17. Planowanie pracy, rodzaje planów, cechy dobrego planowania.

1. Definicja planowania (Wioletta Kozak O planowaniu pracy nauczyciela polonisty)

• Planowanie - wg Nowego słownika pedagogicznego- jest częścią naukowej organizacji procesu dydaktycznego - działu dydaktyki, który traktuje proces dydaktyczny jako układ dynamicznie ze sobą powiązanych elementów, w których poszukuje się najlepszych strategii dla osiągnięcia wysokiej wydajności.

• Plan jt wytyczną działania, planowanie - sporządzanie planów ogólnych i szczegółowych. Wg Kotarbińskiego plan jt „podobizną konkretu”- modelem powstającego przedmiotu; pojęcie planu jt aktualne ze względu na wszelką dobrą robotę.

2. Cel planowania

• Planowanie jest kluczowym elementem w nauczaniu, niektórzy teoretycy uczenia się uważają, że rozmiar i układ uczenia się zależy od charakteru przerabianego materiału, od tego, jak jest on posegmentowany i w jakim porządku został zaprezentowany, a jego celem jest:

• polepszenie skuteczności nauczania;

• odpowiednie wykorzystanie wiedzy i środków;

• polepszenie motywacji zarówno nauczania jak i uczenia się;

• świadoma kontrola nad procesem kształcenia;

• zwiększenie aktywności U (przez odpow. zaplanowaną pracę U staje się współtwórcą proc. kształc. i partnerem N);

• ochronę przed przypadkowością i chaotycznością działań;

• ochronę przed rutyną i monotonią dydaktyczną.

• Przede wszystkim planowanie ma służyć ocenie skuteczności nauczania - jest podstawową umiejętnością nauczyciela.

3. Cechy dobrego planu

• Plan jest dobry wtedy, kiedy prowadzi do działania sprawnego, a w szczególności gdy jest:

1. celowy - doprowadzający do postawionego celu;

2. wykonalny - możliwy do wykonania;

3. teoretycznie i praktycznie konsekwentny - zgodny wewnętrznie, nie zawierający sprzeczności i należycie uzasadniony poznawczo; plan praktycznie konsekwentny zawiera tylko takie elementy, które nawzajem sobie nie przeszkadzają, a czyny wcześniejsze są zamierzonym przygotowaniem czynów późniejszych;

4. operatywny - przejrzysty i czytelny - komunikatywny;

5. racjonalny - ugruntowany poznawczo, tzn. oparty na rzetelnej wiedzy;

6. giętki - dopuszczający zmiany pewnych elementów planu;

7. optymalnie szczegółowy - nie za szczegółowy i niezbyt ogólny (plan ramowy, a wokół - plany szczegółowe);

8. odpowiednio długodystansowy - obejmujący możliwie najdłuższy przedział czasu;

9. czasowo kompletny - czyli zupełny, obejmujący całość zadania, uwzględniający wszystkie istotne względy;

10. skuteczny - wyznaczający „dobrą robotę”

• Do wymienionych cech Kowalewski dodaje postulat możliwości częściowego wykorzystania planu. Jeżeli cały plan nie może być zrealizowany, pożądane jest, by wykonanie nawet pewnego jego fragmentu dawało w rezultacie wybór użyteczny, a nie było całkowitym marnotrawstwem zasobów.

4. Rodzaje planów

Plany możemy podzielić na dwie grupy, ze względu na:

czas			cele
W. Okoń:	Yinger R.: Planowanie		Niemierko B
Roczny plan pracy, Okresowy, Codzienny	dzienne tygodniowe jednostki tematycznej	semestralne roczne	Planowanie kierunkowe Planowanie wynikowe Planowanie metodyczne

Planowanie kierunkowe

• Dotyczy ogólnej koncepcji danego zakresu treści kształcenia i stanowi ogólne jej ogarnięcie. Za zadanie ma powiązanie celów poznawczych kształcenia z celami motywacyjnymi oraz dobranie materiału kształcenia, a polega na ustaleniu, jakie jednostki materiału umożliwią osiągnięcie poszczególnych celów kształcenia. Obejmuje plan pracy na semestr i rok szkolny, ukierunkowuje czynności nauczania, bez wpływu na ocenę osiągnięć uczniów i metodologii, akcentuje ważność celów edukacji i wtórność materiału nauczania. Najpierw ustalamy cele, później materiał nauczania.

• Np. W programie „To lubię!” autorki jako cel nadrzędny polonistycznych działań edukacyjnych - wychowania i kształcenia - określają pomoc w kształtowaniu się zintegrowanej wewnętrznie, wielowymiarowej osoby ludzkiej

• Respektując ideę antropocentryzmu dydaktycznego (podmiotowości ucznia), który wynika z filozofii personalistycznej, konstruujemy program tak, by mógł służyć uczeniu dzieci:

• samodzielności poznawczo - wartościującej i decyzyjnej, zwłaszcza w obszarach otaczającej i dziedziczonej kultury,

• umiejętności porozumiewania się i woli porozumienia

• Autorki podkreślają, że nauczanie języka polskiego ma prowadzić do tego, aby motywy poznawcze (spontaniczne i intuicyjne) przekształcić w świadome, a poznanie w bardziej zintelektualizowane.

Planowanie wynikowe

• Polega na pogrupowaniu materiału kształcenia na działy programowe i duże jednostki tematyczne. W programie To lubię! w kl. czwartej wyraźnie zarysowana jest problematyka ogólna kształcenia kulturowo - literackiego: Zgodnie z ogólnymi założeniami programu teksty wypełniające podręcznik i listę lektur pozwalają budować świadomość humanistyczną i rozwijać zdolność językowego ujmowania refleksji na tematy: Człowiek wpisany w czas i przestrzeń. Wartość czasu minionego.. Wartość czasu nadchodzącego. Przestrzeń fizyczna i przestrzeń serca. Dom. Mała ojczyzna. Kraj. Ziemia. Kosmos. Rodzina. Przyjaciele. Otoczenie.. Codzienność i niezwykłość.

• Najwięcej problemów, nawet doświadczonym N, sprawia ustalenie wymagań programowych. Często zauważyć można tendencje do oceniania intuicyjnego, powierzchownego czy porównawczego. Do ustalenia wymagań potrzebne są podstawy programowe, programy nauczania, zarządzenie MEN dot. oceniania i klasyfikowania, standardy edukacyjne i wymagania programowe, przygotowywane przez pojedynczych N (lub zespołów) na poziomie konkretnej szkoły.

• Formułowanie wymagań zacząć należy od doboru treści kształcenia do poszczególnych stopni. Kryteriami są:

1. Przystępność, czyli łatwość opanowania danego elementu treści. Wynika ona głównie z odwołania się do doświadczeń ucznia oraz jego zainteresowań, i zależy od uzdolnień uczącego się i metod nauczania.

2. Wartość kształcąca, polega na możliwości przeniesienia wewnętrznej struktury elementu treści na inne elementy treści uczenia się i działalności pozaszkolnej ucznia. Prowadzi do uzasadnienia obecności trudniejszego materiału po to, by ułatwić uczenie się innych elementów. Np. umiejętność definiowania pojęć, praktykowana na przedmiotach ścisłych, pomoże w rozumieniu treści kształcenia z j. polskiego i historii, poprawieniu umiejętności pisania tekstów, logiki i dyscypliny myśli. To pokazuje, że nauczanie odbywa się w obrębie danego przedmiotu, ale różne dziedziny wiedzy posiadają wspólną część i uzupełniają się. Na dany problem możemy patrzeć z różnych punktów widzenia.

3. Niezawodność, rozumiana jako pewność naukowa, trwałość i skuteczność działania. Aby tę pewność uzyskać, należy uczyć tego, co jest stale przydatne, zaś nowe treści wprowadzać powoli i odpowiednio długo ćwiczyć, by ta nowość stała się trwała. To myślenie ma bardzo ważne podstawy praktyczne, bowiem bardzo często nauczyciele, zwłaszcza młodzi, nie przykładają odpowiedniej wagi do ćwiczeń utrwalających. Warto przypomnieć stanowisko Komeńskiego: nie możemy nauczać wszystkiego wszystkich - niezawodność musi stanowić podstawowe kryterium doboru treści.

4. Niezbędność wewnątrzprzedmiotowa. Wynika z powiązania elementu z innymi elementami danego zakresu treści przedmiotu język polski. Pewne wiadomości i umiejętności stanowią podstawę dalszego uczenia się. W j. polskim mogą to być takie pojęcia jak, np.: fikcja literacka, elementy świata przedstawionego. Bez nich nie ma mowy o spójności struktury materiału, o przejściu na wyższy poziom rozumowania i o kształtowaniu umiejętności.

5. Niezbędność międzyprzedmiotowa polega na łączeniu poszczególnych elementów z treścią nauczania innych przedmiotów szkolnych. Duży nacisk jest położony na j. polski i matmę. Umiejętność pisania, kształtowana i pogłębiana na języku polskim, jest wykorzystywana w biologii, geografii, historii przy pisaniu referatów, układaniu planów, redagowaniu notatek. Matematyka kształtuje u uczniów logikę i dyscyplinę myśli, ścisłość i precyzję, przydatną w każdej dziedzinie wiedzy.

6. Użyteczność - odnosi się do działalności pozaszkolnej, obecności danego elementu w pracy i życiu codziennym. Dostrzeżona przez U użyteczność może być czynnikiem motywującym do nauki. Niektóre problemy są w obecnym etapie techniki oczywiste, wręcz niezbędne, np. dla U posługujących się internetem, Inne wiadomości i umiejętności nabywane w szkole usprawnią działania młodzieży w przyszłości i umożliwią uczenie się innych rodzajów czynności

• Wymienione tutaj kryteria nie mogą być stosowane w oderwaniu od siebie. Przywołanie jedynie np. kryterium przystępności doprowadziłoby do wprowadzania wyłącznie treści łatwych, natomiast zastosowanie jedynie użyteczności sprawiłoby, że przedmioty szkolne nabrałyby wartości instrumentalnej.

• Planowanie wynikowe musi opierać się na jasno i realistycznie określonych wymaganiach programowych, zatem odpowiednie musi być tworzenie planu, który odzwierciedlałby sposób myślenia konstruktora, wskazywałby na priorytety i czytelne kryteria wymagań. To właśnie kryteria oddzielają poziomy wymagań stosowane wobec uczniów.

Planowanie metodyczne

• Plan metodyczny zajęć, zwany też konspektem lub scenariuszem lekcji, przekształca treść nauczania w sytuacje zadaniowe, skłaniające uczącego się do wykonania przewidzianych czynności. Dotyczy zatem konkretnej jednostki lekcyjnej (ewentualnie cyklu lekcji), czyli decyzji najbardziej szczegółowych, które wyznaczają przebieg zajęć dydakt.

• Tradycyjne konspekty zorientowane były na działania nauczyciela, wypisywano w nich szczegółowe pytania, które zadawał nauczyciel i prawdopodobne odpowiedzi uczniów. Planowanie metodyczne odwraca te proporcje:

nie pytania, ale czynności są najważniejsze; czynności U powinny być wpisane wcześniej niż czynności N;

zadaniem N jest takie zorganizowanie sytuacji uczenia się, aby osiągnąć zamierzone cele; N pozostaje w cieniu, jest przewodnikiem sytuacji dydakt.

• Sporządzenie konspektu zakłada:

• świadome operowanie celami lekcji (decyzja czego U maja się nauczy = przedst.. zamiarów w formie celów nauczania);

• ścisłe zorientowanie na cele lekcji - m.in. przedstaw. metod naucz., kt. powinny być użyte, by osiągnąć zamierz. cele

• uwzględnienie odpowiednich środków;

• powiązanie z planem wynikowym ;

• możliwość oceny własnej (nauczycielskiej) pracy;

• prostotę w budowie, łatwość w wykorzystaniu i możliwość modyfikacji;

• ustalenie, w jaki sposób zbierane będą informacje zwrotne i jak przebiegnie nadzór nad postępami uczniów.

---