Opracowane Zagadnienia z Dydaktyki Języka Polskiego, gramatyka historyczna w szkole


4. Gramatyka historyczna w programie i w podręcznikach.

(wg Podstawa programowa z języka polskiego- tu treści nauczania, podręcznik Zrozumieć tekst. Zrozumieć człowieka. Klasa1 część 1, pod red. D. Chemperka i A.Kalbarczyka, W-wa 2008)

oprac. Anna Świdzińska

  1. Elementy gramatyki historycznej w podstawie programowej.

Podstawa programowa dla liceum w zakresie rozszerzonym uwzględnia w treściach nauczania elementy gramatyki historycznej przy zagadnieniu dotyczącym miejsca języka w społeczeństwie i świecie i zakłada, że uczeń powinien znać pochodzenie języka i wiedzieć jak odbywał się jego rozwój; rozumieć i dostrzegać podstawowe zmiany historyczne w polszczyźnie.

Nauka języka według podstawowych zasad kształcenia powinna przebiegać integralnie z nauką literatury, kultury i komunikacji, nie zaś stanowić odrębny temat. Podstawowe pojęcia z zakresu gramatyki, według zasady tekstocentryczności, o której mówi Bartmiński w komentarzu do podstawy programowej, są wprowadzane w oparciu o analizę i interpretację konkretnych tekstów kultury.

  1. Gramatyka historyczna w podręczniku Zrozumieć tekst. Zrozumieć człowieka. Klasa 1 cz.1.

W podręczniku tym kwestia podstawowych zmian, jakie zaszły w polszczyźnie od XIII wieku wprowadzona jest po lekcji analitycznej poświęconej tekstowi Bogurodzicy. Omówienie podstawowych przemian poprzedzone jest zaproponowanym przez autora „przekładem” tekstu z języka staropolskiego na współczesny (cyt. „aby dziś zrozumieć sens utworu potrzebujemy przekładu na współczesną polszczyznę: Matko Boża, dziewico, przez Boga wielbiona Maryjo”).

Uczeń dostrzega zmiany (archaizmy- samo pojęcie znane z 3 etapu nauki, czyli gimnazjum: omawiane przy fragmentach Ogniem i mieczem) na poziomie: leksykalnym np. spuść-podaruj, obdarz, zbożny- bogaty, zwolena- wybrana), fonetycznym: sławiena- sławiona (wynik przegłosu), słowotwórcze np. Bogurodzica- dziś Bogarodzica (zrost, gdzie pierwszy wyraz w celowniku, dziś w dopełniaczu), fleksyjne np. spuści- dziś spuść (-i,-y) w końcówkach form trybu rozkazującego, składniowe np. Bogiem sławiena- dziś przez Boga sławiona.

W podręczniku przykłady te są wyróżnione i opisane, ale dopiero po lekcji poświęconej klasycznej analizie utworu poetyckiego (tzn. nadawca, odbiorca, gatunek, przesłanie, wartość artystyczna i kulturowa). Ponadto w lekcję dotycząca tych zmian w oparciu o tekst Bogurodzicy wprowadzone są wiadomości dotyczące pochodzenia języka i jego miejsca wśród języków słowiańskich (poprzez graficzną ilustrację w postaci wykresu od jęz. praindoeuropejskiego, po podział jęz. prasłowiańskiego na zach-, wsch- i południowosłowiański z wyróżnieniem języków należących do tych grup). Pozwala to usytuować język polski na tle innych, zrozumieć dlaczego potrafimy bez większego problemu zrozumieć Słowaka czy Czecha (grupa zachodniosłowiańska wraz z polskim), już gorzej z Rosjaninem (grupa wschodniosłowiańska), zaś Niemca nie znając niemieckiego nie jest się w stanie zrozumieć (nie należy do języków słowiańskich).

Wiadomości dotyczące pochodzenia języka i jego związków z innymi językami można wykorzystać poprzez ćwiczenia praktyczne polegające na zestawieniu tych samych wyrazów w różnych językach. Mogą one być także punktem wyjścia do lekcji dotyczącej pochodzenia i miejsca polskiego na tle innych języków (np.. zestawienie słowa wrona w czeskim, rosyjskim, niemieckim czy angielskim obrazuje, z jakimi językami polski ma najwięcej wspólnego, z tym samym dociekań z czego to wynika, czyli z czystej lekcji wykładowej, wprowadzić elementy lekcji problemowej).



Wyszukiwarka