1. grosseteste - światło.
Metafizyka i kosmogonia światła. światło jest pierwszą formą cielesności. "pierwszą formą cielesną, którą niektórzy nazywają cielesnością, w moim przekonaniiu jest światło" Charakteryzuje je przyrodzony dynamizmzm - nieskończenie się rozmnaża i nieskończenie rozszerza.
Traktat o świetle jest komentarzem do pierwszego zdania księgi Rodzaju (tradycja heksaemeronów). Grosseteste pragnie zracjonalizować teologię.
świat powstaje z nierozciągłego punktu świetlnego - lux prima. Materia światła zatrzymuje się tworząc firmament i odbija od niego. Zatrzymała się z powodu a) wyczerpania się energii b) z konieczności, gdyż przy dalszej ekspansji powstałaby próżnia. Dynamizm pozostał, więc światło wracało, powodując zagęszczenie materii. światło odbite (lumen) wracając ku środkowi tworzy trzynaście sfer niebieskich - dziewięć nadksiężycowych (charakteryzujących się ruchem kołowym, doskonałych i niezmiennych, w pełni urzeczywistnionych) i cztery sfery podksiężycowe (żywiołów, charatkteryzują się ruchem pionowym, zmiennością, urzeczywistnione niezupełnie, ruch w górę i w dół - wciąż się urzeczywistniają). G. nie zdobył się więc na tezę o jedności wszechświata.
Bóg jest geometrą i światłością ze światłości.
Należy badać zasady rozchodzenia światła. Astrologia może przewidzieć zjawiska mające zajść w naturze, ale ciała niebieskie nie wpływają na wolną wolę człowieka. Różne wnioski zw ze światłem - słoje drzew są szersze od strony oświetlonej. Prace o tęczy, o komecie. Optyka podstawową nauką opisu rzeczywistości - zatem i matematyka. Bez geometrii nikt nie może być biegły w poznaniu natury rzeczywistości. Nie poznajemy iluminacyjnie, poznajemy za pomocą medium, którym jest światło, zmysłowo.
Metodologia - per experimentiam et ratione.
Fizyka Arystotelesa przyjęta, lecz A. ujmował przedmioty fizyki jakościowo, a G. je pojmie ilościowo, matematycznie.
2. Poglądy Orygenesa. Rzeczywistość u Heraklita.
Subordynacjonizm (syn mieszka w ojcu), inicjatorem wszelkiego działania jest Ojciec, natura jego nie jest wieloraka, wielorakie jest nasze jego postrzeganie. Syn jest mądrością Boga Ojca przez nas dostrzeganą. W mądrości swojej Bóg stworzył świat.
Wpływ stoicyzmu, pseudo-dionizego, Filona aleksandryjskiego (rys platonizmu)
Idee wzorcze - logosy - są niezmienne i odwieczne.
Są cztery poziomy rzeczywistości:
- modele (idee-logosy)
- czyste umysły powołane przez logos
- nasz doczesny świat
- stworzenie po powrocie do boga
Czym są czyste duchy, noes'y?
Nie są całkowicie niematerialne, tylko bóg tak może. Mają eteryczne ciała!
Stworzenie nastąpiło z nicości, a nie materii, materia prima nie istnieje.
Stworzenie jest dobre jedynie przypadłościowo (podział na dobro-jest i dobre-ma)
Umysły ziębną w swojej miłości, odchodzą od stanu kontemplacji boga. Bóg powołuje do istnienia kolejne światy, by zapewnić możliwość powrotu upadłym duchom. APOKATASTAZA! - stan powrotu wszystkiego do boga. Widać wpływ stoickiej koncepcji wiecznego powrotu.
Każdy ze światów jest powoływany wolną wolą boga. Wcielenie nastąpiło RAZ w dziejach.
Czy szatan może być zbawiony? Nie ma wprost sformułowanego takiego twierdzenia, raczej nie.
Człowiek: pneuma (duch) + psyche (dusza) + soma (ciało)
Pneuma jest działaniem bożym w człowieku. Dusza = umysł + życie. Umysł jest częścią kierującą duszy.
Człowiek powstał na obraz i podobieństwo Boga, tzn według Logosu. Posłannictwem człowieka jest stać się podobnym do Boga.
3. pseudo-dionizy areopagita.
4. grzegorz z nyssy.
Filozoficznie najciekawszy ojciec kapadocki, platonik (wg niego jakości są rzeczami).
Dopełnia heksaemerony o wątek antropologiczny.
Dzieła "o stworzeniu człowieka", "o naśladowaniu boga".
Zastanawia się dlaczego księga Rodzaju dwukrotnie wspomina o stworzeniu człowieka.
Bóg stworzył najpierw ludzką naturę (ideę człowieka, już zawierającą zróżnicowanie płciowe). Człowiek jest nie tylko naśladownictwem obrazu boga, ale również uczestniczy w jego naturze. Jak u Orygenesa - sens życia człowieka upatruje w staraniu o podobieństwo do Boga.
Połączenie duszy i ciała nie jest przypadłościowe, każda dusza tworzy właściwe sobie ciało. Ciało jest w możności w stosunku do duszy.
Trzeba odzyskać podobieństwo do Boga, w miłości do niego wejść w ciemność jak Mojżesz na górze Synaj.
Immaterialistyczna koncepcja rzeczywistości!
5. Jan Szkot Eriugena
tłumacz tekstu który pojawił się w zbiorze Karolingów, przywędrował z Bizancjum przez opactwo św. Dionizego. Tekst ten to Imiona Boże pseudo-Dionizego Areopagity, który nie był autentcznym Dionizym, czego dowiedziano się odkrywając wpływy neoplatonizmu Proklosa wyraźnie zaznaczające się w tekście.
Eriugena pochodził z Irlandii, jego filozofia łączy tradycję łacińską (Augustyn) z tradycją grecką. Główne dzieła, "de divisione naturae" (periphyseon)jest w formie dialogu mistrza z uczniem i stanowi najpełniejszy i najwybitniejszy wyraz filozofii dziewiątego wieku.
Racjonalizm Eriugeny dotyczy relacji filozofii i teologii, uważa on, że dziedziny te nie są sprzeczne, bo obie pochodzą od Boga. Prawdziwa religia musi być prawdziwą filozofią, i na odwrót.
Irlandczyk uznaje niezaprzeczalny autorytet Ewangelii, ale nie pism ojców kościoła. Ich pisma można poddawać pod osąd rozumu, gdyż wiara jest wiarą racjonalnego myślenia.
To, że Biblii nie można analizować tylko rozumowo, uzasadnia słowami w niej zawartymi: Jeśli nie uwierzycie - nie zrozumiecie (septuaginta, w wulgacie - nie zachowacie się jeśli nie uwierzycie). Zasada "credo ut intelligam" (wierzę by zrozumieć) znajduje tu zastosowanie.
Relację filozofii i teologii przedstawia w metaforze biegnących do grobu Jezusa Jana (rozum, filozofia) i Pawła (wiara, teologia). Jan dobiega pierwszy, lecz czeka i ustępuje miejsca Pawłowi, który wchodzi pierwszy.
Tezy z periphyseonu. Eriugena chce przedstawić podział bytu, realny i naturalny, a nie wytworzony przez umysł. Przedstawi nam PRAWDZIWĽ strukturę świata.
- byt jest dynamiczny (esse=agere)
- natura (pojęcie równoważne Arystotelowej ousii) wychodzi od prajedni (wpływ p-d. a)
- Bóg stwarza, a nie emanuje (i tak E. oskarżą o panteizm), jest aktywnym dobrem a rzeczywistość jest wynikiem krążenia dobra (bytu).
- cztery podziały, każda z czterech natur stanowi nie tyle rodzaj bytu, a etap jego rozwoju.
(1) natura niestworzona i tworząca - Bóg Ojciec i creatio ex nihilum
(2) stworzona i tworząca - Syn (cause primordiales), "bóg stworzył wszystko w swoim Synu", analogia do idej i nous, problematyczne jeśli chodzi o uzgodnienie z credo nicejskim, które mówi o współistotności syna. Syn nie może być współistotny, jeśli jest stworzony. Obrona: to idee zostały stworzone w synu. Reakcja: jak w synu wiecznym coś może być stworzone? E. pozostaje przy swojej koncepcji, syn jest tutaj "non omnio coaeternae", nie całkiem współwieczny
(3) natura stworzona nietworząca - świat, realizacja idej tkwiących w synu. Hierarchia: duchowe, compositae, materialne. Gatunek człowieka si wyłonił, ale jego płciowość jest skutkiem grzechu. Człowiek jest mikrokosmosem, umieszczony w środku (in medio positus) - ciało i duch. Powrót świata do Boga odbywa się przez człowieka.
(4) natura niestworzona nietworząca - Bóg jako kres bytów, cel, czyli wszechświat identyczny ze swoim początkiem, zjednoczenie wszystkiego ze wszystkim, zwinięcie się (neoplatonizm).
Człowiek wraca do Boga za życia dzięki dialektyce, ale dociera do Jezusa, do Ojca może wrócić dopiero po śmierci, gdy stanie się ciałem wyłącznie umysłowym, ale zachowującym induwidualność. Potępienie człowieka polega na braku oglądu Boga.
Do E. zwrócono się jako do autorytetu podczas sporu o predestynację. Gottschalk był zwolennikiem podwójnej predestynacji (cnota i postępek nadane przez boga, wolna wola nieistotna)
Hraban MAur i Hinkmar z Reims oparli się gottschalkowi, bo jego nauka neguje wolność i odpowiedzialność ludzką. Do E. zwraca się Hinkmar.
augustyńskie "bóg nie zbawi nikogo wbrew jego woli"
E. odpowiada : "bóg daje tylko łaskę, grzech nie pochodzi od boga." Odrzuca podwójną predestynację Gottschalka.
E. wielokrotnie potępiony po śmierci, jeszcze w XIII wieku nakazano spalenie "de divisione naturae", w 1684 wchodzi na indeks ksiąg zakazanych.
"Nic bardziej żmudnego niż walka z głupotą." - Jan Szkot Eriugena
6. bacon (empiryzm).
Roger Bacon zwany Bekonem (przez p.p.Terlecką) studiował w Oxfordzie, nauczał w Paryżu, gdzie jako gość mógł wykładać Arystotelesa - nie dotyczył go zakaz. B. był franciszkaninem bardziej kontrowersyjnym niż Piotr Abelard, wprost atakował autoritates: "myślicieli paryskich cechuje ignorancja", "Aleksander z Hales uczy tego, o czym nie wie".
Dzieła:
Opus maius - dla kolegi zakonnego, papieża Klemensa IV
Opus minus - abstrakt z powyższego
Opus tertium - wyciąg z elementami dot. metody eksperymentalnej, metodologia
Poglądy. Wiedza ma być uniwersalna (Arystoteles?). Można ją czerpać z dwóch niezależnych źródeł - księgi pisma świętego i księgi natury.
W polityce zwolennik teokracji
NAJWAŻNIEJSZYM narzędziem badawczym jest geometria i optyka. Wprowadza metodę eksperymentalną, per experimentum et experientia. Eksperyment jest świadomie przeprowadzonym doświadczeniem (podejrzana nowinka). Wprowadził pojęcie "scientia experimentalis". Wiedza eksperymentalna odkrywa tajne siły przyrody i pozwala na ich wykorzystanie.
Powszechniki wymyślili ludzie, a nie Bóg.
Przepowiada: maszyny samobieżne, okręty bez wioseł, maszyny latające i promienie rażące nieprzyjaciół na odległość (laser).
Gdy Klemens IV zmarl - zaczęły się dla Bacona kłopoty.
Przez ostatnich 14 lat życia uwięziony "za podejrzane nowinki"
Czego uzasadnienie to dotyczy? Związania z Joachimitami, wiary w magię i astrologię, stosowania metody eksperymentalnej?
Uczniów bezpośrednich brak (więziony) lecz wywiera ogromny wpływ na przyszłe pokolenia.
7. augustyn - dobro, zło, łaska, natura, prawda, poznanie, teocentryzm, koncepcja czowieka.
Fizyka stoików. Koncepcja człowieka u świętego Augustyna.
8. eckhart.
9. święty tomasz z akwinu - substancja, istota, istnienie, chrystianizacja arystotelizmu.
10. apologeci.
Justyn i Tertulian
11. Jan Duns Szkot.
12. spór dialektyków z antydialektykami.
Zarówno jedni jak i drudzy znają dialektykę. Dialektyka była sformalizowanym narzędziem samodzielnego myślenia. Dialektycy chcą stosować dialektykę we wszelkiej filozofii. Antydialektycy nie widzą w niej narzędzia mogącego być użytecznym w poszukiwaniu prawdy - "nie może rozum przekroczyć prawd objawionych", "Bóg chadzał z rybakami, a nie z filozofami".
SPORY
Problem ikonoklastu (wschód, bizancjum) - czy rzeczywistość niezmysłowa może być czczona w sposób zmysłowy? Na drugim soborze nicejskim (787) przyjęto rozwiązanie Jana z Damaszku, rozróżniające pojęcie adoracji i czci. Adorować można tylko Boga a cześć można oddawać symbolom. Potwierdza to Frankfurt w 792 r.
Drugi spór - o stosowanie dialektyki do dogmatów. Problem Jezusa i Eucharystii, jej przeistoczenia. Zmysły mówią, że nie zachodzi realne przeistoczenie w krew i ciało.
Berengar z Tours - odróżnijmy fizykę od wiary, przypadłości nie ulegają zmianie, lecz z pewnością zachodzi zmiana substancjalna.
Opozycja - przypadłości są związane z substancją, więc przy zmianie substancjalnej i one powinny się zmieniać.
Replika - Zatem do istniejącej substancji chleba dołącza się druga substancja krwi i ciała.
Kwestionuje się przydatność filozofii Arystotelesa w zakresie rozwiązywania takich problemów
Synod w Rzymie zatwierdza dogmat Eucharystii bez wchodzenia w szczegóły.
13. awerroizm.
= heterodoksyjny arystotelizm.
Awerroes uchodził za najbardziej arystotelejskiego arystotelika - miano Commentator. Za Arystotelem uznawał wieczność czasu i świata, co nie było zgodne z doktryną chrześcijańską. Tomasz przez to stwierdzi, że Awerroes jest magis depravator quam commentator.
Studiuje się Awerroesa na wydziale sztuk (filozofia).
!1! Teoria podwójnej prawdy. Rozdział rozumu i wiary jest dla Awerroistów oczywisty, filozofia może nawet głosić tezy sprzeczne względem tez filozofii i filozofowie mają do tego prawo (!). Dogmaty wiary nie powinny ingerować w filozofię, Arystoteles jest niekwestionowanym autorytetem filozoficznym i może mylić się tylko w sprawach teologii.
!2! MONOPSYCHIZM, Koncepcja jedności intelektu ludzkiego. W człowieku są dwie dusze, wegetatywno-zmysłowa oraz dusza rozumna (intelekt). Dusza to forma materialna konstytuująca materię w ciało ludzkie i jest tylko jedna dusza rozumna, wspólna dla wszystkich anima intellectiva. Człowiek więc po śmierci nie może zachować indywidualności, bo jego zasadą jednostkującą jest materia, a ta ginie. Dusza czynna bierze udział tylko w akcie poznania, sensem życia człowieka jest poznawanie, wnoszenie czegoś nowego do ogółu wiedzy jednej duszy ludzi.
zaprzeczenie jednostkowej nieśmiertelności, zaprzeczenie opatrzności, wieczność świata, determinizm.
Przedstawicielami awerroizmu w świecie łacińskim są Siger z Brabancji i Boecjusz z Dacji.
Boecjusz z Dacji - dzieło o dobru najwyższym. Szczęście polega na poznaniu prawdy. Jeśli zasadą jednostkowienia jest materia, to po śmierci jesteśmu jednością.
Siger to uczeń Alberta Wielkiego, jego poglądy ewoluowały w stronę bardziej łagodnych. Zmarł ugodzony sztyletem przez swego obłąkanego skrybę.
14. mistycyzm wiktorynów.
Opactwo pod wezwaniem św. Wiktora znajduje się poza murami Paryża. Wiktoryni przyjmują regułę św. Augustyna
Hugon ze św. Wiktora - napisał "Didascalicon". Wszystkie nauki są niezbędne, mają wspólny początek i wspólny cel. Prawdziwa filozofia jest prawdziwą teologią (wiktoryn przejmuje w tej materii twierdzenie Eriugeny). Są dwie filozofie: ph. divina i ph. mundana.
W didascaliconie zawiera listę ćwiczeń dla zakonników
- czytać
- rozmyślać
- okazywać czynną miłość bliźniego, caritas
- kontemplować. kontemplacja to ukoronowanie życia zakonnego
Ucz się wszystkiego, a zobaczysz, że nic nie jest zbędne. Ważne zarówno trivium, quadrivium jak i artes mechanices.
Mistyka wiktoryńska wymaga wiedzy jako drogi ku kontemplacji! Bóg także wytwórcą, w każdej sztuce naśladujesz Bożą twórczość.
Ryszard ze św. Wiktora. Uczeń i następca Hugona. Bardziej w mistyce zanurzony.
Są trzy poziomy mistycznego wznoszenia"
i) meditatio - badawcze skupienie
ii) speculatio - rozumowy ogląd spraw bożych w dziełach i przekazie
iii) contemplatio - gdy dyskurs myślowy ustępuje miejsca czystej wizji rzeczywistości.
Walter ze św. Wiktora. Antydialektyk! pisze przeciw czterem labiryntom francji: kamedułom, kartuzom, cystersom, premostratentom. (sprawdzić te wiadomości!)
15. mistycyzm bernarda z clairvoux.
Bernard z Clairvoux był znakomitym kaznodzieją, nazywany Doktorem Miodoustym, przemierzał Europę, rozwiązywał spory teologiczne, był niekoronowanym władcą. Jego uczeń został papieżem a sam nazywał siebie "chimerą wieku". Napisał komentarze do pieśni nad pieśniami, walczył z Abelardem (filozofia monastyczna vs szkolna, gramatyka vs dialektyka). Jest ostatnim ojcem kościoła wymienionym w "Patrologii", łączy tradycję łacińską ze wschodnią (Orygenes, motyw introspekcji od św. Augustyna, Pseudo-Dionizy).
Mistyka. Celem poszukiwań człowieka nie jest Logos, a Theos. Odkryć tajemnicę miłości bożej! Mniej ważne jest to, że bóg jest prawdą, liczy się to, iż jest MIŁOśCIĽ. Mówi: poznaj siebie, poznasz boga. (chrześcijański sokratyzm) Ujawnia się tu aspekt więzi człowieka z Bogiem. W człowieku jest imago dei, obraz boży. Znajomość Chrystusa ukrzyżowanego da nam znajomośc tajemnicy.
Dramatem ludzkiego bytu jest grzech pierworodny. Bóg może zbawić człowieka, o ile ten odpowie na miłość bożą. Jest dwanaście stopni pokory, najwyższy oznacza poznanie własnej nędzy i jest pierwszym stopniem poznania drogi ku Bogu. Drugi stopień - poznanie nędzy bliźniego, trzeci - kontemplacja. Szczytem kontemplacji jest ekstaza., czyli przebóstwienie duszy przez miłość. Dusza jest wtedy w stanie najwyższego podobieństwa do Boga (ale zachowuje swoją tożsamość), pokrewne z Augustyńską iluminacją. W przeciwieństwie do koncepcji neoplatońskich, emanacyjnych, tutaj Bóg kocha człowieka.
16. a) Empedokles b) Poglądy Alberta Wielkiego. Elementy Arystotelesowskie i Augustyńskie w myśli Alberta Wielkiego.
Dominikanin, arystotelik, antyfranciszkanin, nauczyciel Tomasza z Akwinu, w '41 ogłoszony patronem nauk przyrodniczych.
Oddziela filozofię od teologii, ale filozofia jest mu potrzebna do zrozumienia Stworzenia.
Arystoteles dostarcza mu czystej filozofii.
Jest autorem licznych ksiąg o tytułach identycznych z arystotelesowymi - 50 tomów. Nie są to jednak tylko komentarze, prędzej parafrazy. Uznaje się go zatem nie tylko za commentatora ale i auctora.
Poglądy. Porusza problematykę Boga, aktu stwórczego i Stworzenia.
Bóg jest bytem istniejącym (jego ens=esse), nie można go pojąć jako bytu nie istniejącego. Bóg jest nieuprzyczynowiony, niezłożony.
Za Awicenną: bycie bytów stworzonych jest przypadłościowe względem formy. przygodniość nie jest równa przypadłości, choć oba po łacinie nazywane akcydensami. Cechy przypadłościowe można utracić. Tomasz wyprze się jego poglądu, stwierdzi, że istnienie jest realnym elementem bytu.
Istnieją cztery byty coaequa, wieczne od wieczności, mające przyczynę w Bogu:
1) materia, której przysługuje możność wszystkich form naturalnych
2) czas - właściwa każdemu bytowi miara istnienia
3) niebo najwyższe, empirejskie, mieszkanie Trójcy
4) niebo wodniste, krystaliczne, z aniołami (też wiecznymi), przezroczyste, lodowe
Dalej jest dziewięć sfer niebieskich.
Arystotelizm. Aniołowie są złożeni z istoty i istnienia, każdy z nich stanowi odrębny gatunek.
Człowiek składa się z duszy i ciała; dusza jest niecielesną substancją, która na ziemii zawsze jest połączona z ciałem, jest aktem ciała, actus corporis, aktualizującym czystą materię. Nie ma wielości form substancjalnych, taki pogląd jest charakterystyczny tylko franciszkanom!
Empiryzm genetyczny. Zmysły bramą dla umysłu biernego; poznanie receptywne. Umysł czynny i bierny stanowią jedność w duszy.
Pojęcia są przez nasz umysł abstrachowane.
Augustuński wątek. Bóg stworzył wszystko wprost! Dusza jest jedną substancją, ale ma trzy władze.
Albertyści będą walczyć ze szkotystami, a w XV wieku - z tomistami.
17. a) Poglądy i znaczenie Sokratesa. b) naturalizm w chartres.
Uczeni z Chartres byli zarazem przyrodnikami i humanistami. Dzieła starożytne, odzyskane przez nich, rozszerzyły ogromnie zakres wiedzy matematycznej i przyrodniczejL tworzyły one wspólny front uczonych specjalistów przeciw ogólnym konstrukcjom i dociekaniom teologicznym. Postawa ta zapewniła szkole w Chartres jej własną kartę w dziejach uczoności średniowiecznej.
18. Racjonalizm Piotra Abelarda.
Abelard był zwolennikiem teologii szkolnej, na pierwszym miejscu wśród nauk trivium stawiającej dialektykę.
Powszechnik to nie res, a vocabulum - nominalizm przejęty od nauczyciela - Roscelina. To voces, dźwięki, są ogólne.
Racjonalizm jego wyraża się we wszystkich dziedzinach, które podejmuje: metodologii, etyce, ontologii (problem uniwersaliów)
Metodologia, hermeneutyka - dzieło "sic et non" wskazujące drogę interpretacji i uzgadniania poglądów świętych autorytetów.
Rozważać każde pro i contra.
- błędy kopistów
- ewolucja teorii danego autora
- ważyć autorytety
- znaczenie słów ulega zmianie w czasie, twórcze ich używanie niesie postęp w filozofii, ale powoduje problemy z porównywaniem sensu jaki przypisywały im różnei autoritates.
De doctrina Christiana, Augustynowskie dzieło było pod tym względem pierwsze, ale abelard jego hermeneutykę popularyzuje.
Dzięki Abelardowi odkryto element subiektywny teologii.
Etyka - twórca etyki intencji. To intencja czynu świadczy o jego dobru, nie skutek (nie ma uczynków dobrych i złych ze względu na czyn).
Niewierni mogą być zbawieni o ile są usprawiedliwieni niewiedzą chrześcijaństwa i o ile żyją godziwie, zgodnie z prawami naturalnymi, których treść może byc poznana przez czystą filozoofię (platon intuicyjnie znał pojęcie trójcy świętej...).
Jako racjonalista i mistrz dialektyki zyskał sławę w związku z konfliktem z Wiktorem z Champeaux, najpierw obalając jego teorię identyczności (istota sokratesa i platona są identyczne), następnie nową teorię indyferencji (istoty są podobne). Wiktor w końcu postanowił zrezygnować z nauczania i wstąpić do klasztoru.
19. ockaham - via moderna.
Znał doskonale Arystotelesa, Arabów i scholastyków.
Dla jego myśli charakterystyczna jest postawa empiryczna, duch naukowo-przyrodniczy, umiłowanie tego, co szczegółowe. Na wiedzę składają się tylko bezpośrednio oczywiste twierdzenia lub tezy z takich twierdzeń wyprowadzone. Przyjmuje ostre pojęcie dowodu: do dowodu wchodza tylko rzeczy sprawdzalne.
Zasada ekonomii, czyli brzytwa Ockhama, jest rozwinięciem Arystotelesowskiego poglądu, że "nie należy mnożyć bytów ponad miarę."
omne reale est singulare:
Powszechniki ujmujemy poznawczo tylko dzięki abstrakcji, a abstrakcja dotyczy pojęć, nie rzeczy. Powszechnik więc w żadnym razie nie jest rzeczą, mają rzeczywistość wyłącznie mentalną, stanowią konstrukty umysłowe (nuda intellecta)
Tradycyjnie mówimy o Ockhamowskim nominalizmie, Swierzawski jednak twierdzi, że określenia konceptualizm lub terminizm są właściwszymi nazwami dla systemu Ockhama - nie neguje on przecież istnienia treści pojęć, lecz odrzuca realnie bytujące substancje ogólne, zarówno w rzeczywistości jak i w duszy jako formy poznawcze (tomaszowe 'species')
O. nie był zdecydowanym sceptykiem i racjonalistą. Uznawał objawienie oraz powagę kościoła.
Uwalnia się od necesytaryzmu greckiego i głosi wszechmoc Boga. To prowadzi do fideizmu i pogłębiania zapoczątkowanego przez szkotyzm rozwodu filozofii i teologii. Potępia teologię spekulatywną, artykuły wiary nie podlegają uzasadnianiu rozumowemu, filozofia powinna być autonomiczną dziedziną wiedzy. Podobnie teologia nie powinna korzystać z podejrzanej pomocy metafizyki.
Np. argument ex motu tylko uprawdopodabnia, a nie dowodzi istnienia Boga. Takie argumenty są bardziej prawdopodobne od swoich przeciwieństw.
Ontologia. Byty jednostkuje forma, QUIDDITAS.
Teologia i filozofia chrześcijańska - odrzucone!
Wchodzi na szlak nowożytnego empiryzmu.
20. a) Pierwszy nieruchomy poruszyciel u Arystotelesa. b) chartres - humanizm jana z solisbury.
b) Jan z Solisbury w swym Metalogiconie cytuje Terencjuszowe "nic co ludzkie nie jest mi obce"
Był uczniem Gilberta de la Płare (?) i Abelarda. Był mobilnym sekretarzem: "sześć razy przekroczyłem Alpy"
Dzieła - "metalogicon" (w obronie logiki), "polikratyk" (typ literatury nazywany zwierciadłem książęcym, moralitet dla władców; np rex illiteratus est quasi asinus coronatus), "historia papieska" (zawierająca opis nieudanego potępienia Gilberta).
Znał analityki wtóre Arystotelesa.
Pięknie pisze po łacinie, doskonały stylista.
Poglądy. "cyceronianus ego sum" wyznaniem bycia sceptykiem akademickim.
Człowiek nie jest wszechmocny w swoim rozumie, istnieją tzw dubitablia sapientium, zagadnienia nierozwiązywalne dla filozofów, np problem uniwersaliów lub wylewów nilu.
Dialektyka jest użyteczna jako narzędzie, ale sama jest bezpłodna.
W spr. uniwersaliów stoi na stanowisku arystotelesowskiego Organonu: powszechnik to forma tkwiąca w rzeczach, ale ustanowiona dopiero po wyabstrachowaniu przez umysł. = powszechniki post rem, arystotelesowski realizm umiarkowany
Filozofia ma dla niego wymiar praktycystyczny, jest ars bene vivendi
Teorie polityczne posiada (humanista). Chce hierokratyzmu (władzy duchownych). Najważniejsze są rządy prawa, a władca ma być sługą praw (servus legis et populum). Władca łamiący prawo jest tyranem. Dopuszcza się tyranobójstwo. Argumentuje to dwoma autorytetami - biblią (księga judyty) i cyceronem (który pisał, że można tyrana ogłowić). ograniczenia tyranobójstwa. Trzeba się zastanowić, czy bóg nie zesłał go na lud jako karę. Bez wahania można zabić tylko uzurpatora (bo kto mieczem wojuje..).
trzy poziomy prawa - boskie, naturalne, stanowione
Teoria organiczna państwa. "Ciało polityczne jest żywym organizmem." głowa - władca, serce - senat(rada), ręce-urzędnicy, ręce uzbrojone - wojsko, nogi - rolnicy. władza duchowna jest duszą państwa. z organicznej teorii państwa wynika postulat solidaryzmu i hierarchii.
21. potępienie z 1277 r.
7 marca 1277 roku - potępienie 219 tez nauczanych na wydziale sztuk, potępienia dokonuje biskup Stefan Tempier. Możliwe, że była to samodzielna inicjatywa, bez wyraźnego żądania papieskiego (Swieżawski).
Potępienie jest ogromnie ważne i stanowi punkt odniesienia do wielu innych faktów historycznych. Wpłynęło na stosunek wielu pisarzy do filozofii aż po wiek XVII. Uderzenie skierowane jest głównie przeciw arystotelizmowi i dotyczy wielu podejrzanych dokryn. Głównym przedmiotem potępienia jest awerroizm (arystotelizm heterodoksyjny, jak go nazwał Van Steenberghen).
[odskoczyć do tematu 13.]
W etyce awerroistycznej potępia się pogańsko-naturalistyczną, zgodną z Arystotelesem, interpretację ideału etycznego.
Krytykuje się necesytaryzm i naturalizm Arystotelizmu. Bardzo ważna jest 28 teza - z jednego pierwszego sprawcy nie może pochodzić wielośc skutków. Zaznacza się tu wielka przepaść w pojmowaniu Boga przez żydów/chrześcijan i pogan. Od roku 1277 teologowie będą dobrze sobie zdawać sprawę z tej przepaści.
Potępienie oznacza koniec złotego okresu scholastyki, odtąd zaczyna się jej defensywa i brak nowości w filozofii. Potępienia nie powstrzymały awerroizmu ani arystotelizmu, lecz zahamowały rozrost teologii spekulatywnej. Od 1277 zamiast zgodnej współpracy zaczyna się podejrzliwość teologów wobec filozofii. Z tego ducha wyrosną syntezy Szkota i Ockhama, Szkot chciał sie odciąć od wszystkich potępionych tez.
Potępione tezy tomistyczne: 27 (że pierwsza przyczyna nie może stworzyć wielu światów), 42 (że bóg nie może stworzyć wielu jednostek w jednym gatunku bez materii), 50 (że gdyby istniała jakaś substancja oddzielona, która by nie poruszała żadnego ciała w świecie zmysłowym, to nie należałaby ona do wszechświata). Platońska - 123 (że intelekt nie jest formą ciała, chyba że tak jak żeglarz statku, ani nie jest doskonałościa istotową człowieka)
Potępienie paryskie ma swój oddźwięk. Jedenaście dni później (18 marca 1277) niejaki Kilwardby potępia w Oksfordzie szereg tez tomistycznych. Nie potępia ich jednak jako heretyckie, lecz jako niebezpieczne.
Wilhelm z la Mare ważną postacią, przeciwnikiem tomasza, pisze correctorium.
Potępienie było bardzo głośne i szeroko krytykowane, nie tylko przez Dominikanów. Cofnięte zostało dopiero po kanonizacji Tomasza, 13 lutego 1325. W oksfordzie nie cofnięto oficjalnie potępień, ale uczyniła to praktyka nauczania.
22. panteizm amalryka i dawida z dinant. (=potępienie 1210) na synodzie potępieni
Amalryk z Bene - cztery lata po śmierci zostanią wykopane jego zwłoki i spalone wraz z księgami, bo powtórzył błędy z de divisione naturae. Napisał, że wszystko, co istnieje - jest Bogiem (zdanie takie figuruje w Biblii). Zdecydowany panteista, przekonany o immanencji Boga w stworzeniu. "Nie może być zbawiony, kto nie wierzy, że jest organem Chrystusa." Grzechu nie ma, bo każdy czyn jest częścią Boga.
Dawid z Dinant - jego poglądy znamy tylko z tekstu potępienia i polemik z Albertem Wielkim i Tomaszem z Akwinu. Szczątki jego dzieła - Quarternuli - odkryto w spoinach innych książek. Nawiązywał w nim głównie do arystotelesowskiego tekstu "o duszy".
Poglądy. Istnieje jedna rzeczywistość a w niej trzy aspekty (materia {cielesna}+ myśl + bóg = hyle). Hyle jest materią pierwszą, w niej się wszystko aktualizuje, sama w sobie jest niezmienna, nieskończona, wszechobecna. wszechobecna -> hyle jest bogiem; panteizm, naturalizm.
23. herezje XII i XIII w.
Ruch heterodoksyjny składa się z tendencji emancypacyjnych względem Kościoła, jak i herezji która od początku zrywała jakąkolwiek łączność z katolicyzmem - Katarzy. Religia Albigensów podważa podstawy feudalizmu - odrzuca wierność poddanego względem swojego pana, proklamuje równouprawnienie k i m. Kościół krytykowany jest jako instytucja feudalna, nie chcą go reformować, chcą być poza nim.
Nazwa Katarzy wywodzi się od katharsis, oczyszczenia. Religia ma swoje źródło w bizancjum. Katarzy wyznają dualizm manichejski (wyw. się z mazdeizmu), wg którego diabeł jest wiecznym stworzycielem ziemii, a Bóg stwarza tylko dobre duchy, uwięzione później przez diabła w ciałach. Ziemia jest czyśćcem dla człowieka. Jezus został wysłany na ziemię, by wskazać duszom prawdę i sposób powrotu. Jest nim katharsis, oczyszczenie, pojmowane przez katarów jako skrajna asceza i wstrzemięźliwość.
K. ze Starego Testamentu uznają tylko Psalmy i księgi Salomona. Czytają głównie Nowy Testament. Uznają, że ciało Chrystusa było tylko pozorem (jako syn dobrego boga nie mógł mieć ciała, był czysto duchowy). Nie mógł zatem ustanowić sakramentu komunii (krew i ciało jezusa).
K. zamieszkiwali głównie południe Francji - miasto Alba, okolice Tuluzy. Wspierał ich finansowo hrabia Tuluzy Raymond VI, który miał w tym cele polityczne (osłabienie króla francji i papiestwa). Ruch rozwija się znakomicie, w 1160 r. wybierają nawet własnego papieża. 19 lat później, również na skutek marnych efektów nawracania ich przez Dominikanów, papież Innocenty III potępia Albigensów na trzecim soborze laterańskim.
Mordersto legata papieskiego (1208) staje się bezpośrednią przyczyną krucjaty przeciw Katarom - 1209-10. Armia 30 000 rycerzy przeprowadza rzeź 60 000 cywili. Majestat papiestwa zostaje zachowany, a przy okazji Tuluza włączona do Korony Francuskiej.
"Zabijcie ich wszystkich, Bóg rozpozna swoich", słowa legata - obrazem okrucieństwa.
Herezje wewnątrz kościoła
- Henrycjanie (od Henryka z Lozanny) - kościołowi nie jest potrzebna własność, Jezus nie miał sakiewki
- Waldensi - postulują dobrowolną ascezę kapłanów; odebrano im prawo wygłaszania kazań.
- millenarysta Joachim z Fiore (de Fioris) głosił powtórne przyjście Chrystusa. Bóg przemawia do każdego człowieka bezpośrednio, hierarchia kościelna niepotrzebna. Wyróżnia trzy okresy dziejów ludzkości (1) okres Boga Ojca i ważności prawa mojżeszowego (2) okres Syna Bożego i panowania Kościoła (3) okres Ducha świętego, nowej ery duchowej, nowego kościoła..
Joachim z Fiore nie dożył sprawdzenia swojej przepowiedni ponownego zejścia Boga i nadejścia nowego okresu, które zdarzenia datował na rok 1260.
24. Najwybitniejszy średniowieczny filozof polski.
Jedynym, więc zarazem najwybitniejszym filozofem polskim w średniowieczu był Witelon (łac. Vitello), 1230-1314, domniemywa się iż jego imię jest transkrypcją polskiego miana "Ciołek" lub "Witek".
Urodził się na Dolnym śląsku, uczył się w szkole klasztornej w Legnicy, został tam zakonnikiem; następnie studiował w Paryżu (1220-30), wrócił do Polski, ponadto studiował jeszcze prawo w Padwie (62-68). Po ukończeniu studiów przebywał w Viterbo, gdzie zetknął sie z Wilhelmem z Moerbeke
Witelon uprawia filozofię w duchu filozofii szkoły oksfordzkiej, zwłaszcza Grossetestego. Jego poglądy i życie wiążą się też ściśle z postacią Wilhelma z Moerbeke. Właśnie przez pisma Witelona mamy wgląd w poglądy filozoficzne Wilhelma, który znany był głównie jako tłumacz.
Najważniejsze tezy. Bóg jest prawdziwym światłem, a w ciałach światło spełnia rolę pośrednika, przez którego mogą na nie działać byty doskonalsze; światło jest tym elementem, który udziela ciału formy, rozmiarów i rozciągłości.
Najważniejszym dziełem jego jest Perspectiva (lub de perspectiva lub perspectivorum libri decem?), najprawdopodobniej pierwszy podręcznik optyki. Dedykowany Wilhelmowi. Zawiera metafizykę światła. Witelon podaje za Al-hazelem/Alhazenem prawa rozchodzenia się światła oraz poddaje analizie matematycznej akt widzenia. Uwagi dotyczące postrzegania wzrokowego i nieświadomego rozumowania które towarzyszy widzeniu. Dopiero dzięki rozumowaniu nieświadomemu potrafimy rozróżniać barwę, odległość, kształt etc. W jego twórczości wpływ Awicenny jest wyraźny, ostro rozgranicza prawdy teologiczne i filozoficzne.
Rozprawę zna L. da Vinci i Kopernik, musiała być więc sławna.
Dzieło de natura demonum dedukuje bratu.. Demony można uznać za upadłe anioły bądź złudzenia optyczne, przykład Maurów, którzy twierdzą, że diabły są białe, a anioły ciemne, europejczycy mają ze względu na swe nieuświadomione rozumowania diametralnie inne złudzenia.
Twórca okulistyki, psychologii postrzegania, psychopatologii, wiedzy psychologiczno-psychiatrycznej
Jeden z kraterów na księżycu nazwany Vitello.
Dowód polskości : in nostra terra, scilicet Polonia / w naszej ziemii, znaczy w polsce
25. Wątki Arystotelesowskie a wątki Augustyńskie u św. Bonawentury. Etyka Epikura.
Wg. Bonawentury Arystoteles uczył wiedzy, Platon zaś - mądrości. Augustyn połączył wiedzę i mądrość w jedno.
Jest franciszkaninem (augustynikiem!) ale-
Od Arystotelesa przejmuje:
- podział nauk na teoretyczne i praktyczne
- koncepcję substancji i przypadłości
- podział na meterię i formę
- podział na możność i akt
- koncepcję abstrakcji (uniwersalia post rem)
- poznanie receptywne
- bóg jest czystym aktem
- teorię czterech przyczyn (materialna, formalna, sprawcza i celowa)
Rozum ma szczególne znaczenie gdy jest zwrócony ku Bogu (Droga duszy ku Bogu)
Rozum ludzki to contemplator opus dei.
Droga duszy. 1, zaczyna się od odkrywania śladów bożych w świecie natury 2 reditio in se, wejście w siebie (mikrokosmos, władze duszy odbiciem troistego boga) 3 przekroczenie siebie, transcendere! - przeżycie mistyczne i roztopienie się w bogu.
Nie jest potrzebny dowód na istnienie boga, doświadczamy go.
WBREW Arystotelesowi:
- powszechny hylemorfizm - byty duchowe mają materię duchową, która je jednostkuje
- zasada jednostkowienia
- wielość form w bycie (materia pierwotna, światło jako pierwsza forma, kolejne formy - elementy, dusza wegetatywna, zmysłowa i rozumna)
- racje zarodkowe stworzone przez boga, utajone w świecie
Za Augustynem
- by poznać, że wyabstrachowane uniwersalia są prawdziwe, trzeba je oglądać w świetle bożego objawienia
- człowiek stworzony na obraz boży
- ekstatyczne zjednoczenie z bogiem - celem człowieka
26. a) Jednia Plotyna. b) Dowód na istnienie Boga u Anzelma z Canterbury (Aostii).
banalles.
-zagadnienie arche,Bonawentura
-swiat materialny u Plotyna,
zagadnienie arche, fizyka epikura, stoików, etyka epikura, empedokles,
neoplatonizm pseudo-dionizego
recepcja arystotelesa u alberta w.
problem prawdy i poznaniua u justyna
koncepcja terazniejszosci u heraklita
koncepcja swiata zmyslowego platona
apologeci wschodu
apologeci zachodu
koncepcja czlowieka u platona
wiara poszukujaca zrozumienia
recepcja arystotelesa u tomasza
etyka epikura
poznanie u augustyna