PERSONEL WIĘZIENNY
Służba więzienna.
1.1. Funkcje administracji aresztów śledczych, ośrodków przystosowania społecznego i zakładów karnych:
izolacyjna - kara pozbawienia wolności jest zorganizowaną izolacją człowieka i na realizację tego celu jest nastawiony personel więzienny; izolacja niesie negatywne skutki psychospołeczne ale jest stosowana prewencyjnie, by chronić porządek społeczny, poczucie sprawiedliwości;
socjalno-bytowa - obowiązkiem funkcjonariuszy jest zapewnienie minimum świadczeń niezbędnych do normalnego funkcjonowania więźniów, zaspokojenie ich podstawowych potrzeb, np. wyżywienie, praca, higiena, odzież, itp. (niezaspokojenie podstawowych potrzeb może powodować często bunty więźniów);
ekonomiczna
gospodarcza
resocjalizacyjna - jej przebieg zależy przede wszystkim od wychowawców - relacje między administracją a więźniami, atmosfera w zakładzie zależy od obrazu wychowawców jaki formułują sobie więźniowie w relacji z nimi (czy strony się akceptują itp.); efektywność pracy resocjalizacyjnej zależy także od właściwości środowiska więziennego i cech więźniów;
Służba więzienna ma charakter paramilitarny, czyli występuje tam obowiązek umundurowania, uzbrojenia, możliwość zastosowania broni w obronie funkcji izolacyjnej, hierarchia stopni służbowych (od szeregowca do generała), posłuszeństwo służbowe, nakaz wykonywania poleceń i rozkazów przełożonych.
Styl kierowania instytucją ma charakter autokratyczny - funkcjonariusz więzienny ma obowiązek bezwzględnie wykonywać polecenia i oczekiwania zwierzchników; odpowiedzialność w wiezieniu wzrasta wraz z wyższym stanowiskiem w hierarchii służbowej;
komórki organizacyjne w zakładach karnych i aresztach śledczych:
dział ochrony i dowodzenia,
dział penitencjarny,
dział ewidencji i zatrudnienia,
dział finansowy,
dział gospodarczy,
służba zdrowia,
szkoła więzienna i specjalnie powołane (np. do spraw szkoleń)
Na czele zakładów i aresztów stoją dyrektorzy (dawniej naczelnicy) - uprawnienia w zakresie karania, nagradzania, kontrolowania personelu i osób skazanych; od niego zależy też atmosfera w zakładzie i powodzenie resocjalizacji więźniów.
Za przebieg pracy wychowawczej odpowiada dział penitencjarny - decyduje o warunkowych przedterminowych zwolnieniach, orzeczeniach nadzoru ochronnego po odbyciu kary; organizację i funkcjonowanie działów penitencjarnych określa zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 19 listopada 1975r.
Źródła stresu zawodowego personelu więziennego i badania nad nim.
Stres zawodowy - stres wywołany przez czynniki stresogenne tkwiące w środowisku pracy bądź związane z zawodowo wykonywaną pracą.
2.1. Koncepcja stresu pracy - badacze z uniwersytetu Michigan - J.P.R. French:
do stresu może prowadzić obiektywna niezgodność między człowiekiem a jego środowiskiem pracy, do której mogą prowadzić: wymagania których człowiek nie może spełnić (np. brak kompetencji) lub niewystarczające wzmocnienia środowiska tj. takie, które nie zaspokajają jego potrzeb osobistych (np. brak sprawiedliwych zarobków);
obiektywna niezgodność człowieka z środowiskiem pracy powoduje zwykle powstanie subiektywnie odczuwanej niezgodności, tzw. spostrzeganego stresu pracy - empiryczne wskaźniki: poczucie że ma się do wykonania za dużo zadań w stosunku do ilości środków, konflikt roli (poczucie, że kierowane do niego od różnych osób wymagania są ze sobą sprzeczne) i poczucie, że środowisko pracy nie stwarza okazji do wykorzystania sowich umiejętności i zdolności
2.2. Możliwe środowiskowe źródła stresu pracowników więziennych:
związany z rolą zawodową i charakterem wykonywanej pracy - w zależności od wykonywanej pracy, np. wychowawcy i dozorcy są najbardziej narażeni na stres z powodu stałego i bezpośredniego kontaktu ze skazanymi; dozorcy więzienni którzy zajmują najniższe miejsce w hierarchii służbowej, mają największy kontakt ze skazanymi i od nich zależy najbardziej przebieg i charakter procesu wychowania więziennego;
wychowawcy są usytuowani pomiędzy administracją i ochroną zakładu a skazanymi i muszą działać sprawnie pod naciskiem tych dwóch odmiennych w żądaniach grup;
stres pracowników ochrony i działu penitencjarnego biorący się ze sprzeczności, jakie wynikają z realizowanej przez nich roli zawodowej:
I: trudno pogodzić nakaz humanitarnego traktowania więźniów z nakazem utrzymania porządku i dyscypliny; sądzi się że służba więzienna dysponuje władzą opartą na przymusie (stosowanie kar) - Stojković uważa że nie jest to do końca prawda; wychowawcy mogą stosować pewna władzę opartą na przymusie tzn. pisanie raportów ale często przynosi to więcej szkody niż pożytku;
oficerowie twierdzą że administracja przedkłada prawa skazanych nad ich warunki pracy i życia, pozostawia ich samym sobie; często opierają oni swoja władzę na nagradzaniu więźniów za zachowania pożądane (polega to nap przyzwalaniu na mniej formalne, bardziej wyrozumiałe stosunki ze skazanymi, ukryte „transakcje” ze skazanymi)- często zyskują dzięki temu posłuch u skazanych lub wymuszają ich uległość;
II: sprzeczność wyrażana przez konflikt między pragnieniem wiernego realizowania wszystkich zaleceń administracji zakładu a potrzeba utrzymania pewnego marginesu swobody w sposobie postępowania z więźniami i ich ocenie; dobry pracownik służby więziennej to taki, który wie kiedy i gdzie być w zakładzie, a także czego, kiedy i gdzie nie słyszeć i nie widzieć;
stres wynikający ze świadomości że represyjna siła izolacji i jej negatywne skutki są w sprzeczności z celem wychowania; prowadzi to do bezsensu wykonywanej pracy wychowawczej, stopień poczucia stresu pracy zależy prawdopodobnie od sposobu, w jaki wykonuje się swój zawód;
cztery sposoby adaptacji funkcjonariusza więziennego do swojej roli i pracy zawodowej: rutynowy autsajder, dobry kontroler, miłosierny samarytanin, racjonalny resocjalizator (dwa ostanie są bardziej stresogenne, wzbudzają większe napięcie psychiczne, relacje z więźniami są głębsze i znaczące), sposoby adaptacji wyznaczone są na podstawie trzech zmiennych:
preferowany przez pracownika typ komunikacji z więźniami (od dystansu do obcości przez relacje względnej bliskości i otwartości),
emocjonalny stosunek do skazanych (wrogość-życzliwość),
stosunek do resocjalizacji więźniów jako główne zadanie zawodowe (akceptacja tego celu jako możliwego do osiągnięcia - odrzucenia go jako niemożliwego do osiągnięcia w warunkach izolacji).
stres wynikający z wzajemnie warunkujących się zasadach organizacyjnych zakładów: paramilitarność służby, hierarchiczne podporządkowanie, autokratyczny styl zarządzania i kierowania zakładem
hierarchiczność organizacji - zalety: jasno określone obowiązki i przywileje, sprawne wykonywanie nakazów, wyraźna możliwość awansu; wady: służalność w kontaktach interpersonalnych, karierowiczostwo, dążenie do osiągnięcia wyższej pozycji w hierarchii kosztem innych, poczucie pogardy dla niższych stopniem ludzi, poczucie bezkarności; wszystko ot może wywoływać stres, także nieformalne stosunki funkcjonariuszy oparte na lubieniu-nielubieniu się, akceptacji, odrzuceniu;
stres wynikający z stałego kontaktu z więźniami (głównie dozorcy i wychowawcy), z konfliktów interpersonalnych miedzy funkcjonariuszami a skazanymi, wywołanymi często przez negatywny stosunek osób uwięzionych wobec funkcjonariuszy;
stres związany z niebezpieczeństwem pobicia lub pokaleczenia przez więźniów (w sytuacji np. buntu) - wzrost zagrożenia gdy duża liczba więźniów to młodociani, więźniowie grypsujący, więźniowie długoterminowi, przeludnienie zakładów karnych (zwiększa przemoc wewnątrzwięzienną),
stres wywołany przez zmianowość pracy - zaburzenia snu, układu naczyniowo-sercowego, trawiennego, nuda, automatyzm działania, codzienne powtarzanie tych samych czynności.
PODSUMOWANIE:
badania dowodzą że poziom ciśnienia krwi pracowników więziennych, ilość wydzielanej adrenaliny, rytm pracy serca są bardziej niekorzystne niż u osób wykonujących inne zawody, wskaźniki zachorowalności na nadciśnienie i inne choroby serca są częstsze wśród personelu więziennego niż w innych zawodach,
źródłem stresu zawodowego funkcjonariuszy więziennych są czynniki związane z miejscem pracy i charakterem wykonywanej pracy,
na stres narażeni są prawdopodobnie najbardziej pracownicy więzienni, którzy pozostają w stałym i bliskim kontakcie ze skazanymi,
objawy stresu zawodowego funkcjonariuszy więziennych: zaburzenia snu, skargi somatyczne, chroniczne zmęczenie, przykre stany emocjonalne, koncentracja na swoich dolegliwościach, uporczywe myślenie o swojej sytuacji zawodowej oraz narastająca niechęć do swego miejsca pracy i zawodu,
rezultatem tego stresu są ostatecznie choroby, absencja i zmiana pracy funkcjonariuszy.
BADANIA PERSONELU WIĘZIENNEGO:
B.M. Crouch, G.P. Alpert - porównanie postaw kandydatów na oficerów działu ochrony (raz - w czasie przygotowania do zawodu, drugi - po 6 miesiącach pracy w zakładach): porównywano dwie zmienne - skłonności punitywne badanych wobec więźniów i postawy agresywne wobec więźniów; wyniki: najstarsza wiekowo grupa badanych wykazywała istotny wzrost postawy tolerancji wobec więźniów, a prawie połowa osób w tej grupie to były kobiety; po 6 miesiącach pracy funkcjonariusze-kobiety stały się bardziej tolerancyjne, natomiast mężczyźni przeciwnie, wykazywali większą agresję i rygoryzm wobec więźniów.
B. Shamir, A. Drory - postawy strażników wobec możliwości resocjalizacyjnych więźniów i zakładu penitencjarnego oraz wobec własnej roli zawodowej - badani strażnicy są bardziej wspierający niż punitywni i nie stracili wiary w resocjalizację więźniów ani ich odmianę wewnętrzną w sferze społecznej,
J. M. Schuerger i inni - badania osobowości Inwentarzem R. Cattella - wśród funkcjonariuszy dominuje realistyczny typ osobowości, który wiąże się z: wysoką samokontrolą, niskim niepokojem, introwersją (dla kobiet i mężczyzn);u mężczyzn dominowały: inteligencja, samokontrola, konserwatyzm i samowystarczalność, u kobiet większa submisja i mniejsza podejrzliwość;
J. Rejman - więźniowie cenią sobie w wychowawcach walory moralne i charakterologiczne: wrażliwość na sprawy więźniów, uczciwość, życzliwość, poczucie sprawiedliwości, konsekwencję, stanowczość;
recydywiści cenią wychowawców demokratycznych (otwarcie wychowują, ingerują w nieformalne zasady więźniów, są uczciwi, zaangażowani mają szczere intencje), tyle samo przeciwników i zwolenników ma typ wychowawcy-autokraty (wymagający, zdecydowany, ostry, sprawiedliwy), najmniej zwolenników ma wychowawca-urzędnik (słowny, rzetelny, ale bez zainteresowania wobec więźniów);
negatywne cechy wychowawcy: chłód emocjonalny, bezduszność i niedostępność, agresywność, arogancja, wulgarność, niesłowność, nieszczerość;
zdaniem więźniów, praca wychowawcy będzie lepsza gdy będzie on dysponował większą samodzielnością i niezależnością przy podejmowaniu decyzji, będzie bardziej wykształcony i bardziej oddany swojemu powołaniu.
1