ZESTAW XV
1.W czasie obrad Sejmu Wielkiego najczynniejszymi działaczami polityczmi byli twórcy ówczesnej publicystyki S.Staszic i H.Kołątaj. staszic w swych dziełach „Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego” i „Przestrogi dla Polski” sformułował program naprawy państwa w duchu reform oświeceniowych. Porusza zagadnienia: konieczność edukacji obywateli, zniesienie liberum veto, rząd powinien być reprezentowany przez wszystkie stany, równość obywateli wobec prawa, zastąpienie wolnej elekcji tronem dziedzicznym, otoczyć opirką rolnictwo, zlikwidować wady narodowe powodujące rozpad państwa, dać prawa mieszczanom, unowocześnienie armii, na które szlachta płaciłaby podatki. H.Kołłątaj swoje poglądy polityczne wyraża w dziele „Do Stanisława Małachowskiego ... anonima listów kilka”, oraz w „Prawie politycznym narodu polskiego”. Zawarł w nich projekt reform ustrojowych. Chciał zniść liberum veto, żądał wprowadzenia ogólnego opodatkowania, żądał praw dla mieszczan i przedstawicielstwa tego stanu w parlamencie, domagał się wolności dla chłopów.
2.Problematyka nowel: społeczna wsi, obraz nędzy i zaniedbania ludu ukazują : „Szkice węglem”, „Janko muzykant” (Sienkiewicz), „Antek” (Prus). Powstanie styczniowe jest tematem noweli „Gloria Victis” (E.Orzeszkowej). problem żydowski podejmuje M.Konopnicka w noweli „Mendel gdański”, problem nierówności społecznej, wyzysk robotników, biedę miast, nędzę bezrobotnych ukazują „Powracająca fala”, „Kamizelka”, „Katarynka” (Prus) i „Dobra pani”, „ABC” (Orzeszkowej). Powyższe utwory propagują hasła pozytywistów, ukazują potrzebę pracy u podstaw oraz pracy organicznej. Tragiczna historia Mędla gdańskiego który był polskim żydem i czuł się polakiem a skrzywdzono go w prymitywnym antysemityźmie, woła o tolerancję i równouprawnienie. Nowela podejmuje także zagadnienia patriotyczne (Gloria victis) i moralne (powracająca fala)
3.Synonimy to wyrazy bliskoznaczne, wyrażają tę samą treść lub podobną, a jednak się różniącą. Jest to wyraz znaczeniowo równy (synonim całkowity np: małżonka- żona, żyrant - poręczyciel) lub bliski (bliskoznaczny : przyrząd - narzędzie, aparat, instrument). Homonimy to różne wyrazy o takiej samej formie brzmieniowej, czasem brzmieniowej i graficznej (ważyć - warzyć, może - morze, zamek , klucz). Antonimy to słowa o znaczeniu kontrastowym wyrazy odnoszące się do tej samej cechy lub zjawiska ale mają znaczenie przeciwne (skrajne), (stary - młody, dobry - zły, zacząć - skończyć).