OSIEROCENIE
Zespół opieki paliatywnej obejmuje opieką także osoby osierocone.
Cel ten jest realizowany przede wszystkim przez tworzenie przy hospicjach grup wsparcia dla osób, przeżywających utratę bliskiej osoby.
Grupa wsparcia wydaje się potrzebna zwłaszcza tym osieroconym, którzy są pozbawieni innych naturalnych grup wsparcia, takich, jak rodzina, sąsiedzi czy przyjaciele, a także tym, u których proces przeżywania żałoby przebiega w sposób patologiczny, trwając bardzo długo i uniemożliwiając powrót do normalnego funkcjonowania.
Żałoba jest procesem przejściowym. W miarę upływu czasu intensywność przeżywanych uczuć słabnie, a rozpacz stopniowo ustępuje miejsca akceptacji straty bliskiej osoby.
Zauważono, że przeżywanie żałoby może wpłynąć między innymi na:
zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń psychicznych i chorób somatycznych,
zwiększenie ryzyka śmierci,
nasilenie dotychczasowych chorób,
podjęcie albo nasilenie zachowań zagrażających życiu, takich na przykład, jak palenie papierosów, picie alkoholu, nadużywanie leków.
Śmierć stanowi ważne wydarzenie w życiu rodzinnym. Z pożegnaniem zmarłego wiązało się wiele obrzędów i obyczajów, zwanych przedpogrzebowymi. Obrzędy te wprowadzały w atmosferę majestatu śmierci, jej tajemniczości i nieuchronności, ale także oswajały pozostałych przy życiu z faktem, który stanie się ich udziałem.
To, w jakich okolicznościach nastąpiła śmierć, ma ważne znaczenie dla przebiegu żałoby. Każda żałoba jest wypadkową bardzo wielu czynników, stąd też odczucia różnych osób, związanych ze śmiercią tej osoby, będą odmienne, nawet jeżeli łączyłaby je taka sama więź z osobą zmarłą.
Za najbardziej istotne dla sposobu przeżywania żałoby uważa się trzy kategorie czynników:
czynniki związane z okolicznościami śmierci: okres dzielący wiadomość o zbliżającej się śmierci od faktycznego zgonu, dramatyzm okoliczności śmierci, dotychczasowe doświadczenia w przeżywaniu realności śmierci, przeżyte straty;
czynniki psychiczne: natura relacji ze zmarłym, siła emocjonalnej więzi, antycypacja tej śmierci, ilość nie zakończonych spraw pomiędzy osobą zmarłą, a pozostałą przy życiu, sposób radzenia sobie w sytuacjach trudnych.;
czynniki społeczne: relacje społeczne ze zmarłym, istniejące normy i wzory reagowania na śmierć, istnienie systemu społecznego wspierającego osoby w żałobie
Szczególnie znaczącą rolę w przeżywaniu żałoby odgrywa struktura rodziny, a z nią sposób funkcjonowania w okresie choroby. Rodziny o elastycznej strukturze i otwartej komunikacji nie przeżywają żałoby jako głębokiego kryzysu, gdyż ciągle są w stanie budowania coraz to nowych struktur osobowych oraz są w stanie radzić sobie z przeżywanymi emocjami poprzez otwarte ich komunikowanie. Z kolei w rodzinach o sztywnej strukturze i o ograniczonej komunikacji śmierć wyzwala „zmowę milczenia” co do przeżywanych w rodzinie uczuć, stąd czasami patologiczny przebieg procesu żałoby u całej rodziny albo u któregoś z jej członków.
Wśród najbardziej charakterystycznych reakcji psychologicznych, wyrażających to, jak śmierć jest przeżywana przez osierocenie osoby, wymienia się między innymi następujące reakcje:
Wyparcie - zaprzeczenie. Jest to silny i powszechnie stosowany mechanizm obronny. Pojawia się zazwyczaj w sytuacji, gdy śmierć przychodzi nagle, niespodziewanie. Powoduje zaprzeczenie rzeczywistości, która wydaje się być nie do przyjęcia i zbyt trudna do zniesienia.
Ból i złość. Kiedy mija pierwsza, najbardziej gwałtowna reakcja, ból po stracie staje się coraz bardziej realny. Osoba osierocona uświadamia sobie stratę i powoli wraca do rzeczywistości. Często odczuwa złość z tego powodu, że nie jest w stanie znaleźć racjonalnego uzasadnienia - i wtedy poszukuje winnych za ten stan rzeczy.
Poczucie winy. Złość, którą odczuwa osoba osierocona, może zostać skierowana nie na zewnątrz, ale do wewnątrz. Ma to miejsce wtedy, gdy osierocony przeżywa poczucie winy, którego przyczyną jest wzięcie na siebie przynajmniej części odpowiedzialności za śmierć bliskiej osoby
Depresja -rozpacz. Depresja jest najłatwiej dostrzegalna z zewnątrz. Pojawia się wówczas, gdy osoba osierocona uświadamia sobie, że strata jest rzeczywista, ale jeszcze nie próbowała przemyśleć i zaplanować dalszego życia. Rozpacz pojawia się wtedy, gdy już dłużej nie można uciekać od trudnej rzeczywistości;
Akceptacja. Jeśli przed osieroconym pojawia się możliwość otrzymania wsparcia emocjonalnego, może to wzmocnić jego zdolność do - w miarę szybkiego - zaakceptowania realności śmierci. Akceptacja śmierci nie ma nic wspólnego z zapomnieniem o ukochanej osobie, ani przedwczesnym zastąpieniem jej kimś innym. Zaakceptowanie straty polega na tym, że można skoncentrować się już na czymś innym, niż tylko na przeżywaniu żalu.
Fazy żałoby
Pierwszym badaczem, który dostrzegł, jakie znaczenie dla praktyki terapeutycznej ma wiedza na temat przeżywania żałoby, był Erich Lindemann.
Za normalne albo typowe reakcje występujące w okresie żałoby uznał on następujące reakcje:
dolegliwości somatyczne, na przykład osłabienie, utrata apetytu, oddechu,
zaabsorbowanie wyobrażeniami: częste poczucie, że widzi się albo słyszy zmarłą osobę,
poczucie winy, oskarżanie siebie za to, co się stało,
gniewna irytacja, odczuwanie obecności innych osób jako drażniącej,
pobudzone
E. ENGEL sugeruje istnienie trzech charakterystycznych etapów przeżywania żałoby:
Zaprzeczenie i żal
Rozpacz i stopniowe uzmysłowienie sobie realności śmierci
Rozwiązanie i ponowna adaptacja poprzez wchodzenie w nowe role życiowe, angażowanie w nowe rodzaje aktywności oraz dostosowanie poprzednich wzorów zachowania do nowej sytuacji
Fazy żałoby wg J. Makselona
Faza początkowa, która trwa od chwili śmierci do czterech tygodni po pogrzebie. Reakcjami dominującymi w tej fazie są szok i zaprzeczenie. Dominującą emocją jest zgeneralizowany smutek.
Faza pośrednia. W fazie tej dominuje rozpacz, mogą pojawiać się takie zachowania, jak obsesyjne przypominanie sobie zmarłego, szukanie zrozumienia sensu śmierci. Jest to okres przeżywania bardzo silnych emocji: żalu ( do Boga, do innych ludzi), gniewu ( na siebie, na zmarłego), lęku ( przed przyszłością, przed poradzeniem sobie), czasami poczucia winy. Może trwać nawet do kilku miesięcy.
Faza odzyskiwania równowagi ( akceptacja). Osoby osierocone stopniowo powracają do równowagi emocjonalnej, powoli słabnie koncentracja na zmarłym i na własnym położeniu, a wzrasta zainteresowanie sprawami otoczenia. Jest to powrót do życia
Pomoc osobie osieroconej
Wystarczającą pomocą udzielaną osobie osieroconej w okresie żałoby jest:
Życzliwa obecność bliskiej osoby
Pozwolenie na ekspresję bolesnych przeżyć, życzliwe wysłuchanie
Rozmawianie o zmarłej osobie
Pomoc w organizowaniu życia na nowo
Naturalną grupą wsparcia w okresie żałoby jest rodzina.