Wyjaśnij co to jest zmęczenie, jakie są jego rodzaje i czym się charakteryzują
Zmęczenie jest to czasowe ograniczenie sprawności organizmu i jego zdolności do pracy, powstałe zwykle w wyniku długotrwałej aktywności. Zmęczenie jest rodzajem reakcji obronnej organizmu i ma za zadanie chronić go przed szkodliwym przeciążeniem spowodowanym nadmiernym wysiłkiem. O wystąpieniu zmęczenia (fizycznego lub umysłowego) decydują różne zmiany zachodzące w organizmie, zależne od rodzaju pracy, głównie od jej intensywności, które powodują wyczerpanie rezerw energetycznych, niedotlenienie tkanek, zmiany enzymatyczne i inne, a także zaburzenie homeostazy związane z gromadzeniem się w tkankach niektórych produktów wysiłkowej przemiany materii (np. kwasu mlekowego). Najczęstszymi objawami zmęczenia jest niechęć oraz obniżona zdolność do wykonywania dalszej pracy, ogólna dyskoordynacja psychomotoryczna, spadek sił i zmniejszenie czasu reakcji odruchowej.
Istnieją różne rodzaje zmęczenia. Zmęczenie ośrodkowe związane jest z pogorszeniem funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Natomiast zmęczenie odwodowe występuje w mięśniach szkieletowych. Jedną z głównych przyczyn zmęczenia ośrodkowego podczas długotrwałych wysiłków fizycznych jest hipoglikemia (duży spadek glukozy we krwi). Inną częstą przyczyną zmęczenia jest hipertermia, czyli stan podwyższonej temperatury ciała. Wśród przyczyn zmęczenia ośrodkowego często wskazuje się na toksyczne działanie amoniaku. Wyróżnia się trzy fazy rozwoju zmęczenia ośrodkowego. W pierwszej fazie następuje rozwój procesów głównie ograniczających kontynuowanie wysiłku lub zmniejszających zdolności do zwiększania jego intensywności. Są to procesy zabezpieczające organizm przed nadmiernym obciążeniem. W drugiej fazie następuje zmniejszenie sprawności niektórych funkcji ośrodkowego układu nerwowego. W fazie ostatniej następuje rozległe upośledzenie funkcji ośrodkowego układu nerwowego w wyniku zaburzeń homeostazy. Zmęczenie ośrodkowe objawia się między innymi zmianami w częstości i rytmie skurczów serca.
Do głównych przyczyn zmęczenia obwodowego w wysiłkach krótkotrwałych o maksymalnej mocy zalicza się: zwolnienie tempa produkcji ATP, w stosunku do jego zużycia, spadek ilości energii uzyskanej z hydrolizy ATP, zużycie zasobów fosfokreatyny. Główną przyczyną zmęczenia mięśni szkieletowych w wysiłkach długotrwałych jest zużycie zasobów glikogenu. Ważnym czynnikiem nasilającym zmęczenie jest spadek ciśnienia atmosferycznego. Szczególnie dotkliwe jest oddziaływanie niskiego ciśnienia atmosferycznego na znacznych wysokościach nad poziomem morza. Do zmęczenia obwodowego (parasympatycznego) prowadzić mogą długotrwałe treningi przy deficycie energetycznym. Objawia się to dużo niższym tętnem maksymalnym, bardzo niskim tętnem spoczynkowym, nienaturalnie szybką restytucją tętna, arytmią serca (np. wieczorem po położeniu się do łóżka).
Trzecim rodzajem zmęczenia jest zmęczenie przewlekłe. Objawia się ono uczuciem ciągłego niewyspania lub zobojętnienia, zmniejszeniem odporności organizmu i w rezultacie częstszymi zachorowaniami a także bardzo często zwiększonym pociągiem do słodyczy ze względu na obniżony poziom glukozy we krwi.
Za stan przewlekłego zmęczenia odpowiada jednocześnie kilka czynników obciążających organizm. Oddziaływanie tylko jednego z nich raczej nie jest w stanie zaburzyć pracy zdrowego organizmu w takim stopniu aby zareagował on przewlekłym wyczerpaniem. Jednym z najczęstszych czynników powodujących przewlekłe zmęczenie jest stres. Istotny wpływ ma też praca w systemie zmianowym, która rozregulowuje zegar biologiczny człowieka. Niebezpieczne jest też niekontrolowane spożywanie alkoholu, kofeiny, ciągłe niedobory witamin i soli mineralnych, nieregularne spożywanie posiłków.
Stany podobne do zmęczenia mogą być spowodowane przez stres psychiczny, towarzyski, ekonomiczny lub środowiskowy. Stres może być wywoływany także czynnikami fizjologicznymi, do których należą np.: podróż, brak snu, zawody, zmiany treningowe, zmiany środowiska (wysokość, wilgotność, temperatura) czy choroba lub kontuzja. Objawy zmęczenia są sprawą indywidualną. Zmęczenie przewlekłe jest co prawda najbardziej niekorzystne, jednak wszystkie trzy rodzaje zmęczenia są niebezpieczne dla człowieka i mogą prowadzić niebezpiecznych sytuacji oraz pogorszenia funkcjonowania całego organizmu.