J. Andrzejewski: Miazga
Andrzejewski:
1909 - 1983, Warszawa,
w 1945-1948 przebywa w Krakowie, 1948 - 1952 w Szczecinie,
studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, w 1931 r. przerwał,
1932 - debiut prozatora - w dzienniku „ABC”. 1934 ożenił się, ale małżeństwo się rozpadło,
zbiór opowiadań Drogi nieuniknione - 1936,
1937 - powieść Ład serca, najpierw drukowana w „Prosto z mostu” - powieść katolicka,
jesień 1938 - złożył datek pieniężny na rzecz żydowskich wygnańców z Rzeszy, rozstanie z „Prosto z mostu”,
wojna - konspiracyjne życie kulturalne, przyjaźń z Czesławem Miłoszem,
schyłek wojny - rozczarowanie polskim państwem podziemnym - z Zagórskim pisze dramat Święto Winkelrida,
od 1942 żyje z Marią Abgarowicz, 1943 - syn,
1946 - 1947 - opowiadanie o adwokacie, który podczas wojny był kapo w obozie, rozrasta się w powieść Popiół i diament,
samokrytyka (przejście na socrealizm) w 1950 - Notatki. Wyznania i rozmyślania pisarza, przyjęty do PZPR,
1952 Partia i twórczość pisarza,
1952 na jubileuszu Marii Dąbrowskiej zemdlał,
1953 jesień - Wielki lament papierowej głowy - cezura kolejna - odtąd rezygnuje z funkcji,
1957 - wydane Ciemności kryją ziemię,
1959 Niby gaj, 1960 wydane Bramy raju, 1963 wydane Idzie skacząc po górach
Miazga
fragmenty pierwszego wariantu - 1966, w 1970 powstała nowa wersja,
od maja 1960 chce stworzyć monografię biograficzną fikcyjnego artysty, inspiracja - Doktor Faustus Manna,
1962 po rozmowie z Wajdą, chcącym nakręcić Wesele - miał pisać scenariusz, ale nie wyszło,
1966 połączył wątek wesela z planowaną monografią,
jesień 1966 - fragmenty Miazgi ukazują się w „Twórczości”,
aluzje do Mickiewicza i Słowackiego (w Przygotowaniu), dialog z tradycją,
podzielona na Przygotowanie, Prolog i Consummatum non est (potem: Non consummatum),
akcja miała się pierwotnie rozgrywać od piątku wieczór 14.05. do sobotniej nocy 15/16.05.1965,
w Przygotowaniu - jakie weselne przyjęcie by mogło być, w Prologu - wydarzenia poprzedzające dzień ślubu, Non consummatum - perypetie po odwołaniu ślubu,
s. L. Mamy więc w „Przygotowaniu” fikcję wielostopniową: w ramach hipotetycznej fabuły pojawiają się wizje przyszłych wydarzeń o różnym stopniu „realności”,
podczas pobytu w Paryżu Andrzejewskiemu ukradziono teczkę z rękopisem. Porzucił pracę nad powieścią,
jesień 1967 - kuracja odwykowa, leczenie wątroby, napisał Apelację,
wiosna 1969 zaczyna pisać prozę Msza za poetę zmarłego na emigracji,
po spotkaniu z Antonim Liberą bierze się do pracy nad Miazgą,
od marca do września 1970 tworzy ostateczny wariant powieści,
akcja z 1970 umieszczona w kwietniu 1969 roku. Tu: Ksawery Panek usunięty z uniwersytetu po marcu '68, pisarz Nagórski objęty cenzurą,
wszystkie pary w powieści się rozpadają - Konrada i Moniki, Antka i Magdy, Ksawerego Panka z Markiem Kuranem, solistki i akompaniatora,
na koniec- pijatyka, przypadkowe osoby,
w Intermedium czyli Życiorysy Polaków - życiorysy, czasem biogramy bohaterów, nawet tych pojawiających się tylko we wspomnieniach,
w powieści jest Dziennik - pierwsza część - 7-30.03. - tu porządkowanie materiałów powieściowych, 31.03.-09.07 - od Przygotowania do Non consummatum, 12.07-19.09. - korekta tekstu. Przez Dziennik Miazga zaczyna się rodzić na oczach czytelników, na pierwszy plan wysuwa się autotematyzm,
to powieść z kluczem - są tu postacie całkiem fikcyjne, są przypominające osoby autentyczne, są też postacie realne,
Kto jest kim:
Adam Nagórski - jak Andrzejewski (wygląd, fragmenty życiorysu)
Piotr Worontow (bohater u Nagórskiego) - jak Borys Pasternak,
Roman Gorbaty - jak Kazimierz Dejmek,
Konrad Keller jak Gustaw Holoubek,
Witold Otocki jak Adam Hanuszkiewicz,
Wojciech Konopka jak Bohdan Czeszko,
Maciej Zaremba jak Zbyszek Cybulski,
Eryk Wanert jak Andrzej Wajda,
Stefan Raszewski jak Zenon Kliszko (sekretarz Komitetu Centralnego PZPR),
Alicja Stamirowska jak Nona Barbara Siekierzyńska (pierwsza żona pisarza),
Elżbieta Kubiak jak Eugeniusz Biernacki (przez którego rozpadło się pierwsze małżeństwo Andrzejewskiego),
Nike - jakiś młody chłopak,
Krzysztof Czaplicki - Krzysztof Kamil Baczyński, największa niespełniona miłość Andrzejewskiego,
Emilia Czaplicka - jak Stanisława Baczyńska, matka Krzysztofa,
Prof. Kazimierz Wnuk - jak Kazimierz Wyka,
Antek Raszewski - jak Antoni Libera,
Marek Kuran - jak Marek Hłasko (też niespełniona miłość) albo Ireneusz Iredyński,
Wiktor Kubicki (kucharz) - jak Władysław Kucharski,
Prof. Karol Wanert - jak Władysław Tatarkiewicz i Tadeusz Kotarbiński
7.10.1970 - ukończona powieść,
partia uznaje dzieło za paszkwil antyradziecki, chcą delikatnie odwieść Andrzejewskiego od decyzji wydania, obiecywali publikację, jeśli usunie niektóre fragmenty, Andrzejewski się zgodził. Potem powiedział redakcji „Kultury”, że zgadza się na opublikowanie Miazgi w Paryżu, ale ze zmianami cenzury,
1971 0 dramat Prometeusz,
1975 Teraz na ciebie zagłada
1976 Już prawie nic
"Miazga" w pierwotnym zamyśle miała być kolejną próbą literackiego wesela. Andrzejewski w trakcie pracy nad powieścią "Idzie skacząc po górach" zanotował w prowadzonym dzienniku projekt powieści, którą chciał początkowo zatytułować "Delegacja służbowa": "(..) wesele w Jabłonnie, zgubienie delegacji służbowej, wszystkie zjawy pokazują się X-owi, w bocznym saloniku przypadkowo w towarzystwie dygnitarzy"[1]. Powieść miała z założenia przypominać "Wesele" Wyspiańskiego, z tą różnicą, że umieszczone we współczesnych Andrzejewskiemu realiach, ale również mieszająca różne środowiska, konfrontująca ludzi z różnych sfer. Pomysły do powieści zainspirowane były planami Andrzeja Wajdy zekranizowania "Wesela" Wyspiańskiego. Na początku obydwaj panowie mieli podobną wizję widowiska, jednakże reżyser chciał uwspółcześnić adaptację dramatu, przy zachowaniu poezji Wyspiańskiego. Wydawało się, że pisarz akceptuje taki pomysł, ale wkrótce okazało się, że między dwiema wizjami zaczyna powstawać rozdźwięk[2]. Andrzejewski chciał zupełnie uwspółcześnić dramat, nadać mu inny język, optował też za realizacją filmową, a nie inscenizacją teatralną. W efekcie reżyser zrobił film, a pisarz stworzył powieść."Miazga" składa się z w sumie z 3 części, fragmentów "Dziennika" Andrzejewskiego, które otwierają i zamykają powieść, oraz części dodatkowej, jaką jest "Intermedium, czyli Życiorysy Polaków", o tyle intrygującej, że będąc zbiorem biografii bohaterów "Miazgi", opiera się na faktycznych życiorysach pierwowzorów bohaterów. I tak chociażby reżyser Eryk Wanert ma biografię zdecydowanie wzorowaną na życiu Andrzeja Wajdy, Maciek Zaremba łudząco przypomina Zbigniewa Cybulskiego, zaś Antek Raszewski niewątpliwie za pierwowzór miał Antoniego Liberę, który wówczas był wielbicielem pisarza[3]. To, co jednak w "Miazdze" najciekawsze, to odgórne założenie, że ślub, na który zostali zaproszeni aktorzy, pisarze, dygnitarze, że cała przygotowywana od dawna impreza w Jabłonnie... cóż, odbędzie się, ale bez ślubu. W zapowiedzi "Miazgi", jaką można znaleźć w "Twórczości", czytamy komentarz Andrzejewskiego: "Krótko mówiąc: do ślubu Konrada Kellera z Moniką Panek nie dojdzie, przyjęcie weselne w Jabłonnie się nie odbędzie. (...) Myślę, że przyzwoiciej będzie, jeżeli już teraz zaoszczędzę czytelnikom zbędnych złudzeń. Trudno, wesela nie będzie"[4]. A wszystko z powodu bólu zęba i refleksji, jakie wywołał. "Dziennik" jest dość osobisty, Andrzejewski zapisuje w nim swoje literackie męczarnie, aurę za oknem, samopoczucie, wszystko. Sama powieść zaś… Jest dużo ciekawsza. Bohaterowie Andrzejewskiego, choć częściowo nadto pochłonięci przez marazm i stagnację, bywają intrygujący, samotni, ale nieodzowną ich cechą jest właśnie to, że każdy na swój sposób jest interesujący. Poznajemy ich wszystkich na tym weselu bez wesela, na imprezie, która odbywa się po prostu dlatego, że była już przygotowana. Konrad i Monika, niedoszli państwo młodzi, są znudzeni i zblazowani, a ich związek to tak naprawdę uświęcenie ich kariery aktorskiej, niekoniecznie zaś miłość. Główny bohater, Adam Nagórski przez wielu badaczy "Miazgi" traktowany jako alter ego Andrzejewskiego, to smutny pisarz, którego dialog z Fontanną podczas bankietu jest groteskowy i podszyty absurdem, niemniej przedstawia sztywnego dotąd pisarza z dość ciekawej perspektywy, gdy podchmielony wyobraża sobie, że kikut zardzewiałej fontanny odpowiada mu frazami partyjnej mowy. Ksawery Panek jako sarkastyczny cynik potrafi w jednej chwili osądzić całe polskie społeczeństwo, by po chwili porzucić swych słuchaczy, ponieważ nagle dostrzeże w tłumie "obiekt swych fascynacji erotycznych". Można tak o postaciach z "Miazgi" bez końca. Dla współczesnego czytelnika "Miazga" jest powieścią, która może w jakiś sposób zobrazować Polskę i Polaków okresu przełomów, gdy po wydarzeniach marca 1968 naród powoli zaczyna odczuwać swobodę, w tle powieści można odkryć nadal istniejący świat donosów, aresztowań i przepełnionych więzień. To również powieść w powieści o trudach tworzenia, podejmowaniu trudnych wtedy i teraz tematów dotyczących człowieka, jak nieakceptowany przez społeczeństwo homoseksualizm, nietolerancja religijna itp., itd. Trzeba tu także zwrócić uwagę, że wydana w 2002 roku "Miazga" po raz pierwszy została opublikowana w całości, wraz z wszystkimi ważnymi fragmentami, jakie zawierał na jej temat "Dziennik" Andrzejewskiego. Dla tych i z wielu jeszcze innych powodów warto przebrnąć przez ten tak trudny, ale jakże bogaty literacko utwór.