04.04.06
WYKŁAD 5
MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE
Narzędzia i środki pozataryfowe
Narzędzia pozataryfowe można ogólnie zdefiniować jako wszystkie środki polityki rządu, przedsiębiorstw, które służą ograniczeniu lub przekształceniu struktury towarowej oraz kierunków międzynarodowej wymiany towarów i usług.
Narzędzia pozataryfowe przybrały na znaczeniu, gdy w skutek nawrotu tendencji protekcjonalistycznych ten rodzaj instrumentów czy narzędzi, stała się substytutem ceł. Przełom lat 80 i 90 ubiegłego wieku udowodnił następującą hipotezę: zlikwidowanie protekcjonalizmu okazuje się nierealne, a więc polityka wolnego handlu przeszła wyłącznie do historii.
Wyróżniamy trzy zasadnicze grupy narzędzi pozataryfowych, są to:
Ograniczenie ilościowe
Ograniczenie dewizowe
Narzędzia parataryfowe (najważniejsza grupa), do której zaliczamy: wszelkie opłaty wyrównawcze, bardzo szeroką grupę podatków, opłaty wewnętrzne, zarządzenia skarbowo-podatkowe, politykę kursu walutowego.
Najważniejszą rolę w zagranicznych stosunkach gospodarczych w procesie internacjonalizacji (umiędzynarodowienia), a najwyższą formą umiędzynarodowienia jest proces globalizacji, odgrywają narzędzia parataryfowe.
Współczesne i najbardziej aktualne narzędzia parataryfowe dzieli się na:
udział państwa w handlu międzynarodowym
Jako udział państwa w handlu zagranicznym traktuje się pomoc państwa w postaci subsydiowania eksportu i produkcji eksportowej w celu stymulowania działalności gospodarczej do tego stopnia, że może on spowodować nieracjonalne rozmieszczenie i pojawienie się zasobów towarowych na świecie.
W takiej grupie znajdują się takie instrumenty jak zakupy rządowe dokonywane przez instytucje państwowo-samorządowe w celu uprzywilejowania producentów krajowych.
formalności celne i administracyjne stosowane przy imporcie
Za formalności celne i administracyjne uważa się przepisy sztucznie ograniczające wymianę. Motywując to znacznymi stratami producentów krajowych, korzystających np. ze zbyt wysokich subsydiów. W tej grupie duży udział przypada na przedsiębiorstwa państwowe, które ze względów fiskalnych, a nawet społecznych mogą kontrolować sprzedaż wybranej grupy towarowej, np. napojów alkoholowych czy tytoniowych.
normy stosowane przy imporcie i eksporcie
Określana jako normy stosowane przy imporcie obejmuje następujące narzedzia:
sanitarne
bezpieczeństwa
farmaceutyczne
Ogólnie określamy je jako normy techniczne.
Do tej grupy zaliczamy wszelkie przepisy dotyczące miar i wag, znakowania i opakowania towarów oraz wymagania dotyczące składu importowanych towarów.
ograniczenia w handlu zagranicznym poprzez oddziaływania ceny
W grupie ograniczeń przy imporcie i eksporcie poprzez oddziaływania ceny wyróżniamy:
depozyty importowe
różnego rodzaju opłaty i podatki wewnętrzne, nakładane ze względów fiskalnych, np. opłaty portowe, skarbowe, konsularne, statystyczne, podatek drogowy.
pozostałe ograniczenia importu, w tym narzędzia pośrednie, do których zaliczamy reklamę i manipulowanie kursem walutowym
To ograniczenie w dziedzinie reklam związane z dyskryminacją pewnych postanowień oraz polityka kursu walutowego nawet po wprowadzeniu płynnych kursów walutowych.
Przełom lat 90 i początek XXI wieku to nawrót tendencji protekcjonalistycznych i pojawienie się ogromnej ilości narzędzi parataryfowych. Mała skuteczność najważniejszej instytucji na świecie, czyli WTO. Następnie ogromna nadprodukcja doprowadza, że współczesne instrumenty parataryfowe przybierają na znaczeniu. Liberalizacja nieskutecznie je liberalizuje (eliminuje). Niemiecki Instytut Gospodarki Światowej w Hamburgu opracował tezę, że protekcjonizm faworyzuje i wzmacnia warunki, i motywy współczesnej sytuacji międzynarodowej odsuwając na dalszy plan pełną trzy częściową liberalizację. Głównym czynnikiem, który zabezpiecza przed bardzo pogłębiającym protekcjom są ugrupowania regionalne. W warunkach, których protekcjonizm może być łagodniejszy. Natomiast w skali ogólnoświatowej sytuacja staje się coraz poważniejsza. Najpoważniejsza rywalizacja to Unia Europejska, ugrupowanie NAFTA i przybierające na znaczeniu kraje Azji Północnej (Chiny). Pojawiające się nieporozumienia między wymienionymi ugrupowaniami wywołują coraz więcej niejasności, wątpliwości i nieporozumień w handlu międzynarodowym. Wiele niejasności występuje też z racji bardzo ogólnikowych zapisów występujących w WTO. WTO faworyzuje kraje mocniejsze w stosunku do krajów peryferyjnych i semiperyferyjnych.
Obroty kapitałowe
Migracja kapitału odzwierciedla w światowym systemie gospodarki jeden z najważniejszych etapów rozwojowych przez związek z cyklicznością, z integracją i wszelką sferą dostosowawczą. Ze względu na wielkość zaangażowanego kapitału skale produkcji i wymianę międzynarodową, ruchy kapitałowe odgrywają prawie, że najważniejsze znaczenie w całokształcie stosunków międzynarodowych (zarówno gospodarczych jak i politycznych). W całym tym procesie wyjątkową pozycję zajmuje jeden specyficzny podmiot. A podmiotem tym jest przedsiębiorstwo (najważniejsze pojęcia z nim związane to: płaca, prawo popytu i podaży, otwartość przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwo a korporacja). W procesie stosunków międzynarodowych wyjątkową pozycję zajmują korporacje, ale o charakterze międzynarodowym. Ich wyniki finansowe, tzn. wielkość sprzedaży, wysokość aktywów, dochodów netto, dochodowości akcji wykazują przewagę nad pozostałymi partnerami. Szczególne znaczenie przypada korporacjom amerykańskim, ale ich przewaga w stosunku do korporacji japońskich, brytyjskich, itp. słabnie.
Terminologia i klasyfikacje, które posługują się ekonomiści i politycy, politologowie, dla określenia tych przedsiębiorstw „gigantów” jest bardzo różnorodna. Określa się je jako międzynarodowe, wielonarodowe, transkontynentalne, transnarodowe, choryzontalne, globalne. Już samo bogactwo nazewnictwa świadczy o tym, że ten podmiot gospodarczy w gospodarce światowej jest najważniejszym. Pojawiło się kilka opracowań, książek, monografii w wydaniu Zolskiej, Rzukowskiej, Jaskowiaka, itd.
W najprostszym ujęciu korporację międzynarodową definiuje się jako firmę kapitalistyczną (o statucie prawnym spółki akcyjnej), posiadającą swe filie czy oddziały, a więc prowadzącą interesy w co najmniej dwóch krajach.
Podobne określenie sformułowała grupa ONZ w swoim raporcie w 1983 roku.
Zdaniem prezesa Banku Światowego przedsiębiorstwo państwowe powinno odpowiadać w pięciu kryteriach:
działać w różnych krajach o różnym stopniu rozwoju gospodarczego
powierzyć kierownictwo filii krajowcom
posiadać w wielu krajach kompletną organizację przemysłową
posiadać ponadnarodową dyrekcję naczelną
rozmieszczać swój kapitał na całym świecie
Według praktyków amerykańskich: „Korporacja międzynarodowa to przedsiębiorstwo, które traktuje cały świat jako jeden rynek i mobilizuje swoje zasoby (kapitał, kadrę kierowniczą, technologię) dla zapewnienia sobie maksymalnych korzyści na wszystkich terenach.” Aneks: jej kierownictwo widzi zagraniczne i krajowe interesy jako „pajęczynę” starannie zintegrowanych części.
Przyczyny określające powstanie korporacji międzynarodowych
Naświetla się te przyczyny na podstawie teoretycznych modeli ekspansji (eksportu) kapitału, przykładem jest:
model korzyści monopolistycznych - autorem był Stefan Hyner, a w pełni rozwinął ten model Kindleberger. Według tej teorii warunkiem podjęcia eksportu kapitału jest posiadanie przez daną firmę przewagi monopolistycznej, która to zaleta neutralizuje dodatkowe koszty związane z kierowaniem na odległość lub ryzykiem politycznym.
model opracowany przez Vernona, który traktuje inwestycje bezpośrednie jako etap technologicznego cyklu życia produktu. Zdaniem autora pierwszy etap cyklu to produkcja krajowa, następnie eksport, a kiedy zaczyna się zagranicą dany towar, wtedy musimy zdecydować się na wywożenie kapitału zagranicę (otwieranie filii, itp.).
Niemiecki ekonomista Heidhues upatruje przyczyny korporacji międzynarodowych w naturze współczesnego przedsiębiorstwa kapitalistycznego. Jego zdaniem cechą korporacji jest dążenie do wzrostu, a warunkiem tego wzrostu jest wysoki poziom techniki i technologii. Natomiast z badań analitycznych wynika, że motywacje bezpośrednie są bardzo zróżnicowane. W nie każdej korporacji na pierwszym miejscu jest zysk czy rentowność.
Druga grupa czynników, która stymuluje rozwój tej grupy przedsiębiorstw to poszukiwanie i eksploatacja surowców oraz specyficznego rodzaju towarów jakim jest tania siła robacza, cena paliw i surowców.
Ostatni motyw, który odgrywa bardzo poważne znaczenie na kierunek i formę korporacji jest ochrona zdobytego już rynku, a więc każda korporacja międzynarodowa stara się zainwestować taką ilość kapitału, aby nie utracić dotychczasowego rynku zbytu.
Działanie korporacji międzynarodowych odbywa się w trzech formach organizacyjnych:
oddziały
filie
wspólne przedsięwzięcia
Kryterium, które odróżnia filie od oddziałów jest osobowość prawna.
Made by Sikorka
3