HORMONY

Hormony podwzgórza

Somatostatyna

Zastosowanie

• w paliatywnym leczeniu chorych z akromegalią,

• w leczeniu guzów przewodu pokarmowego,

• w zapobieganiu powikłaniom po operacjach trzustki

• w krwawieniach z żylaków przełyku.

Preparaty

1. Somatostatin -UCB - fiolki 0,25 mg; stosuje sią i.v. 0,25 mg.

2. Sandostatin - ampułki 0,05 mg/1 ml, 0,1 mg/1 ml i 1 mg/5 ml; stosuje się s.c. w akromegalii 0,05-0,1 mg co 8-12 godz.

Gonadoliberyna

Zastosowanie

• w różnicowaniu niepłodności,

• w leczeniu przedwczesnego dojrzewania płciowego,

• w leczenie endometriozy,

• w leczeniu hormonozależnego raka gruczołu krokowego.

Preparaty

1. Lutrelef- ampułki 25 i 100/;g, zestawy do iniekcji; stosuje sią i.v. 25-100//g.

2. Zoladex - strzykawka-aplikator 3,8 mg; stosuje sią s.c. co 28 dni.

3. Synarel - aerozol do nosa 0,002 g/1 ml; stosuje sią dwa razy dziennie po 1 dawce donosowo.

Hormony przedniego płata przysadki

Somatotropina (STH) - hormon -wzrostu

Zastosowanie

• Korzystny wpływ w karłowatości przysadkowej ma jedynie ludzki hormon wzrostu, otrzymywany z przysadek zwłok ludzkich i to zastosowany odpowiednio wcześnie (tzn. u małych dzieci).

• Stosuje się również we wszystkich stanach, w których chodzi o pobudzenie procesów regeneracji i odnowy - a zatem w trudno gojących się ranach, odleżynach i złamaniach kości.

Preparaty

• Genotropin( Grono, Humanotrope) - hormon wzrostu uzyskany na drodze inżynierii genetycznej; fiolki 4, 12 i 24 j.m. oraz 80 /yg stosuje się podskórnie 6-7 razy w tygodniu w dawce 2-3 j.m./m2/powierzchni ciała na tydzień.

Tyreotropina (TSH) hormon tyreotropowy

Zastosowanie

• Wyłącznie w diagnostyce pierwotnej i wtórnej niedoczynności tarczycy (łącznie z radioaktywnym jodem).

Preparaty

• Ambinon - ampułki 30 j.m.; stosuje się s.c. lub i.m. 2,5-5 j.m./dobę przez 2-3 dni bezpośrednio poprzedzające scyntygrafię tarczycy.

Kortykotropina - ACTH (hormon adrenokortykotropowy)

Zastosowanie

• w diagnostyce - w celu sprawdzenia wydolności kory nadnerczy,

• w chorobach gośćcowych (ostra choroba reumatyczna, gościec przewlekły

• postępujący),

• w dychawicy oskrzelowej,

• w ostrych napadach dny moczanowej,

• wirusowym zapaleniu wątroby,

• zapaleniu mózgu.

Preparaty

1. ACTH (Acton) -fiolki 10 j.m. (10 mg) i 25 j.m. (25 mg), subst. sucha; s.c. lub i.m. ID-40 j.m. do 4 razy dziennie, niekiedy i.v. w powolnym wlewie 5-20 j.m. w ciągu 8 godz.

2. Synacthen - fiolki 0,25 mg/1 ml, 1 mg/1 ml i 2 mg/2 ml; stosuje się i.v. 0,25 mg/dobę we wlewie kroplowym lub i.m. 1 mg/dobę.

Gonadotropiny

• Gonadotropina l (prolan A, FSH, hormon folikulotropowy).

• Gonadotropina II (prolan B. LH. hormon luteotropowy)

Zastosowanie

• U kobiet - niedorozwój jajników, zaburzenia miesiączkowania, niektóre postacie nawykowego poronienia oraz nadmierne krwawienia miesiączkowe.

• U mężczyzn - opóźnione, dojrzewanie, wnętrostwo (nie zstąpienie jąder), oligospermia, zaburzenia wielogruczołowe, zaburzenia przemiany wodnej i lipidowej.

Preparaty

1. Biogonadyl (Pregnyl) - gonadotropina łożyskowa ludzka o działaniu LH i FSH -ampułki 500, 1000, 1500, 2000, 5000 i 10 000 j.m.; stosuje się i.m. w dawkach zindywidualizowanych.

2. Humegon (Pergonal) - preparat zawierający ludzkie gonadotropiny przysadkowe, fiolki 75 i 150 j.m.; stosuje się i.m. w dawkach zindywidualizowanych.

Prolaktyna (laktotropina, LTH) czyli hormon mlekopędny

Zastosowanie

• Niedoczynność gruczołów sutkowych.

• Nadmierne krwawienie maciczne, zaburzenia miesiączkowania, grożące poronienie.

Preparaty

1. Prolaktyna - czopki 400 j.m.; stosuje się co 12-24 godz. po czopku doodbytniczo.

Hormony tylnego płata przysadki

Wazopresyna - hormon adiuretyczny (ADH)

Zastosowanie

• Moczówka prosta,

• Krwawienia z żylaków przełyku oraz z owrzodzeń żołądka i dwunastnicy,

• Moczenie nocne.

• Krwawienia z mięśniaków macicy, nadmierne krwawienia miesięczne i hipotonia poporodowa.

Preparaty

1. Adiuretin (Minirin 0,1-0,2) - ampułki 4 µg/1 ml oraz krople do nosa 0,1 mg/1 ml; stosuje się donosowo 1-2 razy dziennie 10-20μg/dobę.

2. Vasopressin - ampułki 10 j.m./1 ml; stosuje się s.c. lub im. w moczówce prostej 2-10 j.m. 3-4 razy dziennie oraz iv. we wlewie kroplowym w krwawieniu z żylaków przełyku 20 j.m.

Oksytocyna

Zastosowanie

• Słaba akcja porodowa.

• Krwawienia poporodowe - krwotoki z atonicznej macicy.

• Poronienie niezupełne.

• Ułatwienie wytrysku pokarmu u kobiet mających problem z karmieniem.

Preparaty

• Oxytocin (Syntocinon) - ampułki 2 j.m. 12 ml, 5 j.m./1 ml, 5 ].m./0,5 ml oraz 2 j.m./1 ml; stosuje się w celu wywołania porodu i.m. 0,5-2 j.m. oraz we wlewie kroplowym i.v. 1 j.m. w 100 ml 5% glukozy z szybkością 2-8 kropli/min.

• Sandopart - tabletki podjęzykowe 0,05 g; stosuje się podjązykowo - w indukcji porodu 1 tabl. co 30 minut, w atonii macicy 1/2 tabl. co 30 min., w ułatwieniu laktacji 1/2-1 tabl. na 5 min. przed karmieniem piersią,

Hormony tarczycy

Tyroksyna i trójjodotyronina

Zastosowanie

• Substytucyjne - w niedoczynności tarczycy (leczenie dużymi dawkami).

• Objawowe - stosowanie ostrożne, znacznie mniejsze dawki; obecnie ograniczone:

a) otyłość - tylko przy współistniejącej niedoczynności tarczycy,

b) hipercholesterolemia - D-tyroksyna (efekty wątpliwe).

Preparaty

1. Levoroxin (Euthyrox 50, -100,-150, Eltroxin, Letrox) - tabletki 15,50,75,100 i 150 µg; stosuje się doustnie początkowo 50-100/μg dziennie, następnie zwiększając dawkę w odstępach 3-4 tygodni o 50 µg do ustalenia eutyreozy.

2. Triiodothyronine (Liothyronin) - tabletki 0,02 mg; stosuje się początkowo 5-125µg dziennie zwiększając dawkę w odstępach 4-dniowych o 5 μg do ustalenia eutyreozy.

Kalcytonina

Zastosowanie

• Osteoporoza różnego pochodzenia (starcza, postmenopauzalna, wtórna).

• W bólach kostnych w przebiegu osteolizy.

• W hiperkalcemii i przełomie hiperkalcemicznym różnego pochodzenia (zatrucie witaminą D, nadczynność przytarczyc).

• Ostre zapalenie trzustki.

Preparaty

1. Cibacalcin - ampułki 0,25 i 0,5 mg; stosuje się i.m. lub s.c. początkowo 0,5 mg.

2. Miacalcic (Miacalcic Nasal 50, -100, Calci 50, -100, Calcihexal 50, -100) - ampułki 50 j.m./1ml i 100 j.m./1ml oraz aerozol do nosa 50 j.m./ dawką i 100 j.m./dawkę; stosuje się s.c. lub i.m. zazwyczaj 50-100 j.m. dziennie oraz donosowo 100-200 j.m. dziennie.

Hormony przytarczyc

Parathormon

Zastosowanie

• W praktyce klinicznej parathormon okazał się skuteczny wyłącznie w doraźnym przerywaniu stanów hipokalcemii z obrazem tężyczki łącznie.

Preparaty

• Parathyroid - fiolki 500 j. Collipa - i.m. lub s.c.; w ciężkich stanach do 100 j.C., następnie 20-40 j. co 12 godz.

Hormony wysp trzustki

Insulina

Zastosowanie

• Insulinę stosuje się przede wszystkim w cukrzycy z niedoboru, gdzie często jest lekiem ratującym życie chorego. Zmniejsza stężenie glukozy i wzmaga spalanie glukozy.

Preparaty

A. Preparaty insulin o konwencjonalnym stopniu oczyszczenia:

1. Insulinum - insulina krystaliczna, działa gwałtownie, krótkotrwale (do 7 godz.). Stosuje się s.c. lub 1.m., fiolki 400 i 800 j.m./10 ml.

2. Insulinum semilente - insulina cynkowa bezpostaciowa o nieznacznie przedłużonym działaniu (działa ok. 12 godz.), fiolki 400 i 800 j.m./10 ml.

3. Insulinum ultralente - insulina cynkowa krystaliczna o wolnym i znacznie przedłużonym działaniu (działa ok. 24 godz.), fiolki 400 i 800 j.m./10 ml.

4. Insulinum lente - mieszanina insuliny ultralente i lente. Działa szybko i długotrwale (ok. 24 godz.), fiolki 400 i 800 j.m./10 ml.

5. Insulinum maxirapid - działa szybko i względnie krótko (do 8 godz.), fiolki 400 i 800 j.m./1Oml.

B. Insuliny wysoko oczyszczone:

1. Insulinum isophanicum "W-OS" i "ChOS" (Insulin mixtard 30 Penfill) - insulina izofanowa, szczyt działania po 4-12 godz., czas działania do 24 godz.; fiolki 800j.m./10ml oraz wkłady do "pióra" 100 j.m./1 ml.

2. Insulinum lenie "W-OS" i "ChOS" (Insulin lente MC) - maksymalne działanie po 8-10 godz., czas działania 12 godz.; fiolka 800 j.m./1O ml.

3. Insulinum maxirapid "W-OS" i "Ch OS" (Insulin Actrapid MC) - szczyt działania 1-2 godz., czas działania do 6 godz.

4. Insulinum semilente "W-OS" i "Ch OS" - szczyt działania po 8-10 godz., czas działania do 12 godz.; fiolka 800 j.m./lO ml.

5. Insulinum ultralente "W-OS" i "ChOS" - czas działania do 24 godz. z maksimum działania po 8-14 godz.; fiolka 800 j.m./1O ml.

C. Insuliny ludzkie:

1. Insulinum Actrapid HM (Humulin R) - krótko działająca rekombinowana insulina ludzka, szczyt działania po 1-2 godz., czas działania 8 godz.; fiolki 400,800 i 1000 j.m./10 ml oraz wkłady do "pióra" 150j.m./1,5ml.

2. Insulinum Protaphane HM (Humulin N) - rekombinowana ludzka insulina izofanowa o pośrednim czasie działania, szczyt działania po 4-12 godz., czas działania 24 godz.; fiolki 400 i 800 j.m./10 mt . oraz wkłady do "pióra" 150 j.m./1,5 ml.

3. Humulin U - rekombinowana insulina ludzka (zawiesina cynkowa) o bardzo długim czasie działania,

4. szczyt działania po 3-18 godz., czas działania 24-28 godz.; fiolki 400 i 1000 j.m./10 ml.

5. Humulin M1, M2, M3 i M4 - mieszanina rekombinowanej rozpuszczalnej i izofanowej insuliny ludzkiej o różnych czasach działania; fiolki 400 i 1000 j.m./10 ml oraz wkłady do "pióra" 150j.m./1,5 ml.

HumaJect M3, HumaJect M4, HumaJect N, HumaJect R - preparaty ludzkiej insuliny biosyntetycznej.

6. Humalog - insulina lispro, niskocząsteczkowy hormon białkowy o silnym działaniu - działa szybko i krótko (2-5 h).

Glukagon

Zastosowanie

• Leczenie hipoglikemii poinsulinowej.

• Insulinoma.

• Próby diagnostyczne:

- podejrzenie:

1. wyspiaka,

2. guza chromochłonnego,

3. nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu.

• Badania endoskopowe przewodu pokarmowego jako środek zwiotczający dwunastnicę.

• Leczenie wstrząsu kardiogennego.

Preparaty

1. Glucagon (GlucoGen) - fiolki 0,001 g; stosuje się s.c. lub i.m. 0,001 g oraz i.v. we wlewie kroplowym 1-10μg/kg m.c./min.

Hormony rdzenia nadnerczy

Adrenalina i Nor adrenalina

Hormony kory nadnerczy

Mineralokortykosteroidy

Aldosteron i dezoksykortykosteron

Zastosowanie

• Mineralokortykosteroidy stosuje się głównie jako leki substytucyjne we wszystkich postaciach istniejącej czy nawet grożącej niewydolności kory nadnerczy (choroba Addisona).

• Coraz częściej natomiast są stosowane preparaty fluorohydrokortyzonu, które są znacznie wygodniejsze w użyciu (podawane doustnie) i działają prawie 100 razy silniej na zatrzymanie jonów sodu od aldosteronu.

Preparaty

1. Desoxycortonum (DOCA, Percorten) - ampułki 0,005g/2 ml oraz 0,01g/2 ml, tabletki podjęzykowe 0,005 g; stosuje się głęboko i.m. 2 razy w tygodniu 0,005-0,01 g, podjęzykowo 0,005-0,01 g dziennie.

Glikokortykosteroidy

Kortyzon i hydroksykortyzon

Zastosowanie

• Glikokortykosteroidy stosuje sta jako leki substytucyjne (zastępcze) -uzupełniające niedobór hormonów ustrojowych (głównie naturalne glikokortykosteroidy), oraz jako leki objawowe - ze wzglądu na ich właściwości przeciwzapalne, przeciwgośćcowe, przeciwalergiczne, przeciwnowotworowe i in.

Substytucyjnie stosuje się:

• w chorobie Addisona.

Objawowo stosuje się:

• w chorobach alergicznych (dychawica oskrzelowa, choroba posurowicza, polekowe odczyny alergiczne);

• w kotagenozach (gościec stawowy, zapalenie guzkowe tątnic, rumień guzowaty);

• w chorobach zakaźnych;

• w chorobach nowotworowych (ostra białaczka limfatyczna);

• w chorobach nerek (nerczyce);

• w alergo- i toksydermatozach.

Działania niepożądane

• Zanik przysadki i nadnerczy.

• Nawroty choroby wrzodowej, perforacje, krwotoki.

• Osteoporoza i samoistne złamania kości.

• Zatrzymywanie sodu - obrzęki, nadciśnienie.

• Niedobór potasu - osłabienie mięśniowe.

• Zaburzenia procesów regeneracji i zmniejszenie odporności.

• Zaburzenia płciowe.

• Działanie diabetogenne.

• Zaburzenia gospodarki tłuszczowej.

Preparaty

A. Preparaty glikokortykosteroidów stosowane doustnie i pozajelitowe:

1. Hydrocortisonum - tabl. 0,02 g, ampułki 0,025 g/5 ml, 0,025 g/1 ml, 0,1 g/2 ml i 0,5 g/2 ml; stosuje się doustnie w 2-3 dawkach podzielonych 0,02-0,03 g/dobę oraz i.m. lub i.v. 0,1-0,5 g jednorazowo.

2. Encorton (Decortin 50) - prednizon, tabletki 0,001 i 0,005 g; stosuje się doustnie w 2-3 dawkach podzielonych 0,02-0,06 g/dobę.

3. Encortolon (Fenicort) - prednizolon, tabletki 0,001, 0,002 i 0,005 g, ampułki 0,025, 0,05 i 0,25 g oraz . fiolki 0,025g; stosuje się doustnie w dawkach jw. oraz i.m. lub i.v. 0,01-0,025 g jednorazowo.

4. Dexamethason (Dexaven) - deksametazon, tabletki 0,0005 i 0,001 g, fiolki 0,004 g/1 ml i 0,008 g/1 ml oraz ampułki 0,04 g/5 ml i 0,1 g/10 ml; stosuje się doustnie 0,0005-0,015 g/dobę oraz i.m. lub i.v. 0,004-0,02 g jednorazowo.

5. Depo-Medrol (Solu-Medrol, Metypred) - metylprednizolon, tabletki 0,04, 0,016, 0,032 i 0,1 g, fiolki 0,004 g/1ml, 0.125 g/1ml, 0,25 g/4 ml, 0,5 g/8ml i 1,0 g/16ml; stosuje się doustnie 0,004-0,012 g/dobę, i.m. lub i.v. w dawce 0,01-0,5 g.

B. Preparaty glikokortykosteroidów stosowane wziewnie:

1. Flixonase (Flixotide) - flutikazon, aerozol 0,05%, stosowany donosowo w alergicznym nieżycie nosa 2 dawki aerozolu 2 razy dziennie.

2. Beclocort mite, -forte - beklometazon, aerozol 50 µg/dawkę i 250 μg/dawkę oraz proszek do inhalacji 100 i 200 µg na dawkę; stosuje się wziewnie 2 dawki 2 razy dziennie oraz donosowo w takich samych dawkach.

3. Budesonid, -mite, -forte ( Rhinocort Nasal Aerosol, Pulmicort) - budezonid, aerozol 0,16 mg/dawkę oraz aerozol donosowy 50 mg/dawkę; stosuje się wziewnie w dawce jw.

Adrenokortykosteroidy

Hormony płciowe męskie

Androgeny

Zastosowanie

U mężczyzn

• Niedoczynność lub brak czynności płciowych - opóźnione dojrzewanie, brak lub osłabienie popędu płciowego.

U kobiet

• Nadmierna czynność seksualna (nadmierny popęd płciowy, nadmierne krwawienie miesiączkowe, bolesne miesiączkowanie),

• Rak gruczołu piersiowego u kobiet młodych, zwłaszcza przy przerzutach do kości i rak endometrium.

Preparaty

• Testosteronum propionicum - propionian testosteronu, hormon płciowy męski otrzymywany syntetycznie, ampułki 0,01 g/1 ml i 0,025 g/1 ml; stosuje się co 2-3 dni w postaci wstrzyknięć domięśniowych 0,005-0,025 g.

• Mesteron - metylotestosteron, pochodna testosteronu, dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i działa 2 razy silniej od testosteronu; stosuje się w postaci tabletek 0,01 g, doustnie 0,03-0,1 g/dobę lub s.l. 0,015-0,05 g/dobę w dawkach podzielonych.

Hormony płciowe żeńskie

Estrogeny (Estradiol)

Zastosowanie

• Zaburzenia miesiączkowania.

• Niektóre postacie nawykowego poronienia.

• W celu zahamowania laktacji.

• Zaburzenia klimakteryczne lub po kastracji.

• W preparatach antykoncepcyjnych razem z gestagenami.

• Przeciwnowotworowo (rak gruczołu krokowego - u mężczyzn i rak sutka u kobiet młodych).

• Miejscowo w zaniku i zaburzeniach zewnętrznych narządów płciowych związanych z menopauzą.

Preparaty

1. Estradiol depot (Progynova 21, - mitte) - walerianian estradiolu, drażetki 0,001 i 0,002 g; stosuje się doustnie, najczęściej 0,001-0,002 g przez 21 dni z 7-dniową przerwą.

2. Estraderm TTS 25, -50 i -100 - estradiol, plastry; stosuje się miejscowo 2 razy tygodniowo w hormonalnej terapii zastępczej.

3. Progynon - etynyloestradiol, syntetyczna pochodna esteroidu o bardzo silnym działaniu, tabletki 0,02 mg; stosuje się doustnie 0,01-0,05 mg na dobę.

Gestageny (Progesteron)

Zastosowanie

• Niektóre postacie bezpłodności kobiecej.

• W nawykowych poronieniach - łącznie z estrogenami.

• Zaburzenia miesiączkowania - nadmierne krwawienia miesiączkowe, bolesne miesiączkowanie, zespól napięcia przedmiesiączkowego.

• Krwotoki maciczne wywołane niedostatecznym rozwojem ciałka żółtego.

• Zatrzymanie poporodowej laktacji. D Jako składniki większości leków antykoncepcyjnych.

Preparaty

1. Progesteronom - progesteron, tabletki podjęzykowe 0,05 g oraz ampułki 0,01 g/1 ml i 0,025 g/1 ml; stosuje się s.l. 0,025-0,05 g/dobę oraz i.m. 0,005-0,05 g/dobą.

2. Kaprogest - hydroksyprogesteron, ampułki 0,125 g/1 ml, 0,25 g/1ml, 0,25 g/2 ml i 0,5 g/2 ml; stosuje się i.m. 0,125-0,5 g raz w tygodniu.

3. Depo-Provera (Provera) - medroksyprogesteron, tabletki 0,005, 0,01, 0,1 g, 0,25 g i 0,5 g oraz ampułki 0,15 g/3 ml, 0,5 g/2,5 ml, 0,5 g/3,3ml, 1,0 g/5ml; stosuje się doustnie 0,05-1,5 g/dobę oraz i.m. 0,5-1,0 g dziennie lub co drugi dzień.

Doustne preparaty antykoncepcyjne

Mechanizm działania

• Hamują uwalnianie somatostatyny z podwzgórza i gonadotropin z przysadki, przez co dochodzi do zahamowania owulacji.

• Powodują zmiany w śluzie szyjkowym, który staje się gęsty i lepki, utrudniając przechodzenie plemników.

• Wywołują zmiany w błonie śluzowej macicy utrudniające zagnieżdżenie komórki jajowej.

• Powodują zmiany w czynności skurczowej macicy i jajowodów upośledzając transport komórki jajowej.

Rodzaje preparatów

• Preparaty sekwencyjne - obecnie rzadko stosowane ze wzglądu na możliwość wystąpienia nowotworów macicy.

• Preparaty kombinowane (jednofazowe) - najczęściej stosowane, zawierają estrogen i gestagen w stałych dawkach.

• Preparaty jednoskładnikowe, np. "pigułka dnia następnego" zażywana do 72 godzin po stosunku (zawiera gestagen) oraz minipigulka (zawiera tylko gestagen).

Preparaty kombinowane (jednofazowe)

1. Cilest - norgestimat (gestagen 3 generacji) 0,25 mg + etynyloestradiol 0,035 mg, tabletki.

2. Diane-35 - octan cyproteronu 0,002 g + etynyloestradiol 0,035 mg, drażetki.

3. Femoden (Logest) - gestoden (gestagen 3 generacji) 0,075 mg + etynyloestradiol 0,03 mg, drażetki.

4. Marvelon - dezogestrel (gestagen 3 generacji) 0,15 mg + etynyloestradiol 0,03 mg, tabletki.

5. Mercilon - dezogestrel (0,15 mg) + etynyloestradiol (0,02 mg), tabletki.

Preparaty dwufazowe (sekwencyjne)

1. Anteovin - lewonorgestrel 0,125 mg + etynyloestradiol 0,05 mg, tabletki.

Preparaty jednoskładnikowe

1. Postinor - lewonorgestrel, tabletki 0,75 mg; stosuje się doustnie bezpośrednio po stosunku (do 1 godziny), nie więcej niż 4 tabl. w miesiącu.

---