Rola procesów uwagi w sporcie
Zbigniew Czajkowski, w książce pt: „Nauczanie techniki sportowej” wyodrębnia 4 przymioty uwagi.
Według niego cechami uwagi są:
Ukierunkowanie uwagi
Wybiórczość
Podzielność
Przerzutność
Otóż z samego charakteru walki sportowej wynika jasno ważne znaczenie różnych właściwości uwagi. Bywa i tak, że zawodnik bardzo sprawny ruchowo, doskonale wytrenowany i szybki może okazać się w walce bezsilny na skutek różnych zaburzeń któregoś rodzaju uwagi.
Badania amerykańskich naukowców S. Keele'a i H. Hawkins'a nad właściwościami uwagi potrzebnymi do sprawnego wykonywania złożonych nawyków czuciowo- ruchowych pilotów samolotów odrzutowych, kierowców wyścigowych i pięściarzy wykazały, że prawdopodobnie najbardziej istotną właściwością uwagi dla skutecznego wykonywania tych czynności jest przerzutność uwagi. Brak przerzutności uwagi bywa bardzo często przyczyną porażek, np. szermierz pochłonięty przygotowaniem własnego natarcia staje się bezradny wobec zaskakującego natarcia przeciwnika. Po prostu nie widzi on, iż jego rywal również przygotowuje się do ataku, bo jest za bardzo skupiony na przygotowaniach do własnego ruchu.
Przerzutność uwagi należy kształtować drogą odpowiednich ćwiczeń.
Ważnym i niedocenianym elementem w treningu sportowym jest stałe wprowadzanie nauczania nowych nawyków i nowych umiejętności, zmiana sekwencji ruchowych itp. Ciągłe powtarzanie tych samych ruchów prowadzi do obniżenia zainteresowania ćwiczeniami, co z kolei obniża poziom uwagi, a więc w konsekwencji i skuteczność działania. Należy prowadzić specjalne ćwiczenia, których głównym zadaniem jest kształtowanie i doskonalenie różnych przejawów uwagi potrzebnych w danej dziedzinie sportu. Doskonaleniu uwagi sprzyjają ćwiczenia wyobrażeniowo- myślowe, odprężające oraz radża-jogi.
Wpływ motywacji i pobudzenia
Na uwagę i jakość spostrzegania ogromny wpływ wywiera poziom motywacji i pobudzenia. Analogicznie, poziom motywacji warunkuje większe pobudzenie do działania, co jest zgodne ze znanymi prawami Yerkesa- Dodsona.
Zbyt niski poziom pobudzenia w walce powoduje bezkrytyczne przyjmowanie wszystkich bodźców, w tym bodźców nieistotnych i fałszywych (no zwodów)
Umiarkowane (optymalne) pobudzenie podnosi jakość uwagi i sprzyja wybiórczemu spostrzeganiu. Zawodnik widzi wówczas tylko bodźce ważne, istotne i odrzuca wybiórczo bodźce nieistotne.
Nadmierne pobudzenie zawodnik nie dostrzega nawet bardzo widocznych, oczywistych i istotnych sygnałów, wybiera działania nieodpowiednie do sytuacji, na dodatek często wykonuje je źle i chaotycznie.
Utrudnienia w sprawnym działaniu uwagi
Przeładowanie bodźcami wewnętrznymi- utrudnienia wynikające z własnych odczuć, emocji, strachu przed porażką, nadmiernych ambicji
Przeładowanie bodźcami zewnętrznymi
„Jedyną różnicą między człowiekiem przeciętnym, a wybitnym jest skupienie uwagi”
Rama Czaraki- jogin i filozof wschodu.
Style uwagi wg R. Nideffer'a
Robert Nideffer wyróżnił różne rodzaje i style uwagi i wprowadził sprawdzian psychologiczny, przy pomocy którego można określić rodzaj uwagi danej osoby.
Podzielił uwagę na 4 rodzaje:
uwaga szeroka wewnętrzna- ten rodzaj obejmuje szeroki zakres wewnętrznego świata sportowca: jego odczucia, plany, marzenia, myśli. Jest nieprzydatna dla sportowca, ponieważ w pewnym sensie może powodować dekoncentrację z zadania głownego. Jest ona jednak korzystna w toku rozmyslań na dtreningiem, planowania szkolenia itd., dlatego tym rodzajem uwagi powinien odznaczać się trener.
Uwaga szeroka zewnętrzna- ten rodzaj uwagi obejmuje otoczenie sportowca, umożliwia zawodnikowi szybkie reagowanie i zauważanie bodźców, przydatna np. w grach zespołowych..
Uwaga wąska zewnętrzna- jest ona konieczna, kiedy trzeba reagować na kilka wybranych czynników lub ruchów przeciwnika przy wąskim polu działania, przy tym decyzje muszą być podejmowane błyskawicznie. Np. szermierka, boks, tenis stołowy itp.
Uwaga wąska wewnętrzna- przydatna w sportach, w których dużą rolę odgrywa wytrzymałość, skupiona na pojedynczym pomyśle, planie, wysiłki acykliczne, np. podnoszenie ciężarów, skoki, rzuty, pchnięcia kulą itp.
Widzimy więc, że różne rodzaje uwagi mogą w pewnym sensie predysponować nas do określonej dziedziny sportu, natomiast wiele dyscyplin sportowych czy też czynności w życiu codziennym wymaga od nas zmiany rodzaju uwagi, a przynajmniej pewnej elastyczności w tej kwestii, pozwalającej na zmiany jej zakresu i kierunku zależnie od zadań rozwiązywanych w walce i procesie treningu.