Karol Marks i Fryderyk Engels

Manifest Partii Komunistycznej

Widmo krąży po Europie - widmo komunizmu. Wszystkie potęgi starej Europy połączyły się w świętej nagonce przeciw temu widmu: papież i car, Metternich i Guizot, francuscy radykałowie i niemieccy policjanci. Gdzie jest ta partia opozycyjna, która by nie była okrzyczana za komunistyczną przez swych przeciwników będących u władzy? Gdzie jest taka partia opozycyjna, która by z kolei nie odwzajemniała się piętnującym zarzutem komunizmu zarówno bardziej od siebie postępowym przedstawicielom opozycji, jak i swoim reakcyjnym przeciwnikom? Dwojaki wniosek wypływa z tego faktu. Komunizm jest już przez wszystkie potęgi europejskie uznany za potęgę. Czas już najwyższy, aby komuniści wyłożyli otwarcie wobec całego świata swój punkt widzenia, swoje cele, swoje dążenia i bajce o widmie komunizmu przeciwstawili manifest samej partii. W tym celu zebrali się w Londynie komuniści najróżniejszych narodowości i nakreślili następujący Manifest, który opublikowany zostaje w językach: angielskim, niemieckim, francuskim, włoskim, flamandzkim i duńskim.

1. Burżua a proletariusze.

• Historia wszystkich dotychczasowych społeczeństw to historia walk klasowych. Od wieków są ciemiężcy i uciemiężani, walczyli ze sobą jawnie lub ukrycie, ta walka doprowadzała do rewolucyjnych przeobrażeń całego społeczeństwa albo prowadziła do wspólnej zagłady walczących klas. We wszystkich wcześniejszych społeczeństwach był podział na stany, hierarchia stanowisk społecznych - starożytny Rzym, średniowiecze.

• Nowoczesne społeczeństwo burżuazyjne wyłoniło się ze społeczeństwa feudalnego. W nim też są podziały na klasy, tylko inne niż przedtem, są też nowe warunki ucisku, nowe formy walki. W społ. burżuazyjnym społeczeństwo podzieliło się na dwa wrogie obozy - burżuazję i proletariat.

• Kolonizacja nowych ziem, kwitnący handel między kontynentalny sprawiły że cechowy (feudalny) sposób produkcji nie zaspokajał rosnących potrzeb. Pojawiła się manufaktura, ale ona też nie wystarczała, pojawił się więc wielki przemysł z maszynami parowymi. Miejsce przemysłowego stanu średniego zajęli przemysłowcy-milionerzy, „nowocześni burżua”.

• Wielki przemysł stworzył rynek światowy, który wywołał rozwój handlu i komunikacji, to wpłynęło na rozwój przemysłu a wraz z tym wszystkim rozwijała się burżuazja - jest ona wytworem długiego procesu rozwojowego.

• Burżuazja odegrała w historii rolę rewolucyjną - tam gdzie doszła do władzy, zburzyła stosunki patriarchalne, feudalne i pozostawiła między ludźmi tylko więź w postaci nagiego interesu. Godność osobistą sprowadziła do wartości wymiennej, jedyną wolnością stała się wolność handlu.

• Zawody darzone szacunkiem i czcią (lekarz, prawnik, poeta) obróciła w płatnych najemników, sentymentalne stosunki rodzinne sprowadziła do nagiego stosunku pieniężnego

• Burżuazja nie może istnieć bez nieustannego rewolucjonizowania stosunków produkcji, a więc stosunków produkcji, czyli całokształtu stosunków społecznych (a wcześniej tych zmian nie było - zmiany w stosunkach produkcji, życiu społ. odróżniają epokę burżuazyjną od wszystkich poprzednich) - wszystko co stanowe znika, święte ulega sprofanowaniu.

• Potrzeba zbytu dla produktów powoduje że burżuazja musi się rozprzestrzenić po całym świecie - przez eksploatację rynku światowego burżuazja produkcji i konsumpcji wszystkich krajów charakter kosmopolityczny. Giną narodowe gałęzie przemysłu, z całego świata importuje się surowce i na cały eksportuje produkty - dawna lokalna i narodowa samowystarczalność ustępuje miejsca wszechstronnym stosunkom wzajemnej, współzależności narodów (też w wymiarze duchowym - wytwory duchowe stają się wspólnym dobrem np. literatura).

• Burżuazja podporządkowuje sobie wszystkie cywilizacje przez niskie ceny produktów (nawet w odległych narodach lepiej kupować tanie burżuazyjne produkty niż własne, drogie). Podporządkowała też wieś panowaniu miasta (wielu migruje ze wsi do miast).

• Burżuazja skupia ludność, likwiduje stan rozdrobnienia środków produkcji, koncentruje własność w niewielu rękach, czego następstwem była centralizacja polityczna.

• W ciągu stuletniego panowania burżuazja stworzyła siły wytwórcze znacznie silniejsze niż wszystkie poprzednie pokolenia razem

• Burżuazja ukształtowała się na środkach produkcji i wymiany wytworzonych w społ. feudalnym. Feudalne stosunki własności przestały odpowiadać siłom wytwórczym, ich miejsce zajęła wolna konkurencja z odpowiadającym ustrojem. Teraz też się tak („_”) dzieje, co widać np. w kryzysach handlowych, pojawieniu się problemu nadprodukcji. Siły wytwórcze stały się zbyt potężne, ciasne dla burżuazyjnych środków produkcji

• Burżuazja stworzyła nowoczesnych robotników - proletariuszy, którzy rozwijają się wraz z rozwojem burżuazji. Są oni towarem jak każdy inny, zmuszeni są do sprzedawania siebie. Ich praca zatraciła cechy samodzielności na skutek rozpowszechnienia maszyn i podziału pracy. Robotnik jest tylko dodatkiem do maszyny. W miarę jak praca staje się coraz bardziej jednostajna i odstręczająca, zmniejsza się też płaca, a zwiększa się liczba godzin pracy. Robotnicy kontrolowani są przez burżuazję i przez maszyny - stają się niewolnikami, są wyzyskiwani.

• Im bardziej rozwija się nowoczesny przemysł, tym bardziej pracę mężczyzn wypiera praca kobiet.

• Proletariat przybiera różne szczeble rozwoju. Jego walka z burżuazją zaczyna się z jego istnieniem. Najpierw walczą poszczególni robotnicy, potem cała fabryka, potem cała gałąź pracy w jakiejś miejscowości. Ataki są kierowane przeciw burżuazji ale też przeciw nadprodukcji - np. niszczą towary zagraniczne.

• Z rozwojem przemysłu proletariat powiększa się liczebnie, siła jego rośnie i coraz bardziej jest tego świadomy. Interesy całej klasy się do siebie zbliżają, konflikty pomiędzy pojedynczymi robotnikami a burżuazją zaczynają przybierać formę konfliktu między dwoma klasami. Robotnicy zaczynają tworzyć koalicje (Trades Unions) w obronie interesów.

• Robotnicy czasem odnoszą zwycięstwo, ale jest ono przejściowe. Wynikiem walk nie jest bezpośredni sukces ale jednoczenie się robotników w coraz szerszym zasięgu (sprzyja temu rozwój komunikacji)

• Rozwoju proletariatu sprzyjają konflikty w łonie starego społeczeństwa - walka burżuazji z arystokracją, odłamów burżuazji między sobą. We wszystkich walkach burżuazja musi szukać pomocy proletariatu, a co za tym idzie iść z nimi na pewne ustępstwa

• Spośród wszystkich klas przeciwstawionych burżuazji tytko proletariat jest klasą rewolucyjną, wszystkie inne upadają z rozwojem przemysłu. Stany średnie są konserwatywne, bo zwalczają burżuazję żeby pozostać klasą średnią; lumpenproletariat (bierny wytwór gnicia najniższych warstw starego społ.) tylko sprzedaje się jako narzędzie knowań, raczej jako tako przeciw burżuazji sam nie walczy

• Proletariusz jest pozbawiony własności, nie ma charakteru narodowego (wszyscy są tacy sami), prawo, moralność czy religia to dla niego przesądy burżuazyjne. Proletariusze mogą opanować siły wytwórcze tylko przez zniesienie swego własnego dotychczasowego sposobu zawłaszczania. Nie mają oni nic własnego do zabezpieczania, muszą natomiast zburzyć wszystko co dotychczas ochraniało własność prywatną.

• Wszystkie dotychczasowe ruchy były ruchami mniejszości a ruch proletariacki jest ruchem większości. W formie (ale nie w treści) walka proletariatu przeciw burżuazji jest walką narodową, swego rodzaju wojną domową, która przeradza się w rewolucję gdzie proletariat obala burżuazję.

• Nowoczesny robotnik zamiast podnosić się z rozwojem przemysłu, coraz bardziej się stacza, staje się nędzarzem. Jako że burżuazja nie jest zdolna do zapewnienia swojemu niewolnikowi w miarę godnego poziomu życia, jest niezdolna do panowania, społ. nie może już istnieć pod jej panowaniem - jej istnienie nie daje się pogodzić ze społ.

• Podstawowym warunkiem istnienia i panowania burżuazji jest nagromadzanie bogactwa w rękach osób prywatnych, tworzenie i pomnażanie kapitału; warunkiem istnienia kapitału jest praca najemna, która opiera się na konkurencji między robotnikami. Postęp przemysłu powoduje zespalanie się robotników w zrzeszeniach. Zagłada burżuazji i zwycięstwo proletariatu są nieuniknione.

2. Proletariusze a komuniści

• Komuniści nie są partią przeciwstawiającą sobie inne partie robotnicze. Nie ma interesów odrębnych od interesów całego proletariatu.

• Komuniści tym różnią się od innych partii robotniczych, że w walkach toczonych przez proletariuszy podkreślają wspólne, niezależne od narodowości interesy i na wszystkich szczeblach walki z burżuazją reprezentują stale interesy proletariatu jako całości - są komuniści najbardziej zdecydowani spośród wszystkich partii robotniczych.

• Cel komunistów (i innych partii proletariackich) - ukształtowanie proletariatu w klasę, obalenie panowania burżuazji, zdobycie władzy politycznej przez proletariat.

• Tezy teoretyczne komunistów nie opierają się na ideach, są wyrazem rzeczywistych stosunków walki klas, wyrazem dokonującego się ruchu dziejowego

• Wszystkie stosunki własności podlegały ciągłym zmianom historycznym. Komunizm nie znosi własności w ogóle, ale chce znieść własność burżuazyjną. Nowoczesna burżuazyjna własność prywatna jest ostatnim i najpełniejszym wyrazem wytwarzania i zawłaszczania produktów opartego na przeciwieństwach klasowych i na wyzysku jednych ludzi przez drugich - w tym sensie teoria komunistów brzmi: zniesienie własności prywatnej.

• Własność w dzisiejszej postaci jest uwarunkowana przeciwieństwem między kapitałem a pracą najemną. Kapitał jest potęgą społeczną, to wytwór zbiorowy i może być uruchomiony tylko przez zbiorową działalność członków społ. Dlatego też przekształcenie kapitału we własność zbiorową nie będzie przekształceniem własności osobistej we własność społeczną, przekształceniu ulega tylko społeczny charakter własności, traci klasowy charakter. Ceną pracy najemnej jest minimum płacy roboczej - to co robotnik zarabia wystarcza tylko do nędznej egzystencji. Komuniści chcą znieść nikczemny charakter zawłaszczania (czyli płace), a nie je w całości.

• W społ. burżuazyjnym praca żywa służy do pomnażania pracy nagromadzonej, w społ. komunistycznym praca nagromadzona jest tylko środkiem do rozszerzania, wzbogacania, wznoszenia na wyższy poziom procesu życiowego robotników. W społ. burżuazyjnym jednostka pozbawiona jest samodzielności i osobowości, a burżuazja mówi że komunizm chce znieść wolność. Ale chce on znieść tylko wolność burżuazyjną, czyli burżuazyjne stosunki produkcji, wolność handlu oraz wolność kupna i sprzedaży

• Komunizmowi zarzuca się zniesienie własności prywatnej, ale i tak większość społ.. jej nie ma, tylko burżuazja

• Komunizm nie odbiera nikomu władzy zawłaszczania produktów społecznych, odbiera tylko władzę ujarzmiania cudzej pracy za pomocą tego zawłaszczania.

• Wysuwano zarzut, że zniesienie własności prywatnej spowoduje ustanie wszelkiej działalności i zapanuje lenistwo. Ale to nie prawda - robotnicy własności nie mają a pracują, burżuazja natomiast własność ma i się leni - jest więc całkowicie na odwrót.

• Burżuazja zarzuca że komunizm chce zlikwidować wykształcenie, ale chce tylko zlikwidować wykształcenie burżuazyjne - kształcenie do spełnienia roli maszyny

• Zarzuca się komunistom zniesienie rodziny, ale co to za burżuazyjna rodzina, która opiera się na kapitale i na prywatnym dorobku. W pełni rozwinięta rodzina istnieje tylko dla burżuazji, proletariusze natomiast przymusowo są jej pozbawieni. Wszystko to przestanie istnieć (burżuazyjna rodzina, proletariacki brak rodziny i publiczna prostytucja) wraz ze zniesieniem kapitału.

• Komuniści chcą znieść wyzysk dzieci przez rodziców. Chcą zastąpić wychowanie domowe społecznym. Ale teraz też jest wychowanie społeczne - przez szkołę itp. Komuniści chcą tylko wyrwać wychowanie spod wpływu klasy panującej.

• Komunistom zarzuca się wprowadzenie wspólności żon. Ale burżuazja też taką wspólność ma, tylko że ukrytą - wykorzystują żony i córki robotników, uwodzą żony innych burżua. „Komunistom można zarzucić co najwyżej, że w miejsce zamaskowanej obłudnie wspólności żon chcieliby wprowadzić oficjalną, otwartą”.

• Komunistom zarzucano zniesienie ojczyzny, narodowości, ale robotnicy nie mają ojczyzny - nie można więc zabrać im czegoś, czego nie mają. Odosobnienie i przeciwieństwa narodowe zanikają z rozwojem burżuazji, wolnością handlu, rynkiem światowym. Panowanie proletariatu jeszcze bardziej potęguje ich zanikanie, co doprowadzi do jego wyzwolenia. W miarę jak będzie usuwany wyzysk jednej jednostki przez drugą, znikać będzie wyzysk jednego narodu przez drugi i wrogość między narodami.

• Oskarżenia wysuwane przeciw komunizmowi z religijnych, filozoficznych i ideologicznych punktów widzenia nie zasługują na roztrząsanie. To oczywiste ze wraz ze zmianami społecznymi, zmienia się też świadomość społeczeństwa. Produkcja duchowa sama przeobraża się wraz z materialną. Np. średniowiecze wyparło dawne religie na rzecz chrześcijańskiej. Można zarzucać że komunizm chce znieść wieczyste prawdy jak moralność, prawo, religię ale te prawdy funkcjonowały od wieków w społeczeństwach opierających się na walce klas, więc nic dziwnego że i prawdy były podobne, raczej niezmienne, a jako że komunizm chce znieść walkę klasową no to oczywiste że te prawdy z czasów walk klasowych też chce znieść bo nie będą odpowiednie w nowym społeczeństwie.

• Rewolucja komunistyczna jest najradykalniejszym zerwaniem z tradycyjnymi stosunkami własności, nic więc dziwnego że przyniesie też najradykalniejsze zerwanie z tradycyjnymi ideami.

• Jakie mogą być kroki w trakcie rewolucji w najbardziej rozwiniętych krajach: 1. Wywłaszczenie własności ziemskiej i użycie renty gruntowej na wydatki państwowe 2. Wysoka progresja podatkowa 3. Zniesienie prawa dziedziczenia 4. Konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników 5. Scentralizowanie kredytu w rękach państwa poprzez bank narodowy o kapitale państwowym i o wyłącznym monopolu 6. Scentralizowanie środków transportu w rękach państwa 7. Zwiększenie liczby fabryk państwowych, narzędzi produkcji, udostępnienie gruntów do uprawy i ich melioracja wg społecznego planu 8. Jednaki przymus pracy dla wszystkich, utworzenie armii przemysłowych, zwłaszcza dla rolnictwa 9. Zespolenie rolnictwa i przemysłu, działanie w kierunku stopniowego usunięcia przeciwieństwa między miastem a wsią 10. Publiczne i bezpłatne wychowanie wszystkich dzieci, zniesienie pracy fabrycznej dzieci w dzisiejszej postaci, połączenie wychowania z produkcją materialną, itd.

3. Literatura socjalistyczna i komunistyczna.

1. Socjalizm reakcyjny

1. Socjalizm feudalny

• Arystokracja francuska i angielska była na skutek swej sytuacji historycznej powołana do pisania pamfletów przeciw społ. burżuazyjnemu. Po rewolucji francuskiej, aby zdobyć sympatię arystokracja musiała udawać, że nie dba o swoje własne interesy i formułuje akt oskarżenia przeciw burżuazji interesie klasy robotniczej - tak powstał socjalizm feudalistyczny - na wpół lament, na wpół paszkwil, na wpół echo przeszłości, na wpół groźba przyszłości

• Krytykowali wyzysk proletariatu, choć arystokracja też go w dawniejszym ustroju wyzyskiwała. Zarzucali burżuazji ze pod jej panowaniem wytworzy się klasa która zlikwiduje stary porządek społ.

2. Socjalizm drobnomieszczański

• Średniowieczne mieszczaństwo grodowe i stan drobnych chłopów były poprzednikami nowoczesnej burżua. W krajach rozwiniętych powstało nowe drobnomieszczaństwo zawieszone między burżuazją a proletariatem

• W takich krajach jak Francja, pisarze występujący po stronie proletariatu, stosowali w krytyce ustroju burżuazyjnego miarę drobnomieszczańską i drobnochłopską i bronili robotników ze stanowiska drobnomieszczaństwa - w ten sposób powstał socjalizm drobnomieszczański (m.in. Sismondi)

• Analiza sprzeczności w nowoczesnych stosunkach produkcji, maszyny i podział pracy, nadprodukcja, kryzysy, anarchia w produkcji, dysproporcje w podziale bogactw, rozkład dawnych obyczajów, stosunków rodzinnych działają niszczycielsko.

• Ten socjalizm chce przywrócić dawne środki produkcji i wymiany, dawne stosunki własności, dawne społeczeństwo lub też chce przemocą wtłoczyć nowe środki produkcji i wymiany w ramy dawnych stosunków własności. W obu przypadkach jest zarazem reakcyjny i utopijny. Jego ostatnie słowo - ustrój cechowy w manufakturze i gospodarstwo patriarchalne na wsi.

3. Socjalizm niemiecki czyli „prawdziwy”

• Francuska literatura socjalistyczna i komunistyczna przybyła do Niemiec na początku tworzenia się burżuazji, ale lit. francuska praktycznie nie miała w Niemczech zastosowania za względu na inne warunki życia.

• Praca niemieckich literatów miała pogodzić idee francuskie z filozofią niemiecką. To przyswojenie odbyło się w drodze przekładu. Literaci niemieccy wpisywali swe filozoficzne poglądy pod oryginał francuski. Nazwali ten zabieg filozofią czynu, prawdziwym socjalizmem, niemiecką nauką socjalizmu

• Głosił że naród niemiecki to naród wzorcowy, Niemiec to wzorowy człowiek

• Występował przeciw „prymitywnie destrukcyjnemu” kierunkowi komunizmu i obwieścił swą wyższość ponad walkami klasowymi

• Przeciwstawiał się wszystkiemu co burżuazyjne i liberalizmowi

2. Socjalizm konserwatywny, czyli burżuazyjny

• Pewna część burżuazji pragnie zaradzić niedomaganiem społecznym aby utrwalić istnienie społ. burżuazyjnego - jest to właśnie burżuazyjny socjalizm.

• Np. „Filozofia nędzy” Prudhona

• Socjalistyczni burżua chcieliby zachować dobry byt społeczeństwa bez nieustannych walk, chcieliby zachować istniejące społ. bez rewolucjonizujących i rozkładających je czynników - chcieliby burżuazji bez proletariatu.

• Świat, w którym rządzi burżuazja jest najlepszym światem. Socjalizm burżuazyjny mówi, że wolny handel, cła ochronne a nawet sama burżuazja są w interesie klasy panującej. Odwodził proletariat od rewolucji, mówił że poprawa może dla nich przyjść przez zmianę materialnych warunków życia która dokonać się może przez ulepszenia administracyjne.

3. Socjalizm i komunizm krytyczno-utopijny

• Właściwe systemy socjalistyczne i komunistyczne wyłaniają się w pierwszym, nierozwiniętym okresie walki między proletariatem a burżuazją

• Jako, że rozwój przeciwieństw klasowych idzie w parze z rozwojem przemysłu, twórcy tych systemów nie znajdują materialnych warunków wyzwolenia proletariatu i szukają nauki społ., praw społ., by warunki te stworzyć

• Proletariat istnieje dla nich tylko jako klasa najbardziej cierpiąca

• Chcą polepszyć życie wszystkich członków społeczeństwa, nawet najbogatszych

• Odrzucają wszelką akcję polityczną i rewolucyjną, cel swój chcą osiągnąć w drodze pokojowej

• Atakują wszystkie podwaliny istniejącego społeczeństwa, chcą zlikwidować przeciwieństwa klasowe - między miastem i wsią, pracę najemną itp. - które to dopiero zaczynają się rodzić, dlatego też ich twierdzenia mają jeszcze charakter czysto utopijny

• Występują zaciekle przeciw wszelkiemu politycznemu ruchowi robotniczemu, który mógł się zrodzić tylko z ślepej niewiary w ich poglądy, „ewangelię”.

4. Stosunek komunistów do różnych partii opozycyjnych

• Do innych partii robotniczych - podpunkt II (walczą o te same cele i interesy klasy robotniczej, ale w ruchu dnia dzisiejszego reprezentują też przyszłość ruchu

• We Francji komuniści przyłączają się do partii socjalistyczno-demokratycznej przeciw konserwatywnej i radykalnej burżuazji

• W Szwajcarii popierają radykałów, ale zdając sobie sprawę o sprzecznych z nimi poglądach

• W Polsce komuniści popierają partię, która rewolucję agrarną uważa za warunek wyzwolenia narodowego (nie jest podane o jaką chodzi, myślę, że o Polską Partię Socjalistyczną - przyp. GW)

• W Niemczech partia komunistyczna walczy wspólnie z burżuazją, jeśli ta występuje przeciw monarchii absolutnej, feudalnej własności ziemskiej i reakcyjnemu mieszczaństwu, ale stale podkreśla u robotników że burżuazja jest przeciw proletariatowi

• Komuniści zwracają na Niemcy szczególną uwagę, bo są one w przededniu rewolucji burżuazyjnej. Komuniści popierają każdy ruch rewolucyjny przeciwstawiający się istniejącym stosunkom społ. i polit. Komuniści działają wszędzie na rzecz porozumienia między partiami demokratycznymi wszystkich krajów. Uważają za niezgodne ukrywanie swych poglądów i zamiarów. Ich cele mogą być osiągnięte jedynie przez obalenie przemocą całego dotychczasowego ustroju społecznego.

Niechaj drżą panujące klasy przed rewolucją komunistyczną. Proletariusze nie mają w niej nic do stracenia prócz swych kajdan. Do zdobycia mają cały świat.

Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!

6

---