I. TEORIA WYCHOWANIA JAKO DYSCYPLINA PEDAGOGICZNA

Przedmiot zainteresowań teorii wychowania (M. Łobocki) - wychowanie w wąskim rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i cech osobowości wychowanka łącznie ze stwarzaniem mu warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nim potencjalnych możliwości (w zakresie rozwoju moralnego, społecznego i kulturalnego)

Zadania (S. Kunowski)

1/ formułowanie celów, jakie winno się realizować w procesie wychowawczym (sfera wartości, norm, ideałów)

2/ projektowanie działalności wychowawczej - poszukiwanie sposobów umożliwiających realizowanie określonych celów wychowania

3/ diagnozowanie warunków determinujących powodzenie lub niepowodzenie projektowanej działalności wychowawczej (podmiotowość w wychowaniu, komunikacja między podmiotami wychowania

K. Konarzewski

Zadaniem teorii wychowania jest jedynie podejmowanie zagadnień związanych ze sposobami i warunkami skutecznej pracy wychowawczej, czyli z celowym wywoływaniem zmian w osobowości wychowanków

Płaszczyzny kształtowania teorii:

• normatywno-filozoficzna - teoria pełni funkcję głównie ideologiczną, jest narzędziem umacniania ładu i porządku społeczno-politycznego i zarazem umacniania sprawowanej władzy państwowej (tworzenie „nowego człowieka”, lojalność wobec systemu państwa, uległość i konformizm)

• empiryczno-indukcyjna - to podejście scjentystyczne, uznaje priorytet metodologii badań nad przedmiotem badanym (ścisły pomiar procesu wychowawczego zdaje się tu być dość wątpliwy, stąd kruchość tego ujęcia)

WYCHOWANIE

Etymologicznie oznacza „chować” - żywienie, utrzymanie lub „wyprowadzam ku lepszemu”

Stąd rozumienie pojęcia jako przekształcanie - wyprowadzanie jednostki do stanu kulturalnego człowieczeństwa

4 grupy definicji: prakseologiczna, ewolucyjna, sytuacyjna i adaptacyjna

Rozumiane jako:

• działanie wychowawcze (czynności wychowawców). Mówimy tu o socjologizmie, czyli oddziaływaniu dorosłych, wychowującego społeczeństwa na dziecko oraz prakseologii - skutecznego działania wychowawców - ma związek z URABIANIEM (William, Kotarbiński)

• zmiana (całokształt procesu rozwoju sfery kierunkowej) - pajdocentrycznie pojęte samowychowanie, samorzutny rozwój - swobodny wzrost dziecka przez nabywanie doświadczenia - rozwój zachodzi w jednostce jako rezultat jej działalności w środowisku i jej reakcji na środowisko - to SWOBODNY ROZWÓJ (Doughton, Dewey, Bagley)

• sytuacje wychowawcze (warunki, okoliczności i bodźce, jakim podlega wychowanek). Wychowanie - to organizowanie przeżycia wspólnotowego przez zabawę, pracę, rozmowę, wyrażanie - ekspresję twórczą. Istotne jest organizowanie środowiska wychowującego zgodne z rozumieniem ekologizmu (Decroly, Petersen)

• wynik działań i warunków - wychowanie polega na kształtowaniu charakteru lub osobowości wychowanka tak, by dostosować go do środowiska. Aby stał się przysposobiony do pełnoprawnego członkostwa w grupie. W tym rozumieniu ma charakter adaptacyjny i wiąże się z aksjologizmem socjologicznym - wychowanie jako WYTWÓR (Durkheim, Znaniecki)

Wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia (Stefan Kunowski).

Uwarunkowania procesu przemiany - dynamizmy wychowania:

• naturalny rozwój wychowanka - bios (popędy)

• społeczne działanie wychowawcze - bios urabiany (uprzeciętniany) przez konwenans, moralność i obyczajowość społeczną (przymus, kontrolę, zwyczaj) - etos - dziedziczony społecznie (pismo, język, przekaz medialny)

wzorce i role odgrywane zgodnie z wymogami społecznymi, powinność obowiązek, konformizm i odpowiedzialność przez co zachodzi uspołecznienie jednostki (socjalizacja)

• wychowawcze zbliżenie wychowanka do ideału nowego człowieka zapobieganie wpływom negatywnym, człowiek „dobrze wychowany” - agos - jednostka autonomiczna, dążąca do dojrzałej personalizacji

• ukształtowanie postawy wobec przyszłego życia - niezależność od losu

los jako nieubłagany (moira)

determinizm - posłuszeństwo prawom natury (Bacon)

indeterminizm - los jako przypadek, a człowiek skazany na wolność - człowiek wybiera i tworzy działania, kształtuje swój los (egzystencjalizm Sartre'a)

chrześcijaństwo - los w rękach Bogatuje swój los (egzystencjalizm Sartre' ej człowiek " spolecznymi,ka(Durkheim, Znaniecki)wskatwa z grupieznegodziałania m (pomiar procesu wychowawczego cniania spraw

CEL WYCHOWAWCZY: IDEAŁ NOWEGO CZŁOWIEKA

Lektury uzupełniające:

K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1987

S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993 (s. 164-260)

A. Nobis, Od emergencji do samoorganizacji. Zagadnienia nowości kultury, Wrocław 1999

U. Ostrowska, Dialog w pedagogicznym badaniu jakościowym, Kraków 2000

P. Tyrała, Teoria wychowania, Toruń 2002 (s. 60-86)

3

Starsze pokolenia społeczeństwa

Kształt przyszłego życia

Osoba wychowanka

Stan natury

Wyższy stan kulury

Proces personalizacji

Wewnętrzna przemiana dyspozycji psychicznych

Egoizm

altruizm

Proces socjalizacji

Nostyzm zespołowy

(my → wy)

Illizm wspólnotowy

RAMOWE OKREŚLENIE WYCHOWANIA

BIOS pokoleń

ETOS

AGOS

plan życia

wychowanek

II nurt życia

Działanie etosu na bios

I nurt życiowy

Działanie agosu na nurt II (głębinowy)

---