Finanse publiczne - art. 3 ust. o fin.publ. - obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem tj.: gromadzenie dochodów i przychodów publicznych; wydatkowanie środków publicznych; finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa o raz jednostek samorządu terytorialnego; zarządzanie środkami publicznymi; zarządzanie długiem publicznym.
Środki publiczne: a) dochody publiczne; b) środki pochodzące z budżetu UE; c) przychody budżetu państwa i budżetów jedn. sam. teryt.: sprzedaż papierów wartościowych, prywatyzacja majątku Skarbu Państwa, z otrzymanych pożyczek i kredytów. Przeznacza się je na: wydatki publiczne, rozchody publiczne. Rozchody publiczne to: udzielone pożyczki, wykup papierów wartościowych, spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów.
Dochody publiczne: a) daniny publiczne: podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenie na rzecz państwa; b) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych; c) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych: wpływy z umów najmu i dzierżawy, odsetki od środków na rachunkach bankowych, dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych, odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych; d) spadki, zapisy , darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jedn. sektora finan.publ.; e) odszkodowania należne jednostkom sektora finan.publ.
Dług publiczny - wartość nominalna zadłużenia jedn. sektora finan.publ. ustaloną po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora tj.: zaciągniętych kredytów i pożyczek, przyjętych depozytów.
Sektor finansów publicznych tworzą podsektory: I. rządowy: 1) organy władzy publicznej (organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały); 2) NFZ; 3) uczelnie publiczne; 4) jednostki budżetowe; 5) jednostki badawczo - rozwojowe; II. Samorządowy: 1) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; 2) jednostki budżetowe; III. Ubezpieczeń społecznych: 1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Jednostka budżetowa - to jednostka organizacyjna sektora fin.publ., które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek (budżetu Państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego). Działa na postawie statutu. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków. Dochody uzyskują z: a) opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej; b) spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej; c) odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie.
Fundusze motywacyjne - są środkami finansowymi gromadzonymi przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych, z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych. Przeznaczane są na nagrody dla pracowników, żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania dochodów budżetu państwa.
Gospodarstwem pomocniczym - jest wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych tj.: dochody z najmu lub dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze. Podstawą funkcjonowania takiego gospodarstwa jest plan roczny, obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia, rachunek zysków i strat, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu. MOŻE otrzymywać DOTACJE przedmiotowe z budżetu.
Fundusz celowy - fundusz powołany ustawowo, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań. Może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Podstawą tego gospodarki jest roczny plan finansowy.
Budżet Państwa - jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów. Jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym. Dochodami budżetu są: 1. podatki i opłaty; 2. cła; 3. wpłaty z tytułu dywidendy; 4. wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego; 5. dochody z najmu i dzierżawy; 6. odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych; 7. grzywny, mandaty i inne kary pieniężne; 8. spadki , zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa. Wydatki przeznaczane są na: a) utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa; b) funkcjonowanie sądów i trybunałów; c) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego; d) obsługę długu publicznego. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa to albo nadwyżka albo deficyt budżetu państwa.
Ustawa budżetowa - określa prognozę dochodów budżetu państwa oraz limit wydatków budżetu państwa; ustala: deficyt i źródła jego pokrycia, przychody i rozchody budżetu państwa, dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego. Ustawa zawiera także: zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych. Wydatki budżetu ujmuje się w ustawie w podziale na: części, działy, rozdziały oraz kategoria wydatków.
Rezerwa ogólna - nie więcej niż 0,2% budżetu państwa.
Rezerwa celowa z budżetu państwa: a) na wydatki które nie mogą być sprecyzowane w okresie opracowywania budżetu; b) na wydatki, których realizacja uwarunkowana jest zaciągnięciem kredytu itd. Suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu. Dysponentami poszczególnych części budżetu są wojewodowie. Budżet składa się z części odpowiadających organom władzy publicznej, kontroli prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej. Wydatki budżetu państwa to: a) dotacje i subwencje; b) świadczenia na rzecz osób fizycznych; c) wydatki bieżące jednostek budżetowych; d) wydatki majątkowe; e) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa; f) wpłaty środków własnych UE.
Dotacje przeznaczane są na: 1. finansowanie lub dofinansowanie; 2. dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług; 3. dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych; 4. pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych. Dotacje i subwencje - są wydatkiem dla budżetu państwa, ale dochodem dla jednostek samorządu terytorialnego.
Tryb opracowania ustawy budżetowej: Minister Finansów przedstawia założenia projektu budżetu państwa na rok następny; Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej z uzasadnieniem; Rada Ministrów uchwala projekt ustaw budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy; w przypadku kiedy Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym.
Wykonywanie ustawy budżetowej podlega kontroli Sejmu i składa się na nie:
1. W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przedstawiają Ministrowi Finansów szczegółowy plan dochodów i wydatków danej części budżetowej - czyli układu wykonawczego.
2. Minister Finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych opracowuje harmonogram realizacji budżetu państwa.
Budżet jednostek samorządu terytorialnego - jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki. Uchwalany jest w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy. Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego w roku budżetowym. Zawiera plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i funduszy celowych oraz dochodów własnych jednostek budżetowych.
Dochody jednostek samorządu terytorialnego: dla gminy, powiatu i województwa wspólne: % podatku dochodowego od osób fizycznych, % podatku dochodowego od osób prawnych, opłaty, wpłaty z zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, składki, zapisy, darowizny, odszkodowania, dotacje i subwencje; dla samej gminy: podatki gminne.
Rodzaje podatków: państwowy - pod.doch. od osób fiz, pod. doch. Od osób praw., VAT, akcyzowy, od gier; samorządowe - % udziału pod. doch od osób fizycznych i prawnych, od nieruchomości, rolny, leśny, od spadku i darowizn. Podatek - płacimy go, a nie uzyskujemy nie w zamian, płacimy bo musimy. Opłata - jest za coś, np. za korzystanie z walorów jakiejś miejscowości X. Karta podatkowa - uproszczona forma płacenia podatku dochodowego przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. RIO - Regionalna Izba Obrachunkowa - to organ nadzoru finansowego nad jednostkami samorządu terytorialnego. Kontrola - to tylko porównanie. Nadzór - to element nadzoru, istotą jego jest możliwość ingerencji i zmuszenie (obiektu nadzorowanego) poprzez odpowiednie środki.