Edward T. Hall Ukryty wymiar
Rozdział IX i X
Antropologia przestrzeni. Model strukturalny i Dystanse u człowieka.
Hall wyróżnia trzy płaszczyzny przejawiania się proksemiki:
Infrakulturową która ma charakter behawioralny (przeszłość biologiczna człowieka)
Prekulturową która ma charakter fizjologiczny
Mikrokulturową będącą miejscem gdzie dokonywane są spostrzeżenia proksemiczne
Wbrew powszechnemu mniemaniu zachowania terytorialne na każdym etapie życia są dość zafiksowane i rygorystyczne. Granice terytoriów są na ogół stałe. Terytorium stanowi ekstensję organizmu oznaczaną za pomocą znaków wizualnych, wokalnych lub zapachowych. Człowiek stworzył materialne ekstensje terytorialności, a także niewidzialne oznaczenia terytoriów. Jest to zjawisko względnie niezmienne więc Hall nazwał to :
Przestrzenią trwałą.
Obejmuje zarówno zmaterializowane jak i niewidoczne wzorce, które kierują zachowaniem człowieka. Budowle są jednym z przejawów wzorców przestrzeni trwałej (topografia wiosek i miast wynika nie jest przypadkowa i zmienia się w zależności od epoki i kultury). Plan i wnętrze domu także są zorganizowane według określonego wzorca. Ludzie noszą w sobie pewne internalizacje przestrzeni trwałej, których nauczyli się na początku życia. Przestrzeń trwała jest jak forma odlewnicza która modeluje większą część naszych zachowań.
Przestrzeń na pół trwała.
Chodzi głównie o meble. Struktura przestrzeni na pół trwałej może wywierać głęboki wpływ na zachowanie. Wielkość, rozmiar, ustawienie przedmiotów w przestrzeni otaczającej człowieka w jego bezpośredniej odległości i codzienności tworzy lub niszczy pragnienia i nastroje.
Trzeba zauważyć że to co w jednej kulturze jest przestrzenią trwałą w innej może być półtrwałą (w Japonii ściany zamykają się lub otwierają w zależności od codziennych zajęć, w Chinach krzesło jest dla gościa elementem przestrzeni trwałej).
Przestrzeń nieformalna.
W jej zakres wchodzą dystanse jakie ludzie utrzymują między sobą.
Ptaki i ssaki wykształciły szereg zuniformizowanych dystansów: ucieczki, krytyczny, indywidualny i społeczny. Także człowiek wyrobił sobie jednolity sposób utrzymywania dystansu od bliźnich. Dystans ucieczki i krytyczny zostały z życia człowiek wyeliminowane, pozostały dystans indywidualny i społeczny.
Postrzeganie przestrzeni przez człowieka związana jest raczej z działaniem a nie z tym co można pasywnie zobaczyć. Przekonanie o zmyśle przestrzeni człowieka jako o linearnej perspektywie punktu głównego wynika z dwu błędnych przekonan:1. że każdemu skutkowi odpowiada jedna, dająca się ustalić przyczyna; 2. że granice człowieka zaczynają się i kończą wraz z jego skórą, człowiek otoczony jest szeregiem pól które dostarczają mu różnych informacji. Przebieg postrzegania przestrzeni odbywa się zwykle poza świadomością.
Hall wyróżnił cztery dystanse istniejące w przestrzeni nieformalnej, każdy z nich ma przy tym swoją fazę bliższą i dalszą:
Dystans intymny - zapach, ciepło czyjegoś ciała, głos i wyczuwanie oddechu. D.i. bliższy - dystans w którym się kochamy, pocieszamy, mocujemy i chronimy. W świadomości obu partnerów przeważa kontakt fizyczny albo prawdopodobieństwo fizycznego zbliżenia. Komunikują się ze sobą mięśnie i skóra, a miednica, uda, głowa wchodzą ze sobą w kontakt, ramiona mogą się splatać; głos powiększa odległość. D.i. dalszy (15-20 cm) - głowa, uda i miednica nie wchodzą już ze sobą w łatwy kontakt, ręce mogą jednak sięgać i chwytać za kończyny. Głos zwykle wyciszony jest do szeptu, a komunikat ma za zadanie naprowadzić adresata na jakieś odczucie tkwiące wewnątrz niego. Kiedy człowiek zmuszony jest do przyjęcia takiego dystansu napina mięśnie wchodzące w kontakt, ręce trzyma przy sobie, a wzrok unieruchamia w przestrzeni.
Dystans indywidualny - niewielka strefa ochronna izolująca organizm od innych. D.i. bliższy 45-75 cm) - da się partnera trzymać i obejmować. Tutaj sposób w jaki usytuowują się ludzie względem siebie, jest oznaką jakie więzi ich łączą lub jakie uczucia do siebie żywią (ewentualnie jednocześnie). D.i. dalszy (75-120 cm) - przy tej odległości można roztrząsać tematy interesujące i nas dotyczące, jest to granica fizycznej dominacji.
Dystans społeczny - nie stykamy się i nie spodziewamy się zetknąć z partnerem. D.s. bliższy (120-210 cm) - przy tym dystansie załatwia się wszelkie sprawy nieosobiste, częsty jest na nieformalnym spotkaniu towarzyskim. Spoglądanie na kogoś z góry z tej odległości wywołuje wrażenie dominacji. D.s. dalszy (210-360 cm) - rozmowy bardziej formalne. Przy dystansie tym znacznie ważniejsze niż przy krótszych staje się podtrzymywanie kontaktu wizualnego w trakcie wszelkich rozmów, unikać czyjegoś wzroku to tyle co zmusić go do zamilknięcia i ucinać konwersację. Odległość ta pozwala spokojnie kontynuować pracę w obecności kogoś innego i nie sprawiać wrażenia osoby nieuprzejmej.
Dystans publiczny - D.p. bliższy (360-750 cm) - przy tej odległości zaczynamy dbać o dobór słów i budowę zdania, pojawiają się też zmiany gramatyczne i syntaktyczne (styl formalny). D.p. dalszy (750 i więcej cm) - porozumiewanie się niewerbalne zaczyna funkcjonować głównie przez gestykulację i pozycję ciała. Spada tempo mówienia, słowa wypowiadane są wyraźniej (styl oziębły - dla tych którzy mają pozostać nieznajomymi).
1
2