Koniec zimnej wojny
Przyczyny zimnej wojny:
Nieporozumienia między aliantami już w trakcie II wojny światowej (nie prowadziły jeszcze do otwartego konfliktu)
Powojenny układ sił na świecie: powstaje sytuacja, która nie miała odpowiednika w dziejach ludzkości - dwubiegunowy układ światowy
Stany Zjednoczone (dwupartyjność, demokracja)
ZSRR (jednopartyjność, nacjonalizacja)
Próżnia polityczna postała w wyniku wyeliminowania państw pokonanych (Niemcy, Włoch, Japonia), była związana z osłabieniem formalnych zwycięzców (Francja, Wielka Brytania) kraje, które straciły całkowicie pozycję mocarstwową.
Koniec zimnej wojny to przede wszystkim polityka oparta na sile wojskowej, mimo to w stosunkach wschód-zachód nie doszło do jej użycia. Pełniła ona rolę ostatniej gwarancji bezpieczeństwa. Szczególnie groźne mogły się okazać skutki użycia broni nuklearnej, której arsenały znajdujące się w posiadaniu USA, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR liczyły ponad 50 tysięcy. Najbardziej „nasycona” bronią była Europa, gdzie oprócz wyrzutni rakiet jądrowych stacjonowały naprzeciw siebie wielomilionowe armie Układu Warszawskiego i NATO dysponujące niszczycielskim uzbrojeniem konwencjonalnym.
Stabilizacja na głównym kierunku rywalizacji wschód-zachód popychała liderów rywalizujących bloków do organizowania i podsycania konfliktów lokalnych na światowych peryferiach (Azja, Afryka, Ameryka Środkowa).
Generalnie podczas zimnej wojny oba bloki rywalizujące ze sobą podporządkowały własne koncepcje bezpieczeństwa doktrynom koalicyjnym.
Konsekwentnie realizowany przez R. Reagana program wyścigu zbrojeń doprowadził do ekonomicznego i politycznego osłabienia ZSRR, a w konsekwencji jego rozwiązania oraz pucz moskiewski w sierpniu 1991 , po którym odwołano trwające poprzez poprzednie czterdzieści lat stałe pogotowie bojowe sił strategicznych ZSRR i USA to główne przyczyna wygasania zimnej wojny. Punktem kulminacyjnym był rozpad ZSRR.
Po zakończeniu zimnej wojny państwa powróciły do:
- promocji własnych interesów narodowych,
- poszukiwania wspólnot interesów na płaszczyźnie bezpieczeństwa.
Pod koniec lat 80. i na początku 90. XX wieku miało miejsce wiele procesów i zdarzeń, które mogły świadczyć o zakończeniu zimnej wojny. Najczęściej wymienianym powodem załamania się systemu dwubiegunowego jest upadek Związku Radzieckiego 31 grudnia 1991. Natomiast, istnieje jeszcze kilka istotnych wydarzeń, na które należy zwrócić uwagę. Wśród nich często wymienia się następujące:
-Jesień Ludów. Rewolucje roku 1989, które obaliły ustroje komunistyczne i spowodowały upadek tego ustroju w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, począwszy od nasilenia ruchów opozycyjnych w Polsce do rozpadu Czechosłowacji.
-Zjednoczenie Niemiec. Ponieważ podział Niemiec na RFN i NRD był wynikiem konfliktu zimnowojennego między Wschodem a Zachodem, logicznym wydaje się wniosek, że upadek żelaznej kurtyny i zjednoczenie obu części państw niemieckich w październiku 1990 roku również miały oznaczać zakończenie zimnej wojny.
-Przyjęcie Paryskiej Karty Nowej Europy. 21 listopada 1990 w Paryżu została podpisana tzw. Karta Nowej Europy, proklamująca koniec trwającej niemal pół wieku konfrontacji dwóch bloków polityczno-wojskowych oraz początek „nowej ery demokracji, pokoju i jedności”
-Rozwiązanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (28 czerwca 1991) i Układu Warszawskiego (1 lipca 1991). W 1991 roku zostały rozwiązane dwa najważniejsze sojusze Związku Radzieckiego - sojusz polityczno-wojskowy (Układ Warszawski) oraz sojusz gospodarczy (RWPG), co oznaczało ostateczny upadek systemu komunistycznego.
-Wycofanie wojsk rosyjskich z państw byłego Układu Warszawskiego. Terytorium Polski wojska radzieckie zaczęły opuszczać 8 kwietnia 1991 roku. 17 września 1993 roku została wycofana ostatnia grupa rosyjskich żołnierzy.
Koniec zimnej wojny radykalnie odmienił bezpieczeństwo międzynarodowe. Zniknęło zagrożenie globalnym konfliktem pomiędzy dwoma ówczesnymi super mocarstwami, pomiędzy dwoma dominującymi na scenie międzynarodowej blokami państw. Zniknęło widmo nuklearnej zagłady, które było silnie obecne w myśleniu o bezpieczeństwie jeszcze na początku lat 80. poprzedniego stulecia.