielu krajach arabskich kiedy dziecko przechodzi- staje się własnością ojca.
Również u wielu ludów pierwotnych istniał zwyczaj zabierania chłopców od matek, którzy do uzyskania dorosłości przebywali w grupach rówieśniczych, pod opieką ojców i starszyzny plemiennej
Mniej więcej od 7-ego roku życia dzieci były włączane do społeczeństwa dorosłych poprzez pracę, nie widziano niczego szczególnego w wykorzystywaniu pracy dzieci nawet kilkuletnich szczególnie na wsi, była to często praca ponad siły (do dzisiaj na świecie wykorzystuje się niewolnicza pracę dzieci Chiny, Indie)
Dopiero wiek XVI przyniósł zmiany jeśli chodzi o podejście do dzieciństwa. Przede wszystkim zaczęto dostrzegać wagę i potrzebę edukacji. Edukacją zajmowały się wówczas zakonnicy przeważnie jezuici.
Zmiana ta polegała na zyskaniu świadomości, że dzieciństwo jest czymś odrębnym od dorosłości, nie przyznawano jednak odrębnych praw dziecku.
W szkołach stosowano dosyć okrutne i upokarzające kary, a od nauczycieli nie żądano żadnych kwalifikacji.
XVIII szczególnie we Francji modna była instytucja mamek, kobiet, które karmiły niemowlę, w ten sposób zarabiając na życie. Od mamki dziecko jeśli przeżyło odbierano, gdy skończyło 4-5 lat. We Francji dzieci były wysyłane do mamek na wieś, w Polsce, mamki były trzymane w domu, co zapewniało lepszą opiekę nad dzieckiem.( w literaturze pięknej Nędznicy Wiktora Hugo)
Stopniowo w całej Europie i także w Polsce zaczęła tworzyć się nowa koncepcja dzieciństwa.
Kulturowo oddzielono je od dorosłości.
Uznano za okres niewinności, swobody, który należy chronić. Takie tematy jak przemoc, a szczególnie seks stały się niewłaściwe dla dzieci. Powstała literatura dziecięca, a także wprowadzono obowiązek szkolny.
(Pawlikowska- Jasnorzewska, Maria i Magdalena, książki Magdaleny Samozwaniec)
W 1900 roku Ellen Key, Szwedka, opublikowała książkę Stulecie dziecka, w której postulowała by nadchodzący wiek XX stał się wiekiem dzieci. Pisała(…) nowe pokolenie, jego powstanie, pielęgnacja i wychowanie stanie się pierwszorzędnym zadaniem społeczeństwa, że w koło tego zadania skupiać się będą prawa i obyczaje, urządzenia i instytucje społeczne, że z tego stanowiska wreszcie rozstrzygać się będą wszelkie zawiłe kwestie i uchwalać wszelkie rezolucje.
Książka Elen Key jest dziś uważana za kamień milowy nowoczesnej pedagogiki.
Wiek XX przyznał dzieciom takie prawa jakich w historii nigdy nie miały.
W 1989 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Konwencję o prawach dziecka, ratyfikowana także przez Polskę. Dziś już trzyletnie dzieci uczone są w przedszkolach, o swoich prawach.
Ile trwa okres dzieciństwo?
Według ONZ „dziecko” oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba, że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletniość.
Polskie prawo karne traktuje jako dorosłe osoby, które ukończyły 17 lat, a rozpatruje się projekt obniżenia tego wieku do lat 15-u.
Zakazane jest współżycie seksualne z osobą poniżej 15 roku życia.
Jeśli sąd zezwoli kobieta może wyjść za mąż
w wieku lat 16-u i pełnię praw obywatelskich.
Niektórzy naukowcy określają mianem dziecka osobę przed okresem dojrzewania tj. 11-12- letnią. Inni naukowcy za kres dzieciństwa uznają osiągnięcie samodzielności, a więc za dziecko może być uznana osoba nawet 40-letnia pozostająca na utrzymaniu rodziców.
Dzisiaj dzieciństwo jest bardziej komfortowe, lecz jednocześnie zaczyna być bardzo przeciążone obowiązkami szczególnie edukacyjnymi. Lista zajęć dodatkowych jest zastraszająco długa. A dzieci szybko wkraczają w świat dorosłych.
W jaki sposób?
Właśnie poprzez nakładanie obowiązków edukacyjnych ( podwórko, koledzy, niekiedy duże odległości zamieszkania od rówieśników, wożenie dzieci samochodem).
W dzisiejszych czasach wiele dzieci ucieka przed zbyt wymagającym środowiskiem w narkotyki i nie są to dzieci z tzw. marginesu, ale dzieci z tzw. dobrych rodzin.
W Europie rodzi się coraz mniej dzieci i dlatego zyskują one bardzo istotną pozycję w rodzinie, właściwie centralną. (kiedyś centralną pozycję w rodzinie zajmował ojciec, dzieci pełniły peryferyjne role).
Dziecko stało się ważnym klientem - konsumentem, coraz więcej pieniędzy przeznaczone się na dziecko.
Ofertę dla dzieci przygotowuje wiele firm- produktów podobnych do produktów dla dorosłych np. dziecięce kosmetyki, kremy, cienie do powiek, szminki dla dziewczynek,
zabawki itp.
Organizuje się specjalne programy, w których biorą udział dzieci, teleturnieje, popisy wokalne np. w Polsce „Od przedszkola do Opola”, a nawet wybory miss 4- latek w USA.
W wielu krajach 13- latek ma prawo założyć konto bankowe.
Reklamy telewizyjne, w których występują dzieci.
Tak więc dzieciństwo zrobiło się bardzo krótkie, właściwie można powiedzieć, o powrocie do punktu wyjścia, do czasów, gdy światy dziecka i dorosłego nie były oddzielone, różnicą jednak na korzyść naszych czasów są prawa dziecka do, których można się odwołać.
W dzisiejszych czasach w zależności od regionu geograficznego i jego zamożności okres dzieciństwa ma też swoje plagi- ciemne strony.
I tak w świecie Zachodu plagą stały się rozwody, szacuje się, ze w USA 40% dzieci dorasta bez ojców( z psychologicznego punktu widzenia trudno wytworzyć u dziecka tzw. schemat ojca, czyli jak być mężczyzną jak być mężem, jak być ojcem, akceptacja nowych partnerów rodziców, może pojawić się brak bezpieczeństwa seksualnego ze strony nowych partnerów rodziców itp.).
Zmiana roli dziadków. W Polsce jeszcze włączają się do wychowania dzieci szczególnie kiedy są małe, jednak w Europie coraz rzadziej zajmują się wnukami. Dzieci są coraz częściej oddawane pod opiekę instytucji lub nie spokrewnionych opiekunek.
Problemy żywieniowe - kraje rozwinięte -OTYŁOŚĆ.
Najwięcej dzieci w wieku 13-15 lat cierpi na otyłość w Stanach Zjednoczonych. Jest to bardzo złożony problem fizyczno - psychologiczny ( obniżone poczucie własnej wartości, zdarza się już w tej chwili, że rodzicom ewidentnie nie stosującym się do zaleceń prawidłowego żywienia, w wyniku czego powstaje otyłość dziecka są ograniczane prawa rodzicielskie, ciekawostką jest, że przekarmianie dotyczy także zwierząt domowych, szczególnie psów i wtedy też interweniują odpowiednie władze.
Jedną z metod fizjoterapeutycznych redukujących nadwagę jest masaż
O ile dzieci z krajów rozwiniętych borykają się z otyłością , dzieci z krajów Trzeciego Świata borykają się z niedożywieniem, brakiem wody pitnej i brakiem opieki medycznej.
Ale nie tylko ponieważ w krajach tych dochodzi często do krwawych wojen i konfliktów dzieci te doświadczają psychicznego okrucieństwa, i dlatego stają się łatwiej żołnierzami- oprawcami.
Dzieci osierocone lub porwane z rodzinnych domów są wcielane do rebelianckich armii, są poddawane tresurze i terrorowi po to, aby się stały okrutne, dzieci mogą popełniać najokrutniejsze zbrodnie.
Dzieci odcięte od rodziny, przyjaciół, znajomych, jeśli nie nauczą się zabijać same zostaną zabite.
W naszej rzeczywistości dzieci mogą być okrutne w stosunku do swoich niepełnosprawnych rówieśników. Co jest istotne, jaki ważny czynnik rozwojowy jest potrzebny, aby tak się nie działo?
Reasumując dzieciństwo może być okresem niezwykle przyjemnym, może też mieć przebieg dramatyczny.
Ważną rzeczą jest zachować umiar i rozsądek, co do wymogów stawianych dziecku, zwracać uwagę na jego indywidualne cechy i umiejętności.
Jak sądzicie powyższe uwagi o dzieciństwie do jakiej koncepcji rozwoju człowieka pasują najbardziej?
Czy znacie twórcę i wielkiego propagatora praw dziecka w Polsce pedagoga, pisarza, lekarza, opiekuna sierot, twórcę pojęcia „godność dziecka”, autora zbioru esejów
„ Jak kochać dziecko”.Dobrowolnie poszedł do obozu koncentracyjnego bo nie chciał opuścić dzieci, którymi się opiekował?