Czas apokalips (s. 185-228)
Co to jest apokalipsa?
Apokalypsis (gr.) = objawienie, odsłonięcie
Jako dzieło literackie: opowieść o kimś, kto otrzymał objawienie, aby je innym przekazać; jest to objawienie tajemne, znane do tej pory jedynie Bogu, który może je odsłonić sam, albo za pośrednictwem anioła; zwykle dotyczy nie znanych człowiekowi spraw nieba lub dziejów Izraela i ludzkości.
W apokalipsach akcja rozgrywa się zwykle w dwóch miejscach: na ziemi i w niebie. Zostaje przedstawiona skrótowa historia świata, która nieubłaganie zmierza do końca; pojawiają się znaki i utrapienia, wreszcie nadchodzi Sąd Boży.
Apokalipsy powstawały od końca III w p.n.e. aż po II w. n.e.
W kanonie: Apokalipsa św. Jana, Księga Daniela
Fragmenty: Księga Ezechiela (1-3, 9, 26-27, 37-48), Księga Joela, II część Księgi Zachariasza, Księga Izajasza (24-27, 65-66); w NT: eschatologiczne mowy Jezusa (Mk 13, Mt 24, Łk 21)
Apokryfy: ST - Księgi Henocha, Mojżesza, Adama, Abrahama, Ezdrasza, Barucha i td.; NT - Apokalipsa św. Piotra, Apokalipsa św. Pawła
Kiedy zamknęło się niebo...
Ostatni prorocy: Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz
Księgi prorockie (mądrościowe) |
Apokalipsy |
mądrość przekazywana przez odwieczną tradycję |
mądrość „wyższa”, dostępna poprzez objawienie - sny, wizje, podróże do nieba i piekieł itd. |
prorocy są „mężami słowa” żywego, ich wyrocznie zbierają, spisują i uzupełniają uczniowie |
autorzy są pisarzami, piszą dla czytelników |
prorocy nawołują do nawrócenia, wszystko może się zmienić na lepsze |
autorzy wzywają do wytrwania w wierności i nadziei, nie ma już ucieczki ale Bóg kieruje losami świata i na pewno zwycięży |
prorocy zapowiadają nadejście Dnia Jahwe, a z nim królestwa bożego na ziemi, co jest uwieńczeniem boskich planów |
autorzy oczekują gwałtownego wtargnięcia bożej rzeczywistości w rzeczywistość doczesną, przemiany całkowitej, zakłócającej porządek świata |
prorocy nie są wizjonerami, wszystko jest proste i zrozumiałe |
wizje bardzo skomplikowane, potrzebna pomoc sił wyższych by je wyjaśnić; pisane w całości językiem symbolicznym, wszystko jest niejasne i niekiedy zmienia znaczenie |
Symbolika apokalips:
Liczby:
7 - pełnia, doskonałość
6 (7-1) - niedoskonałość
3½ (połowa 7) - niedoskonałość, cierpienie, czas próby, prześladowania (także jako: czas, czasy i połowa czasu”, 3½ dnia lub roku, 42 miesiące, 1260 dni)
12 - Izrael, stary i nowy
4 - cały świat stworzony (4 wiatr, 4 strony świata, 4 części świata)
1000 - bardzo wiele
144000 = 12*12*1000 - nieskończenie wiele plus Izrael
Kolory:
biały - zwycięstwo, wieczność lub czystość, radość eschatologiczna, cały świat boży
czarny - nieszczęście, ucisk, utrapienie, śmierć, bezbożność
czerwony - gwałt i wojny, krew męczenników
szkarłat i purpura - rozpusta
zielony - rozkład i śmierć
Obrazy:
róg - moc, potęga
oko - wiedza i widzenie
białe włosy - wieczność (nie starość)
długa szata - często godność kapłańska
złoty pas - władza królewska
Autorzy apokalips posługują się zwykle imieniem wielkiej postaci z przeszłości, najczęściej jest ona także bohaterem księgi. Wyjątkiem jest św. Jan, który nie ukrywa się pod fikcją literacką, nie mówi prawie nic o sobie.
Księga bardzo szczególna
Księga Daniela:
w kanonie katolickim czwarty z wielkich proroków, w kanonie żydowskim i protestanckim - Pisma
jedyna księga w trzech językach: 1, 8-12 hebrajski; 2-7 aramejski, pieśni w 3 - greka
struktura: podział na dwie części, które nie pokrywają się z podziałem językowym: 1-6 opowieści pouczające, 7-12 właściwa apokalipsa prawdopodobnie autor wbudował w swój hebrajski tekst starsze dzieło, które przy okazji nieco zmienił
powstała w czasach prześladowań Antiocha IV, w czasie powstania Machabeuszów (lata 167-164)
Historia a Księga Daniela:
Historia |
Księga Daniela |
Chronologia rzeczywista |
Imperia |
|
BABILON
|
|
MEDOWIE
|
|
PERSOWIE
|
|
GRECY
|
Daniel - postać legendarna z zamierzchłej przeszłości, zapewne spoza Izraela
Opowiedziane na nowo
Autor poprzez ukazanie historii przekazywał współczesnym wzory świętych bohaterów i pokrzepiającą wizję historii. Wzywa czytelników do ufności i daje zapowiedź ostatecznego zwycięstwa królestwa bożego.
Streszczenie:
1: Czterech żydowskich wygnańców (Chananiasz, Miszael. Azariasz i Daniel) trafia na dwór Nabuchodonozora by stać się chłopcami królewskimi; Daniel odmawia przyjmowania królewskiego jedzenia i prosi by dawano im tylko jarzyny.
3: Młodzieńcy odmawiają składania pokłonu posągowi, za co zostają wrzuceni do pieca, tam nie umierają, tylko chodzą chwaląc Pana, a towarzyszy im anioł
6: Za wierność swojemu bogu Daniel zostaje wrzucony do jaskini z lwami, które go nie zjadają
2: Rozdział apokaliptyczny: Daniel tłumaczy królowi sen, którego ten nie pamiętał (posąg o głowie ze złota, ramionach ze srebra, brzuchu i biodrach z miedzi, goleni z żelaza, stóp z żelaza i gliny; spada kamień nie tknięty ręką ludzką i rozbija posąg) - obraz następujących po sobie imperiów i boskie królestwo, które je unicestwia.
Sąd Przedwiecznego
Auto miał na myśli imperia: babilońskie, perskie, grecki i medyjskie; to ostatnie nigdy nie istniało, więc kolejni interpretatorzy dodali rzymskie. Ta wizja zostaje powtórzona we właściwej apokalipsie, gdzie imperia przybierają postać bestii (lwa - Persja, niedźwiedzia - Medowie, pantery - Grecy i przerażającego potwora bez nazwy z 10 rogami i jednym rogiem małym - imperium Aleksandra, 10 władców z dynastii Seleukidów i Antioch IV).
Syn Człowieczy
ben'adam (heb.), bar'enosz (aram.) - syn człowieka różne rozumienia:
u proroka Ezechiela - on sam; tak do niego zwraca się Bóg; chodzi o podkreślenie słabości, małości ludzkiej i przepaści między człowiekiem i stwórcą;
wg innej interpretacji - ponieważ Ezechiel działał na wygnaniu, mogło to być sformułowanie uroczyste (w inym miejscu ten zwrot odnosi się do członka rodziny królewskiej
w księdze Daniela - nawiązanie do irańskiego mitu o Praczłowieku, który u kresu czasów ma otrzymać od Boga panowanie nad światem;
także do semickiego pojęcia królewskiego praczłowieka, rozumianego jako zarys Boga i symbol całej ludzkości, człowiek jako rodzaj ludzki, osobowość zbiorowa
ewangelie - określenie używane przez Jezusa w stosunku do siebie - zamiast „ja”
...Aż do kresu czasów
Sen Daniela wyjaśnia mu archanioł Gabriel. Kozioł walczący z baranem to Aleksander Wielki walczący z imperium perskim ; z rozpadu jego państwa powstają cztery monarchie hellenistyczne, autor zajmuje się tylko jednym z władców, Antiochem IV (mały róg). Pojawia się też motyw zbezczeszczenia świątyni Jerozolimskiej.
W rozdz. 10-13 przedstawiona jest wizja dziejów narodu wybranego od Cyrusa do Antiocha IV i powstanie Machabeuszów. Autor nie jest jednak zwolennikiem oporu zbrojnego, stawia na Boga.
Wizję kończy opis największego ucisku, który jest znakiem bliskości wielkiego końca i zarazem początku. Lud boży zostaje zbawiony, bóg zwycięża śmierć.
Opis nie jest historią, to teologia historii - odczytywaniem planu bożego.
Henoch i inni
Księga Henocha - apokryf, luźny zbiór pism pocodzących z różnych czasów i od różnych autorów, połączony postacią Henocha, który został porwany do nieba i otrzymał objawienie wielu tajemnic. (przekazał je potem swojemu synowi Metuszelachowi (Matuzalemowi)).
Księga składa się z 5 części, obejmujących 140 rozdziałów, zachowała się tylko w języku etiopskim (przekład z Septuagnty), fragmenty po grecku i aramejsku - oryginał pisany był po hebrajsku lub aramejsku. Powstała w Palestynie. Jest najstarczą znaną apokalipsą (fragmenty z III-II w p.n.e.)
Henoch był ideałem męża sprawiedliwego i uczonego „pisarza”. Nawiązuje do dwóch postaci - siódmy król przed potopem z legendy babilońskiej oraz babiloński bohater potopu, Utanapisztimem, który został przeniesiony na cudowną wyspę i obdarzony nieśmiertelnością.
Rozdziały: 1-5 wstęp, 6-16 Księga Strażników, 17-36 opis podróży Henocha.
Autor Księgi Strażników wykorzystuje legendę z Księgi Rodzaju o synach bożych, którzy brali sobie córki człowiecze w czasach, kiedy byli na ziemi giganci. Opisuje historię upadku aniołów-Strażników, które uległy pokusie i łączyły się z córkami człowieczymi, co prowadziło do narodzin gigantów oraz wyjawienia kobietom różnych sekretów i tajemnic - zostali za to straszliwie ukarani. Tekst nie ma prawdopodobnie odniesień historycznych, chodziło raczej o pokazanie uniwersalności pewnych spraw.
w rozdz. 17-36 Henoch porwany przez anioła podróżuje po niebie, widzi więzienie dla gwiazd i zastępów niebieskich, miejsca pobytu dusz zmarłych, miejsce Sądu Ostatecznego, drzewo życia i dolinę Gehenny. Ten tekst ma dowieść, że istniej inny świat poza widzialnym, który ma jednak związek z życiem człowieka. Jest życie po śmierci i nic jeszcze nie jest stracone.
„Apokalipsa zwierzęca”
Rozdz. 83-90 opisują dwa sny Henocha: jeden o potopie, drugi przedstawiający całą historię świata od Adama po zwycięstwo Boga (w symbolice zwierzęcej). Ta część powstała prawdopodobnie w 165 r.
Symbolika:
byk biały, jałówka, dwa cielce - Adam, Ewa, Kain i Abel
cała linia byków: Set, Noe, Sem, Abraham, Izaak, Jakub (ostatni - ojciec 12 owiec)
owce - dwunastu synów Jakuba, 12 pokoleń Izraela
dzikie zwierzęta - narody pogańskie
pan owiec - Bóg, który wydaje owce 70 pasterzom
70 pasterzy - królowie pogańscy i „aniołowie narodów”, którym poganie służą (pierwszych 35 = od Nabuchodonozora do Aleksandra Wielkiego, pozostali - świat hellenistyczny)
białe baranki - Żydzi dochowujący wierności Bogu, hassidim
baranki z rogami, w tym jeden potężny - powstanie Machabeuszów, Juda Machabeusz
dzikie owce - Żydzi zhellenizowani
kruki - wojska pogańskie
Od tego momentu - przyszłość: Pan daje owcom wielki miecz, zasiada na wielkim tronie, odbywa się sąd boży, w ognistą otchłań lecą opadłe na ziemię gwiazdy (upadłe anioły), źli pasterze, zaślepione owce. Na miejscu starego Domu (świątyni) pojawia się nowy, większy, w którym gromadzą się wszystkie owce, którym wszyscy oddają cześć, dzikie zwierzęta i ptaki. Rodzi się byk biały, którego wszyscy się boją, ale wszystkie zwierzęta ulegają przemienieniu i stają się białymi bykami, a Słowo będące wśród nich staje się zwierzęciem wspaniałym o dwóch czarnych rogach. (Wątek o Słowie to być może poprawka chrześcijańska).
Tajemnice wielkie i małe
Księga Jubileuszów - powstała między 150-100 r. p.n.e. w Palestynie, jest parafrazą i komentarzem Księgi Rodzaju i pierwszych 12 rozdz. Księgi Wyjścia. Zachowała się w biblii etiopskiej i fragmentach greckich i hebrajskich.
Jubileusze - okresy 49 lat, podzielone na 7 serii po 7 lat, każdy rok ma 364 dni. Zawiera historię od stworzenia świata aż do wyjścia z Egiptu, wprowadza przy tym różne dodatki, wyjaśnienia i uzupełnienia (np. imiona córki Adama i żon patriarchów sprzed potopu, historia stworzenia aniołów).
Inne apokalipsy:
opowieść o fantastycznych podróżach: Księga Henocha, Księga Ezdrasza
testamenty: Testamenty Dwunastu Patriarchów - nawiązanie do błogosławieństw Jakuba, powstało między 130-63 r. p.n.e., po aramejsku, wielokrotnie przerabiane i poszerzane
„Henoch słowiański” - w języku starocerkiewnym - podróż przez 7 nieb
Aleksandryjska Sybilla
Sybille - w świecie grecko-rzymskim szczególnego rodzaju wieszczki-prorokinie, zapowiadające w ekstazie niemal zawsze tragiczne wydarzenia i katastrofy, nie w odpowiedzi na pytanie, ale w przypływie natchnienia. W Grecji archaicznej była tyko jedna, potem przybywało. Słynny zbiór takich wyroczni przechowywano w Rzymie, w 83 r. p.n.e. spłonęły w pożarze Kapitolu, ale 7 lat później już były nowe.
Księgi Sybillińskie - zachowały się w rękopisach średniowiecznych, jest ich 12 (dwie zaginęły), wszystkie pisane po grecku, wierszem Homera; nigdy nie były wyrocznią oficjalną, nie posiadały autorytetu żadnej władzy. Przez wieki narastały i były przerabiane, ostatecznie zredagowane je w V-VI w.n.e.
Sybilla aleksandryjska - trzecia, najstarsza część (bez pierwszych 96 wierszy które zaginęły i dopisano je później i ponad 100 wierszy ze środka dopisanych przez kogoś na poczet aktualnej sytuacji politycznej); autorem jest aleksandryjski Żyd z II w, znający pisma apokaliptyczne, dzieła Homera i poetów greckich oraz grecko-egipskie proroctwa. Sybilla jest tu córką (czy synową) Noego, która przedstawia całość dziejów aż po nadejście królestwa bożego. Krytykuje przy tym świat helleński, w tym Homera (kłamca i złodziej, jako pierwszy czytał wyrocznię i przywłaszczył sobie jej język i wiersz ).
Treść: dzieje ludzkości jako dzieje następujących po sobie imperiów, zburzenie wieży Babel, potem przejście do greckiej mitologii i historia kolejnych greckich bogów - uważanych tu za pierwszych królów, których ludzkość potem uznała za bogów. Walki między królami zostają uśmierzone przez boginie/królowe, które doprowadziły do zgody (krótkotrwałej). Tytanomachia jest więc pierwszą ludzką wojną. Ostateczny porządek zaprowadza Bóg Izraela. Nastaje królestwo Salomona, obejmujące olbrzymi teren, potem powstają Grecy, na końcu Rzym (bez szacunku dla chronologii rzeczywistej).
Wieszczka prorokuje nadejście Mesjasza, dzięki któremu nawrócą się poganie (wskazuje tu jednego z Ptolemeuszy, prawdopodobnie P. VI Filementora) a lud wybrany będzie żył pobożnie, sprawiedliwie i dostatnio, co wzbudzi zazdrość ludów pogańskich. Napadną one Jerozolimę, a wtedy spotka je gniew boży i wszyscy uznają Boga Nieśmiertelnego. Dopiero wtedy nastanie pokój powszechny.
Wokół tej najstarszej księgi powstawały kolejne; mimo że nie włączone do kanonu, cieszyły się dużym zainteresowaniem i wywarły duży wpływ na myśl wczesnego chrześcijaństwa.
Swiderkówna Czas apokalips 1